آسيب‌شناسي وضعيت سينماي ايران
در گفت‌وگو با علي سرتيپي
دعوت مردم به تفكر بهتراز سياسي‌كاري و تحريم است
تينا جلالي
هنر در ايران بالاخص سينما دوران متفاوت و پربحراني را سپري مي‌كند. طوري‌كه از هر منظر كه به ابعاد آن نگاه مي‌كنيم، شباهتي به 40 سال اخير ندارد. كشور در مقاطع مختلف ملتهب بوده اما هنر مثل ساير بخش‌ها مسير خودش را طي مي‌كرده و هنرمندان فعاليت و كارشان را داشتند؛ در حال حاضر به شكل كم‌سابقه‌اي رغبت تماشاي فيلم و سينما رفتن در بين مردم كم شده. سينماها با بحران تعطيلي و ورشكستگي مواجه هستند و وقايع سياسي سه ماه گذشته تاثيرات جبران‌ناپذيري بر پيكره اين هنر مردمي گذاشته است. اين در حالي است كه هنرمندان با نوعي جريان در كشور مواجه هستند كه نبايد در وضعيت امروز كشور فعاليت كنند. به همين دليل بعضي خود را خانه‌نشين كردند و از هر گونه فعاليت هنري خودداري مي‌كنند. در اين باره با علي سرتيپي تهيه‌كننده، پخش‌‌كننده، مديرعامل پرديس سينمايي «كوروش» و مديرعامل پلتفرم نمايشي «فيلم‌نت» گفت‌وگو كرديم و تحليل او را از شرايط اين روزهاي سينماي ايران جويا شديم. از علي سرتيپي پرسيديم آيا تحريم فعاليت هنري تاثيري بر حل مشكلات كشور دارد؟
شما از سينماگراني هستيد كه فعاليت‌تان در سينماي ايران جميع جهات را دربر مي‌گيرد و به عبارتي دايره فعاليت شما گسترده است و بر اكثر حوزه‌ها تسلط داريد. اگر موافق باشيد بحث را از وضعيت سالن‌هاي سينما آغاز كنيم كه بعد از كرونا اين بخش سينما با آسيب‌هاي زيادي همراه بود. الان اوضاع سينماها به خصوص اين روزها را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟ گردش مالي گيشه و استقبال مخاطب از فيلم‌هاي روي پرده چگونه است؟
ببينيد، همانطور كه مي‌دانيد شيوع كرونا آسيب زيادي به سينماها وارد كرد اما با هر تلاش و كوششي بود، توانستيم از وخامت اوضاع كم كنيم. مي‌توانم بگويم مرداد و شهريور امسال سينماها به 60 تا ۷۰ درصد فروش گيشه قبل از كرونا رسيده بودند.
البته پاييز سال گذشته هم فروش فيلم‌ها افزايش زيادي داشت.
بله در كنار هم قرار گرفتن سه فيلم «ديناميت»، «قهرمان» و «گشت ارشاد۳» شرايط سينماها را به لحاظ جذب مخاطب تغيير اساسي داده بود اما از بدشانسي يا هر چيز ديگري كه اسمش را بگذاريم، از پايان شهريور امسال و همزمان با اعتراضات سراسري و بعد از آن، دوباره سينماها با ريزش مخاطب همراه شد و ما دوباره به شرايط بسيار بدي به لحاظ فروش فيلم‌ها رسيديم. به عبارتي سينماها مهر، آبان و آذر خوبي نداشتند. مخاطب زيادي نداشت و فروش فيلم‌ها به‌شدت افت كرد تا جايي كه سينماها توان تامين هزينه‌هاي جاري را هم نداشتند.
در همين بازه مشخصا پرديس كوروش چقدر افت مخاطب داشت؟
سه ماه فصل تابستان ما فقط 30 درصد افت فروش داشتيم اما از شهريور فروش همه سينماها افت كرد.
الان وضعيت سينماها چطور است؟
خوشبختانه با اكران دو، سه فيلم جديد چند روزي مي‌شود سينماها دوباره جان گرفته‌اند و مخاطبان به تماشاي فيلم‌ها مي‌آيند، اميدوارم اين استقبال ادامه‌دار باشد.
