كاهش اثر جريان‌هاي افراطي در مسائل منطقه
بند مهمي كه در بيانيه مشترك مورد تاكيد دو طرف قرار گرفت، موضوع «عدم مداخله در امور داخلي» يكديگر است
قاسم محبعلي
بيانيه‌اي كه روز جمعه در پكن ميان ايران، عربستان و چين اعلام شد، در واقع گام نخست در بازگشت روابط ديپلماتيك ميان تهران و رياض بود. همان‌گونه كه فيصل بن فرحان، وزير خارجه عربستان سعودي اعلام كرده است، قرار است كه در آينده دو كشور در خصوص مسائل منطقه با يكديگر گفت‌وگو كنند. قطعا بازگشت روابط ديپلماتيك يك اقدام بسيار مهم است و دو كشور همسايه در هر حالتي بايد باهم روابط ديپلماتيك داشته باشند كه متاسفانه در طول ۷ سال گذشته، دو طرف از اين روابط محروم بودند. طبيعتا مسائل ميان ايران و عربستان به عنوان دو رقيب منطقه‌اي با سابقه اختلافات گسترده، موارد پيچيده، مزمن و درازمدت است. بايد ديد كه مذاكرات بعدي ميان ايران و عربستان چگونه پيش مي‌رود و دو طرف تا چه اندازه مي‌توانند مسائل موجود را حل و فصل كنند. بهبود روابط ايران و عربستان قطعا تاثير مثبتي بر روابط ايران با كشورهاي ديگر عربي مي‌گذارد. به اعتقاد من يكي از موضوعات مهم در رابطه ايران و عربستان، موضوع مناسبات تهران با بحرين است. مساله يمن، موضوع ديگري است كه مورد توجه دو طرف قرار دارد. كشورهاي ديگر مانند مصر و اردن هم اگر احساس كنند روابط ايران و عربستان به خوبي پيش مي‌رود، قطعا تلاش خواهند كرد كه روابط‌شان را با تهران بهبود ببخشند. پيشرفت روابط تهران و رياض مستلزم اين است كه جريان‌هاي افراطي در منطقه كنترل يا جمع شوند. خوشبينانه‌ترين حالت اين است كه گروه‌هاي افراطي منتسب به هر دو طرف از منطقه جمع شوند يا اينكه دست‌كم عملكرد اين جريان‌ها در منطقه كنترل شود. كنترل شدن اين گروه‌هاي تندرو و افراطي، نقش بسيار مهمي در بهبود مناسبات ايران با ديگر كشورهاي منطقه نيز خواهد داشت. بند مهمي كه در بيانيه روز جمعه مورد تاكيد دو طرف قرار گرفته بود، موضوع «عدم مداخله در امور داخلي» يكديگر است. از ديدگاه عربستان سعودي اين عدم مداخله محدود به مرزهاي عربستان نمي‌شود و آنها معتقدند كه اجراي موفق اين بند، عدم مداخله ادعايي ايران در همه كشورهاي عربي منطقه است. يكي از نكاتي كه در بيانيه مورد اشاره قرار گرفته است اجراي موافقتنامه عمومي همكاري‌هاي اقتصادي، بازرگاني، سرمايه‌گذاري، فني، علمي، فرهنگي، ورزشي و جوانان و موافقتنامه همكاري‌هاي امنيتي بود. اگر به عقب برگرديم، زمينه امضاي اين موافقتنامه‌ها اتفاقاتي بود كه در ميانه دهه ۱۳۷۰ در عربستان رخ داد و رويدادهايي از جمله انفجار برج‌هاي خبر عربستان، زمينه‌ساز بدبيني در روابط دو كشور شد. بعد از روي كار آمدن دولت اصلاحات در سال ۱۳۷۶، ايران تلاش كرد تا زمينه حسن نيت را در روابط دو كشور فراهم كند و به همين دليل دو توافقنامه همكاري‌هاي اقتصادي و امنيتي در سال‌هاي ۱۳۷۷ و ۱۳۸۰ با پيگيري دبير وقت شوراي عالي امنيت ملي ايران، حسن روحاني و رييس‌جمهور وقت، سيد محمد خاتمي امضا شد. عربستاني‌ها سوابق گذشته را به خوبي به خاطر دارند و معتقدند كه اشاره به اين دو توافقنامه به اصرار سعودي‌ها در اين بيانيه گنجانده شده است. همانطور كه اشاره كردم، بهبود مناسبات ايران و عربستان با كمتر شدن اثر جريان‌هاي افراطي در منطقه رابطه مستقيم دارد. حداقل اثر اختلاف ميان ايران و عربستان اين است كه گروه‌ها و جريان‌هاي افراطي از آب گل‌آلود ماهي مي‌گيرند و به تنش‌آفريني در منطقه ادامه مي‌دهند. يكي از كشورهايي كه بيشترين اثر را از فعاليت جريان‌هاي افراطي ديده است، عراق است. در عراق جريان‌هاي سني افراطي هستند كه با عربستان احساس قرابت بيشتر مي‌كنند و جريان‌هاي شيعي وجود دارند كه به ايران نزديك هستند، بهبود روابط ايران و عربستان مي‌تواند از ميزان اصطكاك اين گروه‌ها با يكديگر بكاهد و شرايط عراق را به سمت ثبات بيشتر ببرد.