فرار عربستان از «معماي فراواني» در خاورميانه
چرا رياض فناوري‌هاي ديجيتال را تعقیب مي‌كند؟
فرشيد توانگر
سازمان همكاري‌هاي ديجيتال عربستان سعودي اخيرا از چشم‌انداز اين سازمان تا سال 2030 رونمايي كرد. به گزارش خبرگزاري «عرب نيوز» براساس اين چشم‌انداز، عربستان خواستار ترغيب همكاري جهاني به سمت فناوري‌هاي ديجيتال شده است؛ اين سازمان در دومين مجمع عمومي سالانه خود در رياض اعلام كرد كه هدف اين طرح، آينده‌اي بلندپروازانه است كه در آن اقتصاد ديجيتال 30درصد به توليد ناخالص جهاني كمك و 30 ميليون شغل در سراسر جهان ايجاد مي‌كند.
همچنين اين طرح مي‌تواند به ترويج منافع مشترك، همكاري‌هاي پيشرفته، ساخت چارچوب‌هاي نظارتي، ايجاد اشتغال و اطمينان از ماهيت فراگير و قابل‌اعتماد اقتصاد ديجيتال در سطوح محلي، منطقه‌اي و جهاني بينجامد. ديماح آل يحيي، دبيركل سازمان همكاري‌هاي ديجيتال عربستان، اين طرح بلندپروازانه را پاسخگوي چالش‌هاي گوناگون كشور عضو طرح مذكور مي‌داند و تشريح مي‌كند كه براي رسيدن به اهداف طرح نامبرده بايد پي برد كه نيازها چه هستند؟ چه اصلاحاتي بايد صورت بگيرد؟ در آخر چه ابتكاراتي براي اجراي طرح فوق‌الذكر بايد اجرا شود؟
چه سودي براي عربستان از ترغيب كشورها به سمت همكاري‌هاي جهاني به منظور دستيابي به فناوري‌هاي ديجيتال مي‌تواند در خاورميانه حاصل شود؟
اولين پاسخي كه مي‌توان به پرسش بالا داد، فرار عربستان از «معماي فراواني» است. آن‌طور كه تري لين كارل در كتاب «معماي فراواني» مي‌نويسد در كشورهايي كه اقتصاد برمبناي رانت نفت (استخراج منابع نفتي از زيرزمين) مي‌چرخد رانت حاصل از نفت، عقلانيت اقتصادي را سلب كرده لذا جلوي رشد و توسعه اقتصادي كشورهاي مذكور در بلندمدت گرفته مي‌شود.
به عقيده نويسنده كتاب موردنظر، كشورهاي رانتير منابع هيدروكربني نفتي فراوان دارند اما ممكن است در استفاده درست و صحيح از منابع هيدروكربني فراوان در راه توسعه اقتصادي خود در بلندمدت با بلا و سختي روبه‌رو شوند؛ در اينجاست كه با حالت معماگونه‌اي مواجه مي‌شوند كه در آن نمي‌دانند از منابع رانت نفتي خود چگونه در مسير توسعه بهره‌برداري كنند.
تري لين كارل از اين حالت با عنوان «معماي فراواني» ياد مي‌كند. بر اين اساس عربستان قصد دارد با حركت و همچنين ترغيب جهاني به استفاده از فناوري‌هاي ديجيتال در چارچوب چشم‌انداز 2030 خود از وضعيت «معماي فراواني» و مشكلاتي كه در بلندمدت مي‌تواند در راه توسعه اقتصادي اين كشور ايجاد كند، فرار كرده و از الگوي تنوع اقتصادي برخلاف بسياري از كشورهاي تك‌محصولي خاورميانه كه اقتصادشان فقط براساس يك محرك اقتصادي همچون نفت استوار است، پيروي كند.
درصورتي‌كه چشم‌انداز 2030 ديجيتال عربستان به‌صورت احتمالي تحقق پيدا كند و همكاري‌هاي جهاني به سمت همكاري‌هاي ديجيتال جلب شوند در خاورميانه بايد منتظر يك شيفت انرژي از اقتصاد مبتني بر نفت به اقتصاد شبكه‌اي ديجيتال باشيم كه در آن ديگر نفت و انرژي در خاورميانه مبناي كسب ثروت دولتي همچون عربستان سعودي نيست، بلكه سرعت انتقال اطلاعات و داده‌ها هستند كه در دنياي جهاني شده اقتصاد مناسبات را تعيين مي‌كنند. در اين صورت به قول مانوئل كاستلز در كتاب «جامعه شبكه‌اي» اين شبكه‌هاي رايانه‌هاي ديجيتال هستند كه سرنوشت‌ساز هستند. براين اساس اطلاعات و داده‌هاي اقتصادي شيوع پيداكرده از فناوري‌هاي ديجيتال شبكه‌اي شده، فضاي اقتصادي خاورميانه را تعيين خواهد كرد.
كارشناس ارشد خاورميانه از دانشگاه شهيد بهشتي تهران
اگر چشم‌انداز 2030 ديجيتال عربستان به‌صورت احتمالي تحقق پيدا كند و همكاري‌هاي جهاني به سمت همكاري‌هاي ديجيتال جلب شوند در خاورميانه بايد منتظر يك شيفت انرژي از اقتصاد مبتني برنفت به اقتصاد شبكه‌اي ديجيتال باشيم كه در آن ديگر نفت و انرژي مبناي كسب ثروت نخواهند بود.