مخاطب فيلم‌ها را دوست دارد؟
بله. فيلم «ملاقات خصوصي» را مخاطبان خيلي دوست دارند و استقبال خوبي از اين فيلم شده. «چپ، راست» هم هفته اول اكران را پشت سر گذاشته، پيش‌بيني ما اين است استقبال زيادي از اين فيلم شود. فيلم آقاي اطيابي «بخارست» هم مخاطبانش بيشتر شده است. اگر دوباره اتفاق خاصي نيفتد، سينما رونق مي‌گيرد.
جناب سرتيپي، ناگفته پيداست سينما اين روزها از منظرهاي گوناگون با بحران‌هاي پيچيده‌اي مواجه است. تحليل شما از اين شرايط چيست؟
اصلي‌ترين بحران سينما در حال حاضر به نظر من بحران هزينه‌هاي بسيار بالاي توليد فيلم است كه اين به صورت زنجيره به همه بخش‌ها سرايت مي‌كند. يعني وقتي هزينه توليد بسيار بالا باشد، هزينه پس از توليد و در مرحله بعد پخش فيلم هم بالا مي‌رود. امروز هزينه سالن‌داري بسيار زياد است. از طرفي به طرز عجيب و بسيار زيادي سينما با مسائل سياسي آغشته شده و اين باعث شده است كه سينما از دو جهت ضربه بخورد و آسيب ببيند كه اين در طول حيات سينما در ايران كم‌سابقه است.
يعني سينما هم از سوي مردم تحريم شد كه به يكديگر تاكيد داشتند كه سينما و تئاتر و گالري و… نرويد و هم مسوولان كشور و نظام روي مساله سينما حساس و مانع فعاليت هنرمندان شدند و جلوي كارشان را مي‌گرفتند و كمك‌هايي را كه مي‌توانستند در اين شرايط به سينما داشته باشند، كم كردند و در كنار اين موضوع افزايش هزينه‌هاي توليد و سينماداري و… اقتصاد سينما را دچار بحران كرد. به جرات مي‌توانم بگويم بيشترين لطمه در همه بخش‌هاي كشور متوجه سينما است.
اتفاقا چند وقت پيش آقاي عباس عبدي تحليل‌گر مسائل سياسي هم هشدار داده بودند كه آسيبي كه بخش فرهنگ مي‌بيند بيشتر از بخش‌هاي سياسي و اقتصادي است.
شما نگاه كنيد هر اتفاقي كه در كشور مي‌افتد، اولين آسيب آن متوجه سينما و به‌طور كل هنر مي‌شود. وقتي هوا آلوده است، مردم با خودشان مي‌گويند «چه كار كنيم؟ پس سينما نمي‌رويم.» وقتي مردم در كشور اعتراض دارند و ناآرامي به وجود مي‌آيد، مردم مي‌گويند «چه كار كنيم؟ پس سينما نمي‌رويم.» وقتي هوا سرد و يخبندان است، مردم با خودشان مي‌گويند «چه كار كنيم؟ پس سينما نمي‌رويم.» وقتي مردم حال‌شان بد است با خودشان مي‌گويند «چه كار كنيم؟ پس سينما نمي‌رويم.» در حالي كه هيچ‌كس توجه نمي‌كند كه حضور در سالن سينما و فيلم مناسب با سليقه ديدن چقدر باعث روحيه‌بخشي و اميدواري مي‌شود. نمي‌گويم مردم هر فيلمي را تماشا كنند ولي تماشاي فيلمي متناسب با سليقه، قطعا باعث تمديد روحيه مي‌شود و ايجاد تفكر مي‌كند.
