10 هفته سرنوشت‌ساز براي سوئد و فنلاند
مخالفت تركيه با پيوستن سوئد به ناتو مي‌تواند فنلاند را وادار كند كه به تنهايي مسير پيوستن به ناتو را ادامه دهد
محمدحسين لطف‌الهي
دولت تركيه در شرايطي كه همچنان بر موضع پيشين خود در خصوص مخالفت با پيوستن سوئد به ائتلاف ناتو تاكيد دارد، مي‌گويد ممكن است كه آنكارا موافقت خود را با پيوستن فنلاند به ناتو اعلام كند.
سوئد و فنلاند پس از پايان جنگ جهاني دوم رويكردي بي‌طرفانه را در مخاصمات ميان غرب و روسيه در پيش گرفته بودند و افكار عمومي در اين دو كشور نيز تمايلي به پيوستن به ائتلاف ناتو نداشتند. با حمله نظامي روسيه به اوكراين در 24 فوريه 2022 رويكرد افكار عمومي در سوئد و فنلاند دچار تغيير شد و سياستمداران اين كشورها نيز تصميم گرفتند به دليل جلوگيري از آنچه «تبديل شدن به هدف آينده روسيه» خوانده مي‌شد به عضويت ناتو درآيند. از همين رو نزديك به سه ماه پس از شروع جنگ، سوئد و فنلاند رسما به‌طور مشترك درخواست پيوستن به سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) را مطرح كردند. دو كشور وعده داده بودند همزمان و به‌طور هماهنگ در اين مسير گام بردارند.
بنا بر اساسنامه سازمان ناتو، دعوت از عضو جديد و پذيرش آن منوط به موافقت تمامي اعضاست. اين سياست كه «درهاي باز» نام دارد به اين معني است كه هر كشوري در اروپا، به شرط تطابق با استانداردها و تعهدات عضويت مي‌تواند به اين سازمان بپيوندد. از سال ۱۹۴۹ و پس از تاسيس ناتو، 18 كشور جديد به اين پيمان پيوسته‌اند. مقدونيه شمالي آخرين كشوري كه در سال 2020 به اين سازمان پيوسته است و در حال حاضر 5 كشور اوكراين، گرجستان، بوسني و هرزگوين، فنلاند و سوئد در صف انتظار پيوستن به ناتو هستند.
در حال حاضر 28 كشور عضو ناتو موافقت‌شان را با پيوستن سوئد و فنلاند به اين ائتلاف اعلام كرده‌اند، مجارستان موضع روشني ندارد و از نگاه هلسينكي و استكهلم مساله مهمي به حساب نمي‌آيد و يك كشور يعني تركيه مخالف است. سال گذشته ميلادي، زماني كه استكهلم و هلسينكي رسما خواستار پيوستن به ناتو شدند، تركيه مخالفت خود را با پذيرش اين دو كشور به عنوان اعضاي جديد سازمان پيمان آتلانتيك شمالي اعلام كرد. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه در آن زمان با اشاره به مواضع فنلاند و سوئد در قبال گروه پ‌ك‌ك كه امريكا، اتحاديه اروپا و تعدادي ديگر از كشورها آن را در فهرست گروه‌هاي تروريستي قرار داده‌اند، سوئد و فنلاند را متهم كرد كه «مهمانخانه تروريست‌ها» هستند.
در روزهاي پاياني ژوئن 2022، مذاكرات ميان رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه، سائولي نينيستو رييس‌جمهور فنلاند و ماگدالنا اندرسون نخست وزير وقت سوئد در پايتخت اسپانيا در حالي به پايان رسيد كه ينس استولتنبرگ دبيركل ناتو اعلام كرد سه طرف به توافقي دست يافته‌اند كه مسير عضويت فنلاند و سوئد را در پيمان آتلانتيك شمالي هموار مي‌سازد. براساس گزارش خبرگزاري دولتي آناتولي، سوئد و فنلاند در اين تفاهمنامه متعهد شده بودند كه به‌طور كامل با تركيه در مبارزه با پ‌ك‌ك همكاري كرده و از پ‌ي‌د/ي‌پ‌گ و فتو گروه‌هايي كه تركيه آنها را تروريستي مي‌داند، حمايت نكنند.
