يك ميليون شغل جديد كجاست؟

گروه اقتصادي

با اظهارنظر تازه سخنگوي دولت درباره اشتغال‌زايي جديد بيش از يك ميليون نفر، مشخص شده كه دولت سيزدهم بر اين ادعا اصرار زيادي دارد. اما چنين چيزي چقدر درست است؟ نخستين ‌بار، دوم بهمن ماه بود كه رييس‌جمهور در برنامه‌اي تلويزيوني عنوان كرد كه «آمار حاكي از ايجاد قريب به يك ميليون شغل جديد است كه با كد ملي، كد بيمه و محل اشتغال به شكل مستند ارايه شده است.» يك روز بعد، معاون اول رييس‌جمهور با استناد به همين كد ملي و بيمه و محل اشتغال، تعداد «شاغلان جديد» را 900 هزار نفر اعلام كرد. يك روز بعد در چهارم بهمن ماه، نوبت به صولت مرتضوي، وزير تعاون، كار و رفاه اجتماعي رسید كه اين آمار را تاييد كند. او گفت كه «دولت بر مبناي وعده‌اي كه داده بود از مرز ايجاد يك ميليون فرصت شغلي در سال عبور كرده است.» دو هفته از اين اعلام رقم‌هاي «اشتغال‌زايي» گذشته و روز گذشته سخنگوي دولت، ارقام تازه‌اي ارايه كرده و گفته است كه «ميزان اشتغال در پاييز ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل ۵۳۰ هزار نفر افزايش يافته و تعداد شاغلان به ۲۴ ميليون نفر رسيده است.»  آقاي رييسي در جريان مبارزات انتخاباتي بارها عدد «يك ميليون» را به كار برد و در وعده‌هايش استفاده كرد. مثل «ايجاد يك ميليون شغل در هر سال» يا «ساخت يك ميليون واحد مسكوني در هر سال». به نظر مي‌رسد كه با توجه به گذشت تقريبا يك‌سال و چندين ماه از آغاز به كار دولت، فشار رسانه‌اي از پيگيري اين وعده‌ها آنقدري بوده كه اين آمارها ارايه شود. چنان‌كه هنوز خبري از يك ميليون واحد مسكوني وعده داده شده نيست و آمار اشتغال را هم قرار است اينجا بررسي كنيم. 

