الجزاير و ليبي، جايگزين انرژي روسيه براي ايتاليا

شهاب شهسواري

ليبي، به‌رغم اختلاف‌هاي گسترده داخلي و رقابت دو حكومت موازي در شرق و غرب كشور، توانست سرمايه‌گذاري ۸ ميليارد دلاري براي توليد گاز طبيعي جذب كند. جورجا ملوني، نخست‌وزير ايتاليا روز شنبه سفري رسمي به طرابلس پايتخت ليبي داشت تا با عبدالحميد دبيبه، نخست وزير دولت به رسميت شناخته شده از سوي سازمان ملل متحد در ليبي ديدار و گفت‌وگو كند. در اين ديدار كه هدف از آن رايزني در خصوص‌ «انرژي و مهاجرت» انجام شد، قرارداد بزرگ‌ترين سرمايه‌گذاري خارجي در بخش انرژي ليبي در دو دهه گذشته امضا شد. امضاي قرارداد استحصال گاز توسط ايتاليا در ليبي، براي هر دو طرف ارزش‌هاي زيادي دارد. دولت ضدمهاجرت ملوني، با دادن اين امتياز به دولت طرابلس، خواستار كنترل بيشتر موج مهاجرت از سوي ليبي خواهد شد و از طرف ديگر در شرايطي كه اروپا با بحران گسترده انرژي، بعد از تهاجم نظامي روسيه به اوكراين مواجه است، اين پروژه مي‌تواند در بلندمدت بخشي از نيازهاي انرژي اروپا را تامين كند. ملوني پيش از سفربه ليبي، در سفر به الجزاير هم قراردادهايي براي توليد گاز امضا كرده ‌بود. الجزاير در حال حاضر بزرگ‌ترين تامين‌كننده گاز طبيعي ايتالياست و در سفر چند روز پيش ملوني به اين كشور، قراردادهاي جديدي براي توسعه ظرفيت توليد گاز طبيعي الجزاير و توسعه توان تبديل گاز طبيعي به گاز مايع امضا شد. در ليبي، شركت نفتي اني ايتاليا اعلام كرده كه بر اساس قرارداد امضا شده، قرار است پروژه توليد گاز ليبي تا سال ۲۰۲۶ به بهره‌برداري برسد و روزانه ۲۱ ميليون متر مكعب گاز طبيعي توليد كند. اين قرارداد ۲۵ ساله است. توافقنامه گازي در حضور جورجا ملوني و عبدالحميد دبيبه، توسط كلاديا دسكالتزي، مديرعامل شركت اني ايتاليا و فرحات بن قداره، مديرعامل شركت ملي نفت ليبي امضا شد.

نخست‌وزير ايتاليا اين قرارداد را يك قرارداد «تاريخي و تاثيرگذار» توصيف و تاكيد كرد كه ليبي يك شريك اقتصادي استراتژيك براي ايتاليا محسوب مي‌شود. نخست‌وزير دولت وحدت ملي ليبي، عبدالحميد دبيبه نيز در نشست خبري مشترك با همتاي ايتاليايي گفت: «اين توافقنامه سرمايه‌گذاري مهمي را در بخش انرژي ليبي ميسر مي‌كند، به توسعه محلي كمك مي‌كند و باعث تقويت نقش [كمپاني] اني به عنوان اصلي‌ترين پيمانكار انرژي در كشور مي‌شود.»
ايتاليا كه سابقه استعماري در قاره آفريقا دارد، تلاش مي‌كند تا جلوي نگراني‌ها از عملكرد خود را در اين قاره بگيرد. ملوني در نشست خبري مشترك با همتاي ليبيايي خود، با تكرار بخشي از اظهاراتش در الجزيره تاكيد كرد كه علاقه ايتاليا براي افزايش حضور در منطقه تهاجمي نيست و فقط «با هدف كمك به ملت‌هاي آفريقايي براي رشد و ثروتمندتر شدن» انجام مي‌شود.

