بازگشت «صف» و «ثبت‌نام» برای خرید اسکناس‌دلار
سیاست جدید بانک مرکزی برای بازار ارز چه ویژگی‌هایی دارد؟
گروه اقتصادی
از هشتم دی ماه امسال که تغییر و تحولاتی در مدیریت بانک مرکزی صورت گرفت تاکنون، قیمت ارز در بازار آزاد نزدیک به 16 درصد رشد داشته است. هشتم دی، نرخ برابری پول ملی ایران در برابر دلار 428 هزار ریال بود اما دیروز و همزمان با متوقف شدن دستوری بازار متشکل ارزی، این نرخ به نیم میلیون ریال افزایش یافت. رکوردی عجیب و غریب در اقتصاد ایران که هرگز سابقه نداشته است. حالا و در پس این اتفاقات، مرکز مبادله ارز و طلای ایران تازه‌ترین ابزاری است که قرار است از امروز توسط بانک مرکزی راه‌اندازی شود تا به نیازهای ارزی کشور پاسخ دهد.
ريیس کل بانک مرکزی که این خبر را اعلام کرده، می‌گوید نرخی که هم‌اکنون در بازار آزاد وجود دارد «مورد قبول» نیست. بنابراین بانک مرکزی بازار تازه‌ای راه‌اندازی کرده که نرخ کشف‌شده در آن، «نرخ مبنا و مرجع قیمت گذاری در بازار» خواهد شد. عالی‌ترین مقام بانک مرکزی درخصوص نرخ بازار مبادله ارز و طلا گفته است: «نرخی که در مرکز مبادله ارز و طلا شکل می‌گیرد بر اساس منابع و مصارف ارزی و متغیرهای بنیادین اقتصاد کلان خواهد بود و تلاش می‌کنیم این نرخ قطعا مناسب و خارج از انتظارات و حباب باشد که بر این اساس هم عرضه کننده و هم متقاضی از منابع ارزی کشور استفاده نمایند.»
براساس اظهارات آقای فرزین، اتفاقات تازه در بازار ارز را می‌توان این‌گونه برشمرد:
اول: ارز 28500 تومانی فقط برای کالای اساسی و دارو
اوایل امسال نرخ ارز ترجیحی 4200 تومان «حذف» و نرخ سامانه نیما در محدوده‌های مختلف قیمتی تا 27 هزار تومان به صورت شناور تعیین شد. نرخ ارز ترجیحی از آنجا مهم است که بخش بزرگی از نیازهای واردات کالای اساسی و پزشکی و دارو با ارز ارزان‌قیمت (یا رانتی) تامین می‌شد. از زمان روی کار آمدن فرزین در بانک مرکزی، نرخ سامانه نیما در عدد 28500 تومان فریز شد. فعالان اقتصادی در یک ماه گذشته عنوان کرده‌اند که چنین ارزی به آنها اختصاص پیدا نکرده و حالا بانک مرکزی خیال همه را راحت کرده و می‌گوید «از این پس ارز 28500 تومانی فقط برای کالای اساسی و دارو تخصیص داده می‌شود.» در واقع اتفاق اول جایی است که نرخ ارز ترجیحی 4200 به 28500 تومان افزایش پیدا کرده و صورت رسمی یافته است. بنابراین مابقی کالاهای وارداتی با ارز آزاد تامین می‌شود که قطعا گرانی و شوک قیمتی در سال آینده را رقم خواهد زد.
دوم: کشف قیمت با مکانیزم بازار
بانک مرکزی می‌گوید از این پس خودش دست به «کشف قیمت» برای بازار می‌زند. در توضیح نحوه این «کشف قیمت» هم آمده است: «نرخ معاملات ارزی در مرکز مبادله ارز و طلای ایران در دو تالار نقد و حواله ارز برمبنای منابع و مصارف ارزی کشور و براساس متغیرهای بنیادی اقتصادی کشف و مبنای معاملات فی‌مابین قرار می‌گیرد.» توضیح بیشتری در این باره داده نشده اما به نظر می‌رسد معنای چنین دستورالعملی این است که نرخ ارز براساس مکانیزم عرضه و تقاضا تنظیم می‌شود. ضمن اینکه اگر «متغیرهای بنیادی اقتصاد ایران» مبنا قرار گیرد، نرخ دلار در بازار از این عددها هم بالاتر خواهد بود. همین الان هم اسکناس امریکایی در حال تطبیق خود با شرایط اقتصادی و تنگناهای ارزی کشور است.