آقاي سرتيپي، نزديك به چهار دهه سابقه فعاليت در سينماي ايران داريد. چنين بحراني را سينما در طول اين سال‌ها تجربه كرده بود؟
به جرات مي‌توانم بگويم در 40 سال گذشته چنين بحراني را در سينما تجربه نكرديم يا حداقل من به خاطر ندارم. در زمان جنگ و مشكلات فراواني كه كشور داشت، سينما همچون ديگر بخش‌ها فعاليت داشت و كار خود را مي‌كرد. بمباران بود اما مردم به سينما مي‌رفتند. موشك به خيابان‌ها اصابت مي‌كرد ولي مردم جلوي سينماها صف مي‌بستند و از فيلم‌هاي «تاراج»، «عقاب‌ها»، «سناتور»، «گل‌هاي داوودي» و ده‌ها فيلم ديگر استقبال مي‌كردند. اين را همه مي‌دانيم كه در شرايط ملتهب جنگ «اجاره‌نشين‌ها» مخاطب زيادي را به سينما كشاند كه همان تعداد مخاطب با قيمت بليت امروز يك ركورد براي سينما به شمار مي‌آيد. در نتيجه خير. من هيچ زماني سينما و اساسا فرهنگ را به لحاظ اقتصادي تحت فشار نديده بودم.
جناب سرتيپي، پيشنهاد شما براي گذر از شرايط بحراني پيش رو چيست؟ با توجه به اينكه در شوراي عالي اكران حضور داريد، به همراه اعضا راه برون‌رفت را در جلسات چگونه ارزيابي مي‌كرديد؟
اين فيلم‌هايي كه در حال حاضر اكران شدند تلاش شوراي عالي اكران بوده تا اندكي سينما به روال گذشته برگردد. از طرفي فيلم‌هاي زيادي پشت خط اكران مانده، خودم دو سه فيلم دارم كه نتوانستم تا به حال اكران كنم. به اين دليل كه نگرانيم به اصل سرمايه نرسيم و فيلم‌ها با توجه به شرايط بازگشت مالي نداشته باشد.
البته اين وسط نكته‌اي را مي‌توان مطرح كرد و آن اينكه بسياري از فيلمسازهاي بزرگ دنيا هم فيلم‌هاي‌شان به واسطه شيوع كرونا پشت خط اكران ماند.
بله ولي آنها بحران كرونا را پشت سر گذاشتند و با اتفاقات ديگري در كشورشان مواجه نيستند اما در كشور ما اتفاقات مختلف پشت سر هم افتاده و حوادث مانعي شده براي اينكه روال طبيعي در فعاليت‌هاي فرهنگي طي شود. البته از پاييز پارسال اوضاع به سمت بهبود پيش رفت ولي متاسفانه اتفاقات كشور آنقدر زياد است كه مانع جذب مخاطب به سينماها مي‌شود.
آن‌طوركه بعضي از سينماگران مطرح مي‌كنند سرمايه‌گذاري در سينما كم شده، درست است؟
يكي از بحران‌هاي جدي در سينما همين موضوع است كه سرمايه‌گذار خصوصي به‌شدت در سينما كم شده. كسي ريسك سرمايه‌گذاري نمي‌كند از آن طرف هزينه‌هاي توليد و سينماداري افزايش پيدا كرده ؛خلاصه كنم با كلاف پيچيده‌اي در سينما مواجه‌ايم كه كار را براي همه بخش‌ها سخت كرده است. از طرفي نگراني‌اي كه وجود دارد براي سينماهاي تك‌سالنه كه بعضي تغيير كاربري مي‌دهند يا تعطيل مي‌كنند يا نيروهاي‌شان را مرخص مي‌كنند همين مي‌شود تعداد سالن‌هاي سينما كم مي‌شود.
پرديس‌هاي سينمايي مثل كوروش نمي‌توانند تعطيل كنند؟
شرايط جذب مخاطب براي ما هم سخت است اما نمي‌توانيم تعطيل كنيم. چون به‌طور كل به مجتمع تجاري لطمه مي‌خورد و اتفاقا باز بودن سالن‌هاي پرديس هزينه‌هاي بيشتري دارد؛ ولي سينماهاي تك‌سالنه از آنجايي كه درآمد كمتري دارند، تعطيلي براي‌شان كم‌هزينه‌تر است.
