محمدحسين لطف‌الهي
براي دولت‌هاي غربي كه تنش فزاينده با پكن در سال‌هاي آينده را ناگزير مي‌بينند، بستن راه‌هاي نفوذ چين و منافذي كه اين كشور از آنها براي جمع‌آوري داده استفاده مي‌كنند يك ضرورت است؛ در يكي از مهم‌ترين گام‌ها در ماه‌هاي اخير، آنها سراغ اپليكيشن تيك‌تاك رفته‌اند.
دولت كانادا روز سه‌شنبه 28 فوريه استفاده از برنامه تيك‌تاك را در تمام تلفن‌هاي همراه هوشمندي كه براي امور دولتي مورد استفاده قرار مي‌گيرد، ممنوع اعلام كرد و به ليست كشورهايي پيوست كه يا محدوديت‌هايي را براي استفاده از اين شبكه اجتماعي ويديومحور محبوب وضع كرده‌اند يا با آغاز روندهاي قانوني درصدد اعمال اين نوع محدوديت‌ها هستند.
اوتاوا «نگراني‌هاي امنيتي» در خصوص اينكه دولت چين ممكن است از اين پلتفرم با بيش از يك ميليارد كاربر كه بيشتر محتواي سرگرم‌كننده و كمدي دارد براي جاسوسي استفاده كند، به عنوان دليل اصلي اعمال محدوديت‌ها ذكر كرده است. تيك‌تاك اتهامات مطرح شده را رد كرده و در هفته‌هاي اخير تلاش زيادي انجام داده تا دولت‌هاي غربي را قانع كند كه اين اپليكيشن يك تهديد امنيت ملي براي آنها نيست.
با اين وجود روند تحولات نشان مي‌دهد كه كشورهاي غربي در اين مسير مصمم هستند و عملكرد تيك‌تاك و تلاش اين شركت براي قانع كردن دولت‌ها چندان موثر نخواهد بود. در ادامه به برخي كشورهاي ديگري خواهيم پرداخت كه تصميم به اعمال محدوديت بر تيك‌تاك گرفته‌اند.
هند
بيش از دو سال است كه استفاده از تيك‌تاك در هند ممنوع شده است. اين محدوديت درست پس از آن اعمال شد كه در ژوئن 2020 طي درگيري‌هاي مرزي با نيروهاي نظامي چين در هيماليا، 20 سرباز هندي كشته شدند. در نتيجه اين اتفاق، تنش‌ها ميان پكن و دهلي‌نو به‌طور قابل توجهي افزايش يافت و دولت هند محدوديت‌هايي را عليه بيش از 50 اپليكيشن چيني وضع و اعمال كرد. اپليكيشن‌هاي تيك‌تاك و وي‌چت از جمله اپليكيشن‌هايي بودند كه استفاده از آنها از سوي دولت هند ممنوع اعلام شد.
به گزارش نشريه فوربس، در آن زمان تخمين زده مي‌شد كه تيك‌تاك در پي اين اتفاق 6 ميليارد دلار از بازار بزرگ خود در بيرون از چين را از دست خواهد داد. پيش از محدود شدن استفاده از تيك‌تاك در هند، كمپاني بايت دنس كه به عنوان كمپاني مادر تيك‌تاك شناخته مي‌شود نزديك به يك ميليارد دلار سرمايه‌گذاري مستقيم در هند انجام داده بود تا زمينه را براي جذب كاربران بيشتر در هند فراهم كند با اين حال، در نهايت ده‌ها ميليون كاربر هندي را از دست داد.
ايالات متحده
يك مقام ارشد كاخ سفيد روز دوشنبه ۲۷ فوريه (۸ اسفند) اعلام كرد كه سازمان‌ها و مراكز دولتي در ايالات متحده تنها ۳۰ روز براي حذف اپليكيشن تيك‌تاك از تمام دستگاه‌هاي هوشمند فرصت دارند.