سوم: اختیارات بی‌سابقه
ريیس‌جمهور روز شنبه در دیدار رهبر انقلاب وعده داد دولت بدون تردید وضعیت تورمی را کنترل خواهد کرد. آن‌طور که ایسنا نوشته اطلاعات به دست آمده حاکی از آن است که وعده ضدتورمی ريیسی ناظر به بسته مهم ارزی دولت است که قرار است
به زودی از آن رونمایی شود. این بسته حاوی اختیارات بی‌سابقه برای بانک مرکزی جهت کنترل بازار ارز است.
چهارم: خرید ارز صادرکنندگان با قیمت‌های بالاتر
آن‌گونه که بانک مرکزی اعلام کرده که در «تالار حواله ارزی» مرکز مبادله ارز و طلای ایران ارز حاصل از صادرات شرکت‌های صنایع پتروشیمی، مس، معادن، فولاد، پالایش نفت، قیر و سایر صادرکنندگان جهت فروش به واردکنندگان عرضه می‌شود. معنای چنین دستورالعملی این است که دیگر صادرکنندگان ملزم به فروش ارز خود با نرخ دستوری 28500 یا نرخ‌های بازار متشکل نیستند و احتمالا بر اساس همان «واقعیت‌های اقتصادی» می‌توانند با قیمت‌های بالاتری ارز حاصل از صادرات کالا را به بانک مرکزی بفروشند تا دراختیار واردکنندگان قرار گیرد. اتفاقی که درنهایت از این جبهه هم تورم جدیدی ایجاد می کند.
پنجم: بازگشت به «ثبت‌نام» و «صف»
با اینکه ريیس کل بانک مرکزی پیش از این عنوان کرده بود که دیگر برای خرید ارز از صرافی‌ها نیازی به «صف» و «ثبت‌نام» نیست، در دستورالعمل تازه، تامین «اسکناس ارز» هم نیاز به «ثبت‌نام» دارد و هم نیاز به «در صف ایستادن». ضمن اینکه حرف از «نیاز واقعی» هم به میان آمده و گویا دیگر به هر کسی قرار نیست اسکناس ارز فروخته شود. بانک مرکزی این بخش را در سرفصل «تالار خدماتی» تعریف کرده و عنوان می‌کند: «متقاضی باید به تارنمای مربوطه مراجعه و نیاز واقعی ارزی خود را ثبت و همچنین اسناد و مدارک مرتبط با هر سرفصل را در سامانه طراحی‌شده جهت بررسی دستگاه اجرایی ذیربط بارگذاری نماید. اسناد و مدارک مربوطه توسط دستگاه اجرایی ذیربط ملاحظه و بررسی می‌گردد و متقاضی به بانک ملی ایران ارجاع داده می‌شود؛ متقاضیان پس از تایید پرداخت، جهت دریافت حجم ارزی اسکناس یا حواله تاییدشده به شعب منتخب بانک ملی مراجعه می‌کنند و مراتب به طریق مقتضی به ایشان اطلاع‌رسانی می‌شود.»
چه اتفاقی می افتد؟
به نظر می رسد در یک‌ماهه پایان سال 1401 باز هم باید منتظر اتفاقات جدیدی در بازار ارز بود. انتظارات تورمی هم‌اکنون به بالاترین سطح خود از ابتدای سال رسیده و با توجه به اخبار ناامیدکننده از احیای برجام و البته دستورالعمل تازه بانک مرکزی برای خرید و فروش ارز نیز، تداوم نوسان‌های قیمت ارز چندان دور از انتظار نیست.