آمار متناقض با كد ملي
 ابتدا بايد گفت كه سه آمار مختلف ارايه شده. اولي توسط رييس‌جمهور و وزير كار كه هر دو از ايجاد يك ميليون شغل خبر داده‌اند. دومي از طرف معاون اول رييس‌جمهور كه 100 هزار شغل را كم و سومي توسط سخنگوي دولت كه آمار ابتدايي رييس دولت را نصف كرده است. اگر مسوولان دولتي مدعي هستند كه اين يك ميليون شغل با «كد ملي» يا «كد بيمه» قابل پيگيري و اثبات هستند، پس چرا چندين آمار متناقض و متفاوت توسط آنها منعكس شده است؟ مطابق برنامه ششم توسعه (اجراي اين برنامه قبلا يك‌سال و نيم تمديد شده بود تا برنامه هفتم تصويب شود، اما با توجه به عملكرد قابل ستايش سازمان برنامه و بودجه كه بايد برنامه هفتم را تدوين و به مجلس ارايه مي‌داد، يك‌سال و نيم ديگر تمديد شده است) مركز آمار ايران مسوول مستقيم ارايه آمارهاست. آيا نمي‌شد مسوولان سازمان برنامه و بودجه به سازمان تحت مديريت خود يعني مركز آمار بگويند كه نشستي مطبوعاتي برگزار كرده و آمار اشتغال‌زايي را به‌طور جزيي ارايه دهند؟
تناقض كاهش مشاركت اقتصادي بيكاري
مطابق گزارشي كه مركز آمار ايران نهم بهمن ماه امسال منتشر كرده تا پاييز ۱۴۰۱ جمعيت در سن كار دو ميليون نفر بيشتر شده، اما جمعيت شاغل هنوز حدودا 500هزار نفر كمتر از زماني است كه هنوز خبري از كرونا در كشور نبود. يعني جمعيت در سن كار به 64 ميليون نفر رسيده، اما از اين ميزان 26 ميليون نفر در بازار كار هستند و مابقي يا از بازار كار خارج شده‌اند يا اصلا به آن وارد نشده‌اند يا اصولا از جست‌وجوي شغل نااميد شده‌اند.  نرخ بيكاري به معناي آن است كه افراد ناكام از يافتن شغل چه درصدي از افراد مشاركت‌كننده در بازار كار را تشكيل مي‌دهند.اين آمار نشان مي‌دهد كه نرخ بيكاري پاييز امسال به كمترين سطح خود در 17 سال گذشته رسيده (8.2 درصد) . اما در كنار آن، نرخ مشاركت كه نسبت كل جمعيت مشاركت‌كننده در بازار كار (بيكار و شاغل) به كل جمعيت در سن كار است، در حدود ۴۱ درصد باقي مانده است. يعني 59 درصد از جمعيت هنوز در دسته «غيرفعال» قرار دارند و نتوانسته‌اند پس از شوك ناشي از همه‌گيري كرونا، به بازار كار برگردند. 
جمعيت شاغلان چقدر افزايش يافت؟
چه اتفاقي در اين مدت براي تعداد شاغلان افتاده است؟ مركز آمار مي‌گويد جمعيت شاغلان در پايان تابستان سال گذشته يعني زماني كه دولت آقاي رييسي قدرت را به دست گرفت، 23 ميليون و 404 هزار و 980 نفر بوده است. سه ماه بعد يعني در پايان پاييز پارسال، جمعيت شاغلان به 23 ميليون و 535هزار و 175 نفر مي‌رسد. يعني در اين سه ماه، 130 هزار و 195 نفر به تعداد شاغلان اضافه شده است. سه ماه بعد، در پايان سال 1400 جمعيت شاغلان به 23 ميليون و 447هزار و 452 نفر مي‌رسد. يعني در پايان سال 87هزار و 723 نفر ديگر به تعداد شاغلان اضافه مي‌شود. 9 ماه بعد، يعني در پايان پاييز، تعداد شاغلان آن‌گونه كه مركز آمار مي‌گويد به 24 ميليون و 70هزار و 142 نفر رسيده. يعني در اين مدت، 622هزار و 690 نفر به تعداد شاغلان اضافه شده است. در اين بازه 15 ماهه، اتفاقات زيادي افتاده و تعداد شاغلان هم رشد داشته و در اين شكي نيست. به هر حال اقتصاد ايران از يك شوك بيكاري ناشي از همه‌گيري كرونا بيرون آمده و به همين دليل چندان بيراه نيست اگر بخش بزرگي از آنها كه از بازار كار خارج شده بودند، با فروكش كردن موج‌هاي كرونايي به بازار برگردند. اما هر طوري كه بخواهيم مقايسه كنيم، عدد يك ميليون اشتغال ايجاد شده را آمارها تاييد نمي‌كنند و مي‌توان ديد كه شمار شاغلان به يك ميليون حتي نزديك هم نشده است.  شايد اين مقايسه از نظر رياضي چندان درست نباشد، اما به هر حال در جست‌وجوي عددهاي اعلامي مجبور به چنين مقايسه‌هايي هستيم. جمعيت شاغلان در پاييز امسال نسبت به تابستان پارسال 665هزار و 432 نفر افزايش يافته. در فاصله يكساله پاييز 1401 به پاييز 1400 جمعيت شاغلان 535هزار و 237 نفر اضافه شده. از پايان سال گذشته تا پايان پاييز امسال هم جمعيت شاغلان 622هزار و 960 نفر اضافه شده است. بايد پرسيد كه اين يك ميليون افزايش شاغلان و ايجاد شغل در كجا بوده كه آمارهاي نهاد رسمي ارايه‌كننده آمار در ايران آن را تاييد نمي‌كند؟ اتفاقي كه در دو سال گذشته رخ داده، ركود تورمي و خالي نشدن اثرات شوك همه‌گيري كرونا بر بازار كار بوده كه برعكس اعتقاد مسوولان دولتي بايد گفت موجب «اشتغال‌زايي منفي» هم شده است. واقعيت امروز بازار كار، بيش از دو ميليون نفري هستند كه در جست‌وجوي شغل مناسبند و بيكارند و 7.5 ميليون نفر هم در رديف اشتغال ناقص قرار گرفته‌اند.