درباره تحريم‌ها و عدم فعاليت هنرمندان چه صحبتي داريد؟ به نظر شما آسيب‌هايي كه به بخش فرهنگ و هنر اين اواخر وارد آمده، ناشي از عدم فعاليت و عدم حضور هنرمندان نيست؟ اصلا با تحريم كردن اوضاع بهبود مي‌يابد؟ تحليل شما چيست؟
من هيچ تحريمي را قبول ندارم. اصلا متوجه نمي‌شوم چرا اهالي سينما نبايد كار كنند؟ چرا فرهنگ و هنر را بايد تعطيل كرد؟ چرا بخش عظيمي از كساني كه در اين حرفه نان مي‌خورند، نبايد كار كنند؟ وقتي شعار تحريم مي‌دهيم، به آدم‌هايي كه امورات‌شان از طريق فرهنگ و هنر مي‌گذرد فكر نمي‌كنيم؟ افرادي كه شعار تحريم مي‌دهند، خودشان سر كار نمي‌روند؟ شغل‌شان را رها كرده‌اند؟ باور كنيد اين فقط حرف من نيست؛ همه عوامل سينما از اين تحريم‌ها ناراضي هستند كه جوي عليه‌شان به وجود آمده كه انگار هنر از فعاليت بايستد، مشكلات كشور حل مي‌شود. آخر اين چه تفكر اشتباهي است! اصلا كسي به اين فكر مي‌كند كه هنرمند بايد اجاره‌خانه بدهد؟ خودش هيچ، بايد خانواده‌اش را به لحاظ اقتصادي اداره كند. اين خرج از كجا تامين مي‌شود؟
حالا چطور مي‌توانيم هنرمندان را به فعاليت دلگرم كنيم؟
بايد فضا را به سمتي ببريم كه همه وارد كار شوند. سينما و هنرمندان خواسته يا ناخواسته وارد مسائل سياسي شده‌اند ولي از يك جايي به بعد اين روند ديگر طبيعي به نظر نمي‌رسد و از خودم مي‌پرسم چرا اينقدر هنر به مسائل سياسي آغشته شده؟ جرياني غيرطبيعي به نظر مي‌رسد و اين باعث مي‌شود حساسيت‌ها حول هنر زياد شود.
جناب سرتيپي، شما مديرعامل يكي از مهم‌ترين پلتفرم‌هاي نمايشي يعني «فيلم‌نت» هستيد. اوضاع شبكه نمايش خانگي چطور است؟
آن‌جا هم همين‌طور با مشكلات زيادي درگيريم ولي مشكلات شبكه نمايش خانگي به مراتب كمتر از سينماست. من فكر مي‌كنم آينده از آنِ شبكه نمايش خانگي است و اين رسانه ميان مخاطبان در آينده مرجعيت زيادي پيدا مي‌كند. ارتباطش با مخاطب بيشتر مي‌شود. هنوز در سريال‌ها و فيلم‌ها مي‌توان بازتاب مشكلات جامعه را نشان داد. از آنجايي كه در شبكه نمايش خانگي اهداف سياسي مطرح نيست، نگاه مخاطب بيشتر مهم است. من معتقدم در تمام بحران‌هايي كه يكي، دو سال گذشته در كشور اتفاق افتاده، پيروز نهايي شبكه نمايش خانگي بوده و در جذب مخاطب موفق عمل كرده است.
مردم در خانه مي‌نشينند و پاي‌گيرنده‌هاي‌شان هستند .
وقتي در خانه هستند، نمي‌توانند پاي‌گيرنده‌هاي‌شان نباشند. همين بر تعداد مخاطبان شبكه نمايش خانگي اضافه مي‌كند. در همه شرايط از سردي و آلودگي هوا و اعتراضات وزنه به نفع شبكه نمايش خانگي است.
بله، حرف شما درست؛ ولي سينما و فرهنگ سينما رفتن و آدابي كه بايد در سالن سينما رعايت كرد، چيز ديگري است. قبول داريد؟ در اكثر نقاط دنيا تلاش مي‌شود سينما وجه سرگرمي خود را براي مخاطب از دست ندهد و فرهنگ فيلم ديدن روي پرده از بين نرود…
شك نكنيد. اصلا حس و حالي كه مخاطب با فيلم ديدن در سالن به دست مي‌آورد آن حال خوبي كه با تماشاي فيلم روي پرده كسب مي‌كند، اصلا قابل‌قياس با نمايشگر خانگي و موبايل نيست. تمام لذت سينما به باهم جمع شدن، خنديدن باهم، حرف زدن كنار هم است. واقعا حيف مي‌شود اگر اين فرهنگ در ميان مردم از بين برود.