هرچند از آن زمان روابط ميان تركيه و فنلاند بدون تغيير باقي مانده، اما تنش ميان استكهلم و آنكارا در پي بروز حوادثي نظير قرآن‌سوزي، برپايي تظاهرات اعضاي پ‌ك‌ك و برپايي نمايش به دار آويختن عروسك اردوغان در سوئد افزايش يافته است.
مولود چاوش‌اوغلو، وزير امور خارجه تركيه هفته گذشته و در واكنش به اين اتفاقات از به تعويق افتادن نشست سه‌جانبه با سوئد و فنلاند براي بررسي روند پيوستن اين دو كشور به ناتو پس از تظاهرات اخير در استكهلم خبر داد و گفت مذاكره در اين شرايط بي‌معني است.
در ادامه رييس‌جمهور تركيه روز يكشنبه 29 ژانويه گفت كه كشورش ممكن است با عضويت فنلاند در سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) موافقت كند. او با اين حال به‌طور ضمني اعلام كرد كه آنكارا درباره عضويت سوئد در ناتو تصميم مشابهي نخواهد گرفت. رييس‌جمهوري تركيه در پاسخ به پرسشي درباره عضويت اين دو كشور منطقه اسكانديناوي در ناتو اظهار داشت: «در صورت لزوم مي‌توانيم پيامي متفاوت درباره فنلاند بدهيم. سوئد هنگامي كه ما پيامي متفاوت درباره فنلاند بدهيم، بهت‌زده خواهد شد.» اين براي اولين‌بار است كه تركيه احتمال اتخاذ موضعي متفاوت در قبال عضويت فنلاند و سوئد در ناتو را مطرح مي‌كند.
هرچند چنان‌كه اشاره شد دو كشور سوئد و فنلاند وعده داده‌اند كه به‌طور هماهنگ در اين مسير گام بردارند، اما برخي كارشناسان مي‌گويند به دليل نگراني‌هاي جدي فنلاند از حمله احتمالي روسيه و اختلافات عميق ميان تركيه و سوئد اين احتمال وجود دارد كه فنلاند به تنهايي باقي مسير عضويت را طي كرده و سوئد را در مواجهه با تركيه تنها بگذارد.
هنوز موضع رسمي استكهلم و هلسينكي اين است كه دو طرف به همراه يكديگر اين مسير را ادامه خواهند داد. پكا هاويستو، وزير امور خارجه فنلاند روز دوشنبه 30 ژانويه در اين باره گفت: «سوئد يكي از نزديك‌ترين شركاي فنلاند در حوزه‌هاي امنيتي و دفاعي است. موضع ما تغيير نكرده؛ ما مي‌خواهيم با هم و به همراه سوئد به عضويت ناتو درآييم. اين مساله مي‌تواند توانايي عملياتي ناتو و امنيت منطقه درياي بالتيك را ارتقا دهد.»
چارلي سالانيوس-پاسترناك، پژوهشگر ارشد انستيتو فنلاندي روابط بين‌الملل مي‌گويد: «اين وضعيت، رهبران سياسي در فنلاند را در موقعيت ناخوشايندي قرار مي‌دهد. فنلاند در حال حاضر به يك پلن B نياز دارد.» او مي‌افزايد: «اين كاملا احمقانه است كه همه چيز را در اين روند به وضعيت سوئد پيوند بزنيم. اگر فنلاند از ابتدا به تنهايي در اين مسير گام برمي‌داشت وضعيت متفاوت بود اما اكنون اگر فنلاند به تنهايي به عضويت ناتو درآيد ديگر نمي‌توان هلسينكي را مقصر اين وضعيت ناميد.»
روزنامه فايننشال تايمز مي‌نويسد: «مقام‌هاي ارشد هلسينكي استدلال مي‌كنند كه آنها بايد در مقطع زماني فعلي يكصدايي خود را با سوئد حفظ كنند. به باور آنها هنوز مشخص نيست كه اقدامات فعلي اردوغان تا چه اندازه به انگيزه‌هاي انتخاباتي او باز مي‌گردد. فنلاندي‌ها معتقدند صبر مي‌تواند كارگشا باشد و در فاصله زماني برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري تركيه در ماه مه و نشست ناتو در ماه جولاي پنجره‌اي براي جلب رضايت تركيه وجود دارد.»
