تجارت با همسايگان چه تاثيري بر برند جهاني ايران گذاشته است؟
بازار از دست رفته پسته ايران
گروه اقتصادي
كمتر از يك دهه است كه سياست‌گذاران حوزه تجارت بر بازار همسايگان متمركز شدند. اما هنوز نتوانسته‌اند نتيجه مطلوبي را به دست بياورند. دولتمردان نه تنها نتوانستند سبد غير نفتي در بازار همسايگان را بزرگ‌تر كنند بلكه بازارهاي درجه يك و دو اروپايي را هم از دست دادند. مصداق بازر آن را هم مي‌توان در بازارهاي از دست رفته محصولات كشاورزي‌اي همچون پسته و زعفران ديد. اوايل سال جاري بود كه صادركنندگان پسته از خروج ايران از بازار جهاني پسته خبر دادند. موضوعي كه همان مقطع در واكنش به آن رييس سازمان توسعه تجارت گفت، از دست رفتن بازار پسته چندان هم مهم نيست ما بازارهاي ديگري را داريم.
حجم صادرات
آخرين داده‌هاي گمرك ايران نشان مي‌دهد، صادرات پسته در ۱۰ ماهه گذشته با كاهش ۶۱ درصدي نسبت به همين بازه زماني در سال گذشته مواجه شده است و مشتريان طلاي سبز ايراني در اين بازه زماني نسبت به سال گذشته ريزش داشته‌اند. در ۱۰ ماهه امسال بالغ بر ۴۶ هزار و ۳۴۶ تن انواع پسته و مغز پسته به ۵۲ كشور جهان صادر شده است. اين درحالي كه اين رقم سال گذشته بيش از ۱۱۹ هزار تن پسته بود. در آن بازه زماني ميزان ارزآوري ناشي از صادرات پسته حدود ۷۹۷ ميليون دلار صادر بود؛ اين رقم در مقطع كنوني ۳۲۷ ميليون و ۶۲۳ هزار دلار است.
طبق اعلام گمرك اردن، ارمنستان، ازبكستان، اسپانيا، استراليا، اسلواكي، افغانستان، آلباني، آلمان، امارات، انگلستان، اوكراين و ايتاليا از جمله متقاضيان پسته ايران بودند. ساير خريداران پسته بحرين، برزيل، بلاروس، بلژيك، پاكستان، تاجيكستان، تايلند، تايوان، تركمنستان، تركيه، مقدونيه، آذربايجان، چين، ژاپن، سنگاپور بود. البته در اين 10 ماهه سوريه، سوييس، صربستان و مونته‌نگرو، عراق، عمان، روسيه، فرانسه، فيليپين، قرقيزستان، قزاقستان نيز در اين ليست بودند. داده‌هاي گمرك نشان مي‌دهد قطر، كانادا، كويت، گرجستان، لبنان، لهستان، ليبي، مالزي، مكزيك، موريس، نيوزيلند، هلند، هند و هنگ‌كنگ نيز از جمله كشورهاي متقاضي پسته ايران بودند.
روند توليد
دو سال است كه باغات پسته با سرمازدگي روبرو شدند همين موضوع هم باعث شده است بار پسته كاهش پيدا كند. طبق داده‌هاي انجمن پسته ايران، سال 1399 ميزان توليد پسته 220هزار تن بود. اين رقم در سال گذشته 70هزار تن افت كرد. در سال گذشته ايران 150هزار تن پسته توليد كرد. نيمه نخست سال جاري پيش‌بيني شده بود كه امسال اين رقم به 135هزار تن برسد. اين موضوع هم به دليل احتمال سرمازدگي مجدد و عدم وجود منابع مالي لازم براي اصلاح باغات از سوي كشاورزان بود. اما طبق آخرين داده‌هاي وزارت جهادكشاورزي در سال جاري 225 هزار تن پسته توليد شده است. با اين حال ميزان صادرات كماكان ناچيز است.
طبق نظر فعالان اقتصادي آنچه منجر شده در اين سال‌هاي اخير صادرات پسته كاهش يابد فراتر از موضوع افت توليد است. محمد صالحي رييس هيات‌مديره انجمن پسته ايران مي‌گويد: گذشته از سرمازدگي صادركنندگان مشكل پيمان سپاري دارند. از سال 1400 كه دولت صادركنندگان پسته را موظف كرده است پسته‌اي كه با ارز آزاد مي‌خرند را در نيما عرضه كنند؛ صادركنندگان ديگر تمايلي به صادرات ندارند، چون اين اتفاق به‌شدت به صادركنندگان آسيب مي‌زند. همين الان ما پسته را با نرخ آزاد بخريم و بعد بخواهيم در نيما عرضه كنيم بايد 15درصد زير قيمت پسته را تحويل بدهيم. بر اين اساس نيز به‌رغم اينكه درحال‌حاضر انبارهاي كشاورزان و صادركنندگان مملو از پسته است، ولي صادركنندگان تمايلي به صادرات ندارند.