معارضان قرارداد گازي
جورجا ملوني، نخستين رهبر غربي است كه بعد از ناتواني طرف‌هاي درگير در ليبي براي برگزاري انتخابات پارلماني در سال ۲۰۲۱، به اين كشور بحران‌زده سفر مي‌كند. نخست‌وزير ايتاليا در حالي با عبدالحميد دبيبه، نخست‌وزير دولت وحدت ملي در غرب ليبي ديدار كرد كه همزمان با او، مجلس نمايندگان ليبي از سال گذشته يك دولت ديگر به نخست‌وزيري فتحي باشاغا با عنوان دولت ثبات ملي تشكيل داده است.
دولت ثبات ملي در طبرق - شرق ليبي - توافقنامه‌هاي امضا شده توسط دولت وحدت ملي به رهبري عبدالحميد دبيبه را غيرقانوني مي‌داند. اين دولت پيش از اين نيز توافق حدود دريايي كه توسط دولت دبيبه با تركيه امضا شده‌ بود را غيرقانوني اعلام كرده ‌بود. به اعتقاد باشاغا و مجلس نمايندگان به رياست عقيله صالح، دولت دبيبه از ۱۰ فوريه ۲۰۲۲، نزديك به يك سال پيش، ديگر مشروعيت ندارد و در نتيجه هر توافقي كه توسط اين دولت امضا شود، فاقد اعتبار است.
اما مخالفت‌ها با قرارداد گازي امضا شده با ايتاليا، تنها به دولت طبرق خلاصه نمي‌شود. در داخل دولت دبيبه در طرابلس همصدا انتقادها از اين قرارداد بلند شده است. در حالي كه از طرف دولت ليبي، فرحات بن قداره، مديرعامل شركت ملي نفت ليبي اين قرارداد را امضا كرد. محمد عون، وزير نفت دولت دبيبه حاضر به شركت در مراسم امضاي قرارداد نشد و با انتشار ويديويي در وب‌سايت وزارت نفت ليبي، اين قرارداد را غيرقانوني توصيف و تاكيد كرد كه براي تنظيم و امضاي اين قرارداد با وزارت نفت مشورت نشده و مسوول امضاي چنين قراردادهايي وزارت نفت است، نه شركت ملي نفت ليبي. بن قداره، هر چند مستقيما به اظهارات وزير نفت ليبي اشاره‌اي نكرده، اما تاكيد كرد كه هر كس را كه در مقابل اين قرارداد سنگ‌اندازي كند به دادگاه خواهد كشاند.
به‌رغم بحران گسترده در ليبي از سال ۲۰۱۱ به دليل خيزش انقلابي عليه حكومت معمر قذافي و دخالت نظامي دولت‌هاي اروپايي و ناتو در اين كشور كه باعث سال‌ها هرج و مرج و درگيري‌هاي داخلي در اين كشور شده است، كمپاني‌هاي غربي همچنان به فعاليت در صنعت نفت و گاز ليبي ادامه مي‌دهند. ليبي با توليد حدود يك ميليون و ۸۰۰ هزار بشكه نفت در روز، روزانه يك ميليون ۵۰۰ هزار بشكه نفت صادر مي‌كند. ايتاليا بزرگ‌ترين واردكننده نفت خام از ليبي محسوب مي‌شود و تقريبا يك پنجم از كل صادرات ليبي به مقصد ايتاليا انجام مي‌شود.