ابلاغ اين دستورالعمل از سوي دولت بايدن به قانوني بازمي‌گردد كه چندي قبل نمايندگان كنگره امريكا به تصويب رساندند. در دسامبر ۲۰۲۲، در پي رشد روزافزون نگراني‌ها از احتمال همكاري شركت تيك‌تاك با پكن و تحويل اطلاعات كاربران امريكايي به حزب كمونيست چين، نمايندگان كنگره مصوب كردند كه استفاده از اپليكيشن تيك‌تاك در تمام دستگاه‌هاي هوشمند متعلق به دولت امريكا ممنوع است.
تحليلگران امنيت ملي در ايالات متحده معتقدند حزب كمونيست چين ممكن است از اين اپليكيشن براي انتشار اطلاعات دروغ، اطلاعات ناقص و دستكاري الگوريتم‌ها براي اثرگذاري روي آنچه كاربران امريكايي مي‌بينند، سوءاستفاده كند.
اوايل ماه ژانويه ليزا موناكو، معاون وزير دادگستري امريكا گفت كه دولت چين از شركت‌هاي حوزه تكنولوژي كه در خارج از خاك اين كشور فعاليت مي‌كنند، مي‌خواهد تا تمام داده‌هاي مهم خود را در اختيار مقام‌هاي چيني قرار دهند: «داده‌هايي كه امروز جمع‌آوري مي‌شوند، ممكن است فردا براي اهداف ترسناكي مورد استفاده قرار بگيرند. من شخصا هم از تيك‌تاك استفاده نمي‌كنم و به هيچ كس هم توصيه نمي‌كنم از اين برنامه استفاده كند.»
رسانه‌ها پيش‌بيني مي‌كنند كه برخي قانونگذاران امريكايي ممكن است پا را فراتر از «ممنوعيت استفاده از اپليكيشن تيك‌تاك در دستگاه‌هاي دولتي» بگذارند و فعاليت تيك‌تاك در امريكا را به كلي ممنوع اعلام كنند!
دولت چين روز سه‌شنبه 28 فوريه به اين اقدام دولت امريكا واكنش نشان داد. مائو نينگ، سخنگوي وزارت امور خارجه چين گفت: «ما قاطعانه با اقدام اشتباه دولت ايالات متحده از جمله تعميم مفهوم امنيت ملي، سوءاستفاده از قدرت حاكميت و اعمال فشار غيرمنطقي بر شركت‌هاي خارجي فعال در آن كشور مخالفيم.»
قرار است شو زي چو، مديرعامل تيك‌تاك در ماه مارس در كميته انرژي و بازرگاني مجلس نمايندگان امريكا حاضر شود و درباره ارتباطات اين شركت با حزب كمونيست چين، امنيت كاربران و نگهداري داده‌ها و تاثير اين برنامه روي كودكان توضيح دهد، اما مشخص نيست آيا اين ديدارها نتيجه‌اي براي تيك‌تاك در پي خواهد داشت يا خير.
كمي پيش‌تر، در ماه دسامبر تيك‌تاك به جاسوسي از روزنامه‌نگاران امريكايي متهم شده بود. روزنامه گاردين در آن زمان گزارش داد كه تعدادي از كارمندان اين اپليكيشن از داده‌هاي محرمانه و شخصي افراد براي يافتن منابع خبري روزنامه‌نگاران امريكايي استفاده كرده است. پس از افشاي يك ايميل داخلي در تيك‌تاك كه وقوع اين اتفاق را تاييد مي‌كرد، كمپاني بايت دنس 4 نفر از كارمندان ارشد خود را اخراج كرد.
تايوان
دولت مستقر در جزيره تايوان، استفاده از تيك‌تاك در تمامي دستگاه‌هاي هوشمند متعلق به دولت را ممنوع اعلام كرده و درصدد تعميم اين ممنوعيت است. دولت تايوان در پي تنش‌هاي فزاينده با پكن و تلاش‌هاي چين براي اتحاد دوباره با تايوان درصدد اعمال اين محدوديت در سراسر جزيره و نه فقط بخش‌هاي دولتي است.
دولت تايوان، آنچه در هند اتفاق افتاد به عنوان يك نمونه عيني از ممنوعيت كامل تيك‌تاك بررسي كرده اما هنوز در خصوص اجرايي كردن اين تصميم به نتيجه نرسيده است. به نوشته تايپه تايمز، دولت نگران است هزينه‌هاي اقتصادي و سياسي كه صرف اجرايي كردن اين تصميم مي‌كند با مخالفت كاربران عادي و استفاده از وي‌پي‌ان‌ها بي‌تاثير شود.