او مي‌افزايد: بارها در اين زمينه با مسووليت دولتي مذاكره و مكاتبه كرديم اما هيچ نتيجه نداشته است و كماكان آنها اصرار دارند ما كالا را به قيمتي كه اعلام كرده عرضه كنيم.
درحالي توليدكنندگان پسته و صادركنندگان پسته با مشكلات متعددشان دست و پنجه نرم مي‌كنند، فعالان پسته در امريكا درحال تسخير كل بازار هستند.
درحال حاضر امريكا بيش از 600هزار تن پسته توليد مي‌كند و اگر اين روند ادامه پيدا كند طبق اظهارات صادركنندگان پسته، اين كشور مي‌تواند به‌طور كامل بازار پسته را از ايران بربايد. نكته تاسف‌بار اين موضوع آن است كه امريكا فقط با يك رقم پسته دارد بازار را مي‌گيرد. طبق داده‌هاي انجمن پسته ايران، كشور امريكا يك رقم پسته دارد و قيمت آن نيز 8هزارو 400 الي 8هزارو 500 دلار در تن است، در مقابل ايران چند رقم پسته دارد كه ارقام ريز آن زير 8 دلار و ارقام درشت آن 9 هزار دلار به فروش مي‌رود.
سد جديد براي بازار پسته
طبق اظهارات فعالان اقتصادي در سال‌هاي اخير ديگر پسته ايران به لحاظ كيفي مشكلي ندارد و محموله‌هاي ارسالي به اروپا به دليل بالاتر بودن سم «آفلاتوكسين» برگشت نمي‌خورد. به گفته آنها اين مشكل حل شده است و اكنون طبق استاندارد محموله ارسال مي‌شود. البته اخيرا طبق اعلام اتحاديه اروپا به جز سم قارچي «آفلاتوكسين»، سم قارچي «مايكوتوكسين» نيز نبايد بيش از حد مجاز باشد. البته اين موضوع از سال 2005 مطرح شده است اما از سال 2023 به صورت قطعي دنبال مي‌شود.
در سال 2005 ميلادي بود كه بررسي‌هاي انجام شده روي 12 محموله از پسته‌هاي ارسال‌شده به اروپا، داراي مقادير بالايي از اكراتوكسين بودند كه نُه محموله متعلق به امريكا با آلودگي حدود ppb 22-160 و سه محموله متعلق به ايران با آلودگي حدود ppb 45-110 بود. با توجه به خطرات اكراتوكسين روي سلامت انسان و به دنبال افزايش آمار بازگشت كانتينرهاي پسته آلوده به اكراتوكسين A، مسوولان برخي از كشورهاي عضو اتحاديه اروپا از جمله آلمان و هلند سعي كردند تا اتحاديه اروپا را متقاعد كنند كه براي اين سم در پسته حد مجازهايي تعيين كنند كه حد پيشنهادي اروپا براي پسته، ppb 5 بود. سپس اتحاديه اروپا از فروكام كه اتحاديه‌اي متشكل از چند كشور در بلژيك است و به‌طور رسمي توسط موسسات اروپايي به عنوان نماينده بازرگانان اروپايي در زمينه ميوه‌هاي خشك، آجيل و... به رسميت شناخته شده است، درخواست كرد كه حد پيشنهادي را بررسي كند. البته فروكام بيان كرد حد مجاز پيشنهادي ppb 5 براي پسته باعث ايجاد محدوديت روي صادرات پسته به اروپا مي‌شود. به نقل از اقتصاد سبز در سال 2017، اتحاديه اروپا پيشنهاد ايجاد حد مجاز در پسته را مطرح نمود و پس از بررسي خطر آن در محصولات غذايي در سال 2020 توسط سازمان ايمني مواد غذايي اروپا (EFSA)، مخالفت‌هايي توسط كشورهاي صادر‌كننده پسته صورت گرفت و اتحاديه اروپا تصميم گرفت كه از ابتداي ژانويه سال 2023، مقررات جديد حد مجاز (MRL) در مورد اكراتوكسين A در پسته را اجرايي كند. استاندارد جديد اين سم در اتحاديه اروپا از نظر عده‌اي سختگيرانه است و حد مجاز آن براي پسته يا مغز پسته صادراتي آماده مصرف در بازار ppb 5 و براي پسته نيازمند فرآوري بيشتر در مقصد، ppb 10 در نظر گرفته شده است. در مورد محصولاتي كه تا قبل اين تاريخ وارد بازار شده‌اند و اكراتوكسين آنها مطابق با استانداردهاي جديد نيست، مي‌توانند تا تاريخ مصرف در بازار باقي بمانند.
با اين تفاسير پيش‌بيني مي‌شود بازار پسته ايران با سد بزرگ‌تري مواجه شود.