نقش مسوولان سينما اين وسط چيست؟
اميدوارم در جهت همكاري با هنرمندان گام بردارند. سانسور و مميزي‌ها را كم كنند، اعتماد هنرمندان را دوباره جلب كنند .
پاسخ اين پرسش را نداديد؛ پيشنهاد شما براي خروج از اين بحران چيست؟
سياست از سينما جدا شود. باور كنيد سينما هنرِ تفريح و تفكر است. دعوت مردم به تفكر به مراتب بهتر از سياسي‌كاري است.
با تمام اين تفاسير، سينماي ايران را در سال آينده چطور ارزيابي مي‌كنيد؟ سينما به دوران سرزندگي و پويايي بر مي‌گردد؟
بستگي به اوضاع جامعه دارد. من خوشبين و اميدوارم مردم حال‌شان خوب باشد. اگر اتفاق خاصي نيفتد، پيش‌بيني مي‌كنم سال آينده اوضاع و احوال سينما خوب شود و به روال عادي برگردد. درست است كه امسال توليد زيادي نداشتيم اما براي سال آينده چند فيلم خوب داريم كه ناجي گيشه باشد. اگر اتفاقي نيفتد، چند فيلم خوب براي سال آينده سينماها داريم.
قيمت بليت سال آينده افزايش پيدا مي‌كند؟ خيلي‌ها نسبت به افزايش قيمت بليت با توجه به گراني‌ها انتقاد داشتند.
مردم حال‌شان خوب باشد، قيمت بليت تاثير زيادي ندارد. همانطور كه امسال وقتي حال‌شان خوب بود از فيلم‌ها استقبال كردند. ضمن اينكه قيمت بليت سينماهاي ايران واقعا خنده‌دار است. امكانات سينماي ما مثل همه جهان است اما قيمت بليت فيلم‌ها بسيار پايين و در حد يك دلار.
جشنواره امسال را چگونه مي‌بينيد؟
به نظرم امسال جشنواره خوب و موفقي نخواهيم داشت. يك تعداد فيلم‌هاي خاص براي طيف آدم‌هاي باسليقه خاص نمايش داده مي‌شود. در نتيجه به نظر من جشنواره امسال اتفاق ويژه‌اي نيست. اميدوارم استقبال شود چون حاصل يكسال تلاش سينماگران و سينماي ايران بايد باشد ولي شواهد حكايت ديگري دارد.
شما سال گذشته با فيلم «شهرك» به كارگرداني علي حضرتي در جشنواره فجر حضور داشتيد. فيلمي كه مخاطبان خوبي داشت و در جشنواره هم كانديداي دريافت جايزه شد. اين فيلم را چه زماني اكران مي‌كنيد؟
براي «شهرك» زمان خوبي در سال آينده برنامه داريم.
اصلي‌ترين بحران سينما در حال حاضر به نظر من بحران هزينه‌هاي بسيار بالاي توليد فيلم است كه اين به صورت زنجيره به همه بخش‌ها سرايت مي‌كند. يعني وقتي هزينه توليد بسيار بالا باشد، هزينه پس از توليد و در مرحله بعد پخش فيلم هم بالا مي‌رود. امروز هزينه سالن‌داري بسيار زياد است. از طرفي به طرز عجيبي سينما با مسائل سياسي آغشته شده و اين باعث شده است كه سينما از دو جهت ضربه بخورد و آسيب ببيند كه اين در طول حيات سينما در ايران كم‌سابقه است.
به جرات مي‌توانم بگويم در 40 سال گذشته چنين بحراني را در سينما تجربه نكرديم يا حداقل من به خاطر ندارم. در زمان جنگ و مشكلات فراواني كه كشور داشت، سينما همچون ديگر بخش‌ها فعاليت داشت و كار خود را مي‌كرد. بمباران بود اما مردم به سينما مي‌رفتند. موشك به خيابان‌ها اصابت مي‌كرد ولي مردم جلوي سينماها صف مي‌بستند و از فيلم‌ها استقبال مي‌كردند.