«اعتماد» تفاهم جديد ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را بررسي كرد
دو روايت از يك بيانيه مشترك
سارا معصومي
صبح يكشنبه 14 اسفندماه 1401 رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نشست خبري خود را پس از بازگشت از تهران به پايان رسانده و از دستاوردهاي سفر دو روزه‌اش به پايتخت ايران گزارش داده بود. در تهران اما هياهوي به راه افتاده چه در فضاي مجازي و چه در فضاي سياسي، بهروز كمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي را وادار به موضع‌گيري و انتشار روايت سازمان انرژي اتمي ايران از نتيجه رايزني‌هاي آقاي مديركل كرد.
رافائل گروسي از عصر جمعه كه در فرودگاه مورد استقبال بهروز كمالوندي قرار گرفت تا بعداز ظهر شنبه كه تهران را به مقصد پايتخت اتريش ترك كرد با محمد اسلامي، رييس سازمان انرژي اتمي، حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه و ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ديدار كرد. مديركل آرژانتيني آژانس يك بار در تهران و يك بار در وين در نشست خبري به پرسش‌هاي خبرنگاران رسانه‌هاي ايراني و خارجي درباره نتيجه رايزني‌هايش با مقام‌هاي ارشد ايران پاسخ داد. هرچند نشست خبري او در تهران ارزش خبري ويژه‌اي براي خبرنگاران نداشت، اما روايتي كه از دستاوردهايش در نشست خبري وين ارايه كرد به بمب خبري تبديل شد.
پيش از تحليل و راستي‌آزمايي سخنان رافائل گروسي در نشست خبري در وين بايد به بستري توجه كرد كه سفر مديركل آژانس به تهران در آن انجام شد:
1- پرونده اختلاف‌هاي پادماني ايران و آژانس همچنان مفتوح است و اين پرونده يكي از سوژه‌هاي گنجانده شده در دستور كار نشست آتي شوراي حكام است كه از امروز (دوشنبه) در وين آغاز به كار خواهد كرد. كشورهاي اروپايي به علاوه اسراييل فشار بي‌سابقه‌اي را بر شوراي حكام به منظور صدور قطعنامه عليه ايران آغاز كرده‌اند و همين مساله به اختلاف ميان آنها و امريكا تبديل شده به گونه‌اي كه روزنامه امريكايي وال‌استريت ژورنال در گزارشي با افشاي اين اختلاف ادعا مي‌كند كه واشنگتن ترجيح مي‌دهد در تشديد تنش با تهران محتاط‌تر عمل كرده و منتظر نتيجه رايزني‌هاي گروسي در ايران بماند.
2- پرونده مذاكرات براي احياي برجام باز است اما سكون و بي‌خبري بي‌سابقه‌اي را حداقل در پوسته ظاهري تجربه مي‌كند.
3- فضاي روابط سياسي ميان ايران و غرب به خصوص ترویيكاي اروپايي حاضر در برجام و ساير كشورهاي اروپايي تنش بي‌سابقه‌اي را تجربه مي‌كند و بسياري از كارشناسان نتيجه عدم كنترل اين فضا و نكشيدن ترمز تنش را پايان برجام با فعال شدن مكانيسم ماشه و بازگشت قطعنامه‌هاي شوراي امنيت عليه ايران مي‌دانند.
4- توسعه برنامه هسته‌اي ايران در تمامي حوزه‌ها ادامه دارد و دير نيست كه اين برنامه به نقطه بازگشت‌ناپذير مي‌رسد. همزمان هيچ‌كس نمي‌تواند منكر ارتباط ميان پرونده اختلاف پادماني ميان ايران و آژانس و مذاكرات هرچند متوقف شده احياي برجام شود. اين دو پرونده به‌‌رغم همه تاييد و تكذيب‌هاي منتشر شده در فضاي عمومي از سوي مقام‌هاي ايراني و غربي در هم تنيده بوده و برهم تاثير مستقيم دارند.