اتحاديه اروپا
در فاصله كوتاهي پس از اعلام تصميم دولت كانادا براي محدود كردن استفاده از تيك‌تاك در دستگاه‌هاي متعلق به دولت، پارلمان اروپا هم اعلام كرد كه استفاده از تيك‌تاك را در دستگاه‌هاي اداري متعلق به اتحاديه و همچنين دستگاه‌هاي شخصي كه به ايميل كاري مقام‌هاي اروپايي متصل است، ممنوع خواهد كرد.
پيش‌تر در هفته گذشته شوراي اروپا و كميسيون اروپا نيز محدوديت‌هاي مشابهي را اعلام كردند. در بيانيه كميسيون اروپا آمده است: «اين اقدام با هدف محافظت از كميسيون در برابر تهديدهاي سايبري و همچنين جلوگيري از حمله‌هاي سايبري به كميسيون انجام مي‌شود.»
استراليا
نهادهاي دولتي در استراليا هم محدوديت‌هايي را براي استفاده كارمندان دولت و ساير قوا از تيك‌تاك اعمال كرده‌اند. به گزارش سيدني مورنينگ هرالد، وزارت تغييرات آب و هوايي، وزارت انرژي، وزارت محيط‌زيست و آب، وزارت كشاورزي، شيلات و جنگل‌داري و وزارت امور داخلي همگي اعلام كرده‌اند كه كارمندان‌شان اجازه ندارند اين برنامه را روي تلفن‌هاي كاري خود دانلود كنند.
اندونزي
اندونزي قوانين ويژه‌اي براي استفاده از تيك‌تاك وضع كرده و محدوديت‌ها براي استفاده از تيك‌تاك در اين كشور تنها به امنيت كاربران يا تنش‌هاي ژئوپليتيك با چين محدود نمي‌شود. اولين‌بار در سال 2018 دولت اندونزي استفاده از اين اپ را ممنوع اعلام كرد و نگراني در خصوص وجود محتواي غيراخلاقي در اين پلتفرم را دليل اصلي عنوان كرد. اين محدوديت كمتر از يك هفته و پس از ارايه تعهد از سوي تيك‌تاك براي سانسور اين محتواها لغو شود. با اين حال همچنان محدوديت‌ها براي نهادهاي دولتي پابرجا باقي مانده است.
پاكستان
دولت پاكستان تاكنون دوبار و به صورت موقت به دليل وجود محتواي نامناسب استفاده از تيك‌تاك را محدود كرده است. با توجه به سابقه پاكستان در اعمال محدوديت‌هاي گسترده بر اينترنت داخلي اين موضوع چندان عجيب به نظر نمي‌رسد و ريشه‌هاي اعمال اين محدوديت در پاكستان با ساير كشورها متفاوت است. اوايل ماه فوريه دولت پاكستان استفاده از ويكي‌پديا را به دليل «محتواي كفرآميز» محدود كرده بود.
افغانستان
حكومت طالبان سال گذشته ميلادي براي جلوگيري از «گمراه شدن نسل جوان» استفاده از تيك‌تاك را ممنوع كرد. اين ممنوعيت اعمال شد، اما گزارش‌هاي متعدد نشان مي‌دهد كاربران افغانستاني توانسته‌اند با استفاده از وي‌پي‌ان از اين محدوديت‌ها عبور كنند.
اوايل ماه ژانويه ليزا موناكو، معاون وزير دادگستري امريكا گفت كه دولت چين از شركت‌هاي حوزه تكنولوژي كه در خارج از خاك اين كشور فعاليت مي‌كنند، مي‌خواهد تا تمام داده‌هاي مهم خود را در اختيار مقام‌هاي چيني قرار دهند: «داده‌هايي كه امروز جمع‌آوري مي‌شوند، ممكن است فردا براي اهداف ترسناكي مورد استفاده قرار بگيرند. من شخصا هم از تيك‌تاك استفاده نمي‌كنم و به هيچ كس هم توصيه نمي‌كنم از اين برنامه استفاده كند.»