آنا ويسلندر، مدير پروژه شمال اروپا در انديشكده شوراي آتلانتيك تاكيد دارد: «تمركز سوئد و فنلاند در حال حاضر روي كاهش تنش‌ها و آرام ساختن شرايط است.» به گفته او، سياستگذاران سوئدي فكر مي‌كنند تركيه در نهايت از موضع خود كوتاه خواهد آمد، اما آنها همچنين مي‌دانند كه مسير پيش‌رو بسيار ناهموار است.
كارشناسان بر اين باورند كه با توجه به اينكه مساله نهايي شدن عضويت سوئد در ناتو تصميمي است كه تنها تركيه قادر به ارايه پاسخ آن است، سوئد بايد همه سناريوهاي موجود را در نظر بگيرد.
سانا مارين، نخست‌وزير فنلاند قرار است روز پنجشنبه با اولف كريسترسون، همتاي سوئدي خود ديدار كند. اين نشست كه احتمالا اصلي‌ترين موضوع مورد بحث در آن مساله پيوستن به ناتو و اختلافات با تركيه باشد، دو طرف راجع به گام‌هاي بعدي خود مذاكره خواهند كرد.
نگاهي به وضعيت كنوني فنلاند نشان مي‌دهد كه اين كشور با 1340 كيلومتر مرز مشترك با روسيه و تداوم حمله نظامي روسيه به اوكراين، نگراني‌هاي زيادي در خصوص يك حمله احتمالي دارد و وضعيت خود را متفاوت از سوئد مي‌بيند. برخي كارشناسان در اين كشور توصيه مي‌كنند كه فنلاند با توجه به طولاني شدن روند عضويت و همچنين با توجه به اين موضوع كه سوئد گزينه‌هاي جايگزيني نظير انعقاد پيمان دفاعي دوجانبه يا چندجانبه با ايالات متحده و بريتانيا پيش روي خود دارد، بدون توجه به وضعيت سوئد روند عضويت خود در ناتو را ادامه دهد.
سالانيوس-پاسترناك در اين باره مي‌گويد: «اصلا تعجب نخواهم كرد اگر بفهمم مقام‌هاي فنلاندي در پشت درهاي بسته از مقام‌هاي ارشد بازيگران اصلي ناتو بپرسند كه موضع شما در برابر مخالفت تركيه با عضويت سوئد و موافقت تركيه با عضويت فنلاند در ناتو چه خواهد بود؟ آنها خواهند پرسيد كه اگر چنين سناريويي رخ دهد آيا بهترين تصميم اين نيست كه فنلاند به تنهايي به عضويت ناتو در آيد؟»
ابراهيم كالين، سخنگوي رياست‌جمهوري تركيه در هفته جاري در اين باره گفت كه سوئد بين 8 الي 10 هفته تا پيش از فرا رسيدن زمان برگزاري انتخابات پارلماني و رياست‌جمهوري فرصت دارد كه نظر تركيه را تغيير دهد.
نگاهي به وضعيت كنوني فنلاند نشان مي‌دهد كه اين كشور با 1340 كيلومتر مرز مشترك با روسيه و تداوم حمله نظامي روسيه به اوكراين، نگراني‌هاي زيادي در خصوص يك حمله احتمالي دارد و وضعيت خود را متفاوت از سوئد مي‌بيند. برخي كارشناسان در اين كشور توصيه مي‌كنند كه فنلاند با توجه به طولاني شدن روند عضويت و همچنين با توجه به اين موضوع كه سوئد گزينه‌هاي جايگزيني نظير انعقاد پيمان دفاعي دوجانبه يا چندجانبه با ايالات متحده و بريتانيا پيش روي خود دارد، بدون توجه به وضعيت سوئد روند عضويت خود در ناتو را ادامه دهد. سالانيوس-پاسترناك در اين باره مي‌گويد: «اصلا تعجب نخواهم كرد اگر بفهمم مقام‌هاي فنلاندي در پشت درهاي بسته از مقام‌هاي ارشد بازيگران اصلي ناتو بپرسند كه موضع شما در برابر مخالفت تركيه با عضويت سوئد و موافقت تركيه با عضويت فنلاند در ناتو چه خواهد بود؟ آنها خواهند پرسيد كه اگر چنين سناريويي رخ دهد آيا بهترين تصميم اين نيست كه فنلاند به تنهايي به عضويت ناتو درآيد؟»