درك اين بستر به تحليل چيستي و چرايي سخنان گروسي در نشست خبري در وين كمك مي‌كند. براساس متن منتشر شده از سخنان گروسي كه در شماره روز شنبه روزنامه اعتماد قابل مطالعه است، مي‌توان گفت كه مديركل آژانس معتقد است مي‌تواند اين سفر را يكي از معدود موارد موفقيت در ماموريت‌هايش در پرونده ايران بداند. خلاصه كلام گروسي در اين نشست خبري اين بود كه سازمان انرژي اتمي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تفاهم كردند تا تهران گام‌هاي بيشتري براي شفاف‌سازي درباره برنامه هسته‌اي خود و همچنين حل و فصل اختلاف‌هاي پادماني با آژانس بردارد. به گفته گروسي اين گام‌ها شامل افزايش بازرسي‌ها در تاسيسات فردو، باز فعال شدن مكانيسم‌هاي نظارتي براي تامين تداوم چرخه اطلاعاتي آژانس درباره برنامه هسته‌اي ايران و موافقت تهران با برخي دسترسي‌هاي جديد است.
اندكي پس از پايان سخنان گروسي هياهو در فضاي رسانه‌اي داخلي و فضاي مجازي درباره جزييات اين تفاهم آغاز شد. برخي سازمان انرژي اتمي را به نقض قانون راهبردي مجلس شوراي اسلامي در واكنش به بدعهدي‌هاي طرف مقابل در برجام متهم و برخي آن را به عقب‌نشيني ايران مقابل طرف غربي تعبير كردند. فضاي شكل گرفته شده به موضع‌گيري بهروز كمالوندي درباره چند و چون اين تفاهم منتهي شد.
بهروز كمالوندي در مورد برخي ادعاها پيرامون اعطاي دسترسي به افراد در گفت‌وگوهاي ايران و آژانس گفت: طي دو روزي كه رافائل گروسي و هيات همراه در ايران بودند هيچ‌گاه بحث دسترسي به افراد مطرح نشد و هيچ متني هم حاكي از اين موضوع نوشته نشده است. البته حتي اگر چنين درخواستي مطرح مي‌شد به‌طور قطع با آن مخالفت مي‌كرديم.
سخنگوي سازمان انرژي اتمي در مورد نصب دوربين‌هاي جديد در تاسيسات هسته‌اي نيز تاكيد كرد كه در مورد نصب دوربين‌ها صحبت يا توافقي صورت نگرفته است.
او در مورد ادعاي افزايش ۵۰ درصدي بازرسي‌هاي آژانس از مكان‌هاي هسته‌اي ايران گفت: از آنجايي كه براي اولين‌بار در مجتمع فردو غني‌سازي ۶۰ درصد آغاز شده بود و بر اساس رويكرد پادماني بازرسي‌ها بايد افزايش پيدا مي‌كرد زيرا اصولا با افزايش سطح غني‌سازي يا ورود مواد حساس‌تر به موسسه ميزان بازرسي‌ها با توافق طرفين افزايش پيدا مي‌كند. برهمين مبنا تعداد بازرسي‌هاي فردو هشت مورد بوده كه با توجه به سطح غني‌سازي بالاتر به ۱۱ مورد افزايش پيدا كرده است.
سخنگوي سازمان انرژي اتمي در واكنش به برخي اخبار مبني بر توافق با آژانس براي دسترسي به سه مكان ادعايي بر اساس ميزان درخواست آژانس گفت: هيچ بحثي در مورد ميزان دسترسي به سه مكان ادعايي مطرح نشده و با توجه به دسترسي قبلي به اين مكان‌ها اصولا لزومي به دسترسي بيشتر ديده نمي‌شود و آژانس نيز تاكنون چنين درخواستي نداشته است.
كمالوندي همچنين در پاسخ به سوالي در مورد اينكه آيا اين تفاهمات مغاير قانون راهبردي مجلس شوراي اسلامي است، گفت: اين تفاهمات صورت گرفته هيچ گونه مغايرتي با قانون راهبردي مجلس نداشته و كاملا در راستاي اين قانون دنبال خواهد شد.