مساله مهاجرت و تقويت گارد ساحلي ليبي
در كنار قرارداد ۸ ميليارد دلاري گاز، خواسته اصلي دولت ايتاليا در اين سفر، كنترل سخت‌تر طرابلس بر مسيرهاي مهاجرت بود. يك دهه بحران و فقدان دولت مركزي در ليبي، باعث شده است تا سواحل اين كشور به عنوان مركزي براي قاچاق انسان به اروپا تبديل شود. سالانه هزاران پناهجو از سراسر آفريقا و آسياي غربي خود را به ليبي مي‌رسانند تا از طريق آب‌هاي مديترانه با قايق به سمت سواحل اروپا حركت كنند. علاوه بر آنتونيو تاجاني، وزير خارجه ايتاليا، ماتئو پيانتدوسي، وزير كشور ايتاليا نيز در اين سفر نخست‌وزير ايتاليا را همراهي مي‌كردند. حضور پيانتدوسي در اين سفر، نشان از اهميت موضوع مهاجرت براي مسافران ايتاليايي طرابلس داشت. نخست‌وزير راست‌گراي ايتاليا سال گذشته با شعار مبارزه با ورود پناهجويان از مبدا ليبي به خاك ايتاليا در انتخابات پيروز شد. سال ۲۰۲۲ نزديك به ۱۰۰ هزار پناهجو وارد خاك ايتاليا شدند. وزير كشور ايتاليا از زمان شروع به كار دولت جديد مسووليت مبارزه با سازمان‌هاي خيريه‌اي كه قايق‌هاي پناهجويان را در آب‌هاي مديترانه نجات مي‌دهند و به ايتاليا مي‌آورند، بر عهده گرفته است. ملوني در كنفرانس خبري مشترك با نخست‌وزير دولت وحدت ملي ليبي از آمادگي ايتاليا براي تحويل ۵ قايق كاملا مجهز به گارد ساحلي ليبي براي مبارزه با جريان پناهجويان به سمت سواحل اروپا خبر داد. ملوني گفت به‌رغم تلاش‌هاي دولت ليبي تعداد مهاجران قانوني از اين كشور همچنان زياد است و تاكنون ۵۰ درصد افزايش پيدا كرده است.
سازمان‌هاي حقوق بشري و نهادهاي خيريه‌اي كه براي كمك به پناهجويان فعاليت مي‌كنند، از اين اقدام دولت ايتاليا انتقاد كرده‌اند. سازمان مردم‌نهاد «آلارم‌فون» در بيانيه‌اي كه در اختيار آسوشيتدپرس قرار داده است، در اعتراض به اقدام ايتاليا براي واگذاري قايق‌هاي مسلح به گارد ساحلي ليبي گفته: «اين موضوع جديد نيست و بسيار نگران‌كننده است. اين اقدام باعث مي‌شود كه تعداد بيشتري از افراد از روي آب‌هاي دريا ربوده شوند و به محل‌هايي بازگردانده شوند كه از آنجا فرار كرده‌اند.» شوراي اروپا براي آوارگان و تبعيدي‌ها (ecre) در گزارش گارد ساحلي ليبي را به نقض گسترده حقوق بشر و بازگرداندن اجباري پناهجويان در آب‌هاي مديترانه با پشتيباني نيروي هوايي ايتاليا متهم مي‌كند. بر اساس گزارش اين نهاد حقوق بشري، فرونتكس، نهاد كنترل مرزهاي بيروني اتحاديه اروپا از طريق گزارش قايق‌هاي پناهجويان با گارد ساحلي ليبي در نقض حقوق بشر همكاري مي‌كند.

همكاري براي ثبات ليبي
جورجا ملوني، نخست‌وزير ايتاليا اظهار اميدواري كرد كه دولت وحدت ملي ليبي براي برگزاري انتخابات پارلماني و رياست‌جمهوري در نخستين فرصت ممكن بر اساس چارچوب تعيين ‌شده توسط سازمان ملل متحد متعهد باشد. ملوني تاكيد كرد: «نيروهاي خارجي براي بي‌ثبات كردن ليبي تلاش مي‌كنند.» ملوني وعده داد كه ايتاليا در بازسازي فرودگاه بين‌المللي طرابلس و بزرگراه‌هاي اين شهر مشاركت كند.
دبيبه هم در اين نشست خبري تاكيد كرد كه به توانايي ايتاليا براي كمك به ثبات در ليبي، به‌خصوص بعد از تلاش‌هاي ملوني براي هماهنگي كشورهاي در خصوص حمايت از صلح در اين كشور، اعتماد دارد. وي تاكيد كرد كه در گفت‌وگوها ميان طرابلس و رم در خصوص مهاجرت غيرقانوني، همكاري‌هاي اقتصادي، حمايت از تلاش‌هاي نمايندگي سازمان ملل متحد و فرستاده ويژه سازمان ملل، عبدالله باثيلي و تقويت همكاري‌ها با از سرگيري اجراي پيمان دوستي كه در سال ۲۰۰۸ بين ايتاليا و ليبي امضا شد، مذاكره شده است.