هرچند كه توضيحات كمالوندي درباره متن تفاهم‌هاي صورت گرفته ميان اسلامي و گروسي از سوي رسانه‌هاي غربي به رد ادعاهاي مديركل آژانس درباره دستاوردهايش در تهران تعبير و در داخل نيز اين اظهارات از سوي برخي واكنشي و غيرقابل اتكا خوانده شد اما به نظر مي‌رسد كه هر دو طرف به اهداف خود از نقل اين روايت‌هاي متفاوت رسيده‌اند و در اين ميان يك هدف مشترك سياسي هم وجود داشته كه تامين شده است: مديريت تنش ميان ايران و آژانس و ممانعت از تاثيرگذاري آن بر مذاكرات هرچند متوقف شده احياي برجام.
هرچند كه طرف غربي در شش ماه اخير به واسطه طرح ادعاهايي پيرامون كمك ايران به روسيه در جنگ اوكراين و برخورد با معترضان سياست فشار حداكثري را در چند جبهه عليه ايران پيش برده اما وضعيت پرونده هسته‌اي و توسعه برنامه هسته‌اي ايران زنگ‌هاي خطر را به صدا درآورده و طرف مقابل را به اين نتيجه رسانده كه تعميم سياست فشار حداكثري به حوزه هسته‌اي مي‌تواند اوضاع را از كنترل خارج كند.
برهمين اساس مي‌توان گفت كه سخنان گروسي در نشست خبري در وين برخلاف موضع‌گيري‌هاي او پس از بازگشت و رايزني‌هاي قبلي در تهران متوازن و تامين‌كننده بخشي از منافع دو طرف بود. گروسي با طرح بخش‌هايي از توافق‌هاي كلي صورت گرفته با ايران عملا توجيه پيشبرد سياست فشار حداكثري عليه تهران حداقل در نشست پيش روي شوراي حكام را سخت كرد و همزمان با پرهيز از موضع‌گيري تند و سياسي درباره دغدغه‌هاي به وجود آمده پيرامون برنامه هسته‌اي ايران از غني‌سازي 60 درصد تا پيدا شدن ذرات غني شده 84 درصدي فضا را براي اعتمادسازي با تهران به منظور بحث درباره جزييات توافق صورت گرفته، باز نگه داشت.
روايت ايران كه از زبان بهروز كمالوندي شنيده شد نيز مبتني بر اين واقعيت منتشر شده در بيانيه مشترك بود كه آنچه در اين دور از رايزني‌هاي گروسي و اسلامي به دست آمده محصول اراده سياسي دو طرف براي مديريت اوضاع است و جزييات اجرايي آن بايد در نشست‌هاي فني آتي مورد بحث و بررسي قرار گرفته و پس از مشخص شدن دقيق داده‌ها و ستانده‌هاي دو طرف وارد فاز اجرا شود.
در اين مرحله چشم ايران به نشست دوره‌اي شوراي حكام است. هرچند كه تفاهم صورت گرفته با نگاه كلان‌تر شكل‌گيري فضاي مناسب به منظور آغاز دور جديدي از همكاري فني ميان ايران و آژانس براي حل و فصل اختلاف‌ها و كمك به فضاسازي براي مذاكرات سياسي احياي برجام صورت گرفته اما ايران چشم انتظار نتيجه شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است. صدور قطعنامه يا بيانيه و لحن و متن هر كدام از اين موارد مي‌تواند با واكنش متفاوتي از سوي ايران منتهي شود. واكنشي كه علاوه بر تحت‌الشعاع قرار دادن تفاهم صورت گرفته اخير ميان ايران و آژانس مي‌تواند گام‌هاي هسته‌اي جديد را هم شامل شود. گام‌هايي كه مي‌توانند فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را به نقطه غيرقابل بازگشت نزديك و نزديك‌تر كنند.