دم خروس يا پر‌طاووس؟
نگاهي به رويكرد دوگانه هند در برابر آزادي رسانه‌ها و اقليت‌ها
اميرعلي كريمي
اخيرا پخش مستندي با عنوان؛ قضيه مودي The Modi Question از سوي بي‌بي‌سي سرويس جهاني، خشم هيات حاكمه در هند را به‌شدت برانگيخت. اين مستند كه در دو قسمت به ترتيب در 17 و 24 ژانويه 2023 پخش شد، به عملكرد نارندرا مودي، نخست‌وزير فعلي هند، در قبال مسلمانان اين كشور مي‌پردازد. قسمت اول اين مستند، نقش مودي به عنوان سروزير وقت در نزاع‌ها و درگيري‌هاي قوميتي ميان هندوها و مسلمانان در سال 2002 در ايالت گجرات را روايت مي‌كند. درگيري‌هايي كه در آن بيش از هزار نفر كه حدود هشتصد نفر از آنها مسلمان بودند، كشته شدند. بهانه شروع اين نزاع، اتهامات جريان‌هاي تندرو هندو عليه مسلمانان مبني بر نقش آنان در حادثه حريق يك قطار بود، بدون اينكه اين مساله ثابت شده باشد. اين قطار كه زائران هندو را از آيوديا به احمدآباد منتقل مي‌كرد، در منطقه گودرا دچار آتش‌سوزي شد و تعداد 58 نفر از مسافران هندو در قطار زنده زنده در آتش سوختند. در قسمت اول اين مستند، از دسترسي بي‌بي‌سي به يك گزارش دولتي محرمانه وزارت امور خارجه انگليس پرده برمي‌دارد، دائر بر اينكه خشونت‌هاي گجرات «رنگ و بوي پاك‌سازي قوميتي دارد.» اين مستند با طرف‌هاي مختلف مصاحبه و تلويحا از نقش دولت وقت ايالتي در تشويق خشونت‌ها عليه مسلمانان و عدم اتخاذ تدابير كافي در محافظت از مسلمانان و كاهش خشونت‌ها عليه مسلمانان را افشا مي‌نمايد. بخشي از اين مستند به مصاحبه با جك استراو، وزير امور خارجه وقت انگليس، مي‌پردازد. استراو در اين مصاحبه مي‌گويد: «اتهامات جدي وجود داشت كه آقاي مودي نقش فعالي در عقب كشيدن پليس (از معركه) و تلويحا تشويق هندوهاي افراطي (به اعمال خشونت عليه مسلمانان) داشت.» در بخش ديگري از اين مستند، افسران پليس محلي اذعان داشتند كه به دليل فشار دولت ايالتي از كمك به قربانيان زن مسلمان كه مورد تجاوز قرار گرفته بودند، بازداشته شده بودند.
پرده دوم از اين مستند، اتفاقات بعد از سال 2019 در هند را روايت مي‌كند، يعني زماني كه مودي
براي بار دوم با پيروزي حزب
Bharatiya Janata Party در انتخابات، دور دوم نخست‌وزيري خود در هند را كليد زد. هند در اين دوران، شاهد وضع قوانيني بي‌سابقه در تشديد فشارها عليه مسلمانان بود. لغو ماده 370 قانون اساسي و خودمختاري كشمير و نيز اصلاحيه قانون شهروندي كه اكتساب تابعيت را تنها تحت شرايطي به بعضي از اقليت‌هاي غيرمسلمان در هند اعطا مي‌كند، موجبات اعتراضات گسترده مسلمانان در هند شد. در جريان شورش‌هاي سال 2020 در دهلي نيز، حوادثي مشابه سال 2002، البته در مقياسي كوچك‌تر روي داد و طي آن 53 نفر كه اكثر آن را مسلمانان تشكيل مي‌دادند، كشته شدند. پخش اين مستند از بي‌بي‌سي با اعتراض شديد دولت مودي مواجه شد. اعلام موضع مقامات دولت هند مبني بر بي‌اعتبار بودن و پروپاگاندا خواندن اين مستند و تلاش براي مسدود ساختن دسترسي‌ها به آن در شبكه‌هاي اجتماعي در هند از استيصال آنان در بازخواني حوادث سال 2002 حكايت داشت. دولت هند، تلاش بعضي از دانشجويان دانشگاه JNU در دهلي كه اقدام به پخش آن در سالن آمفي تئاتر دانشگاه كرده بودند را با قطع برق و اينترنتِ دانشگاه ناكام گذاشت و بعضي از دانشجويان دانشگاه جاميا مليا اسلاميا در دهلي كه درصدد پخش آن در محيط دانشگاه بودند نيز دستگير شدند. دولت هند، در اقدامي كه به‌زعم بسياري تلاشي تلافي‌جويانه بود، افسران اداره ماليات را به دفاتر بي‌بي‌سي در دهلي و بمبئي فرستاد و اعلام كرد اين دفاتر متهم به فرار مالياتي در هند هستند.
مشخص نيست بي‌بي‌سي از پخش اين مستند در اين برهه از زمان چه هدفي داشته است. طرفداران دولت هند مي‌گويند استعمارگران سابق از ظهور هند به عنوان يك قدرت جهاني جديد نگرانند و با انتشار چنين آثاري تلاش دارند در حركت هند به سمت تبديل شدن به يك قدرت جديد جهاني اختلال ايجاد كنند، زيرا هند در سال 2022، با پشت سر گذاشتن انگليس، به پنجمين اقتصاد بزرگ جهان مبدل گشته و در حال حاضر با رياست بر گروه 20، داعيه نقش رهبري در عرصه معادلات جهاني را دارد.
صرف‌نظر از اينكه، بي‌بي‌سي چه اهدافي از انتشار اين فيلم داشته، بايد گفت مستنداتي كه برمبناي آن اين اثر ساخته شده و واكنش‌ها به آن، از دو منظر در ارتباط با وضعيت دموكراسي در هند قابل بررسي است: اول، وضعيت اقليت‌ها به ويژه مسلمانان در اين كشور و دوم، نحوه برخورد دولت هند با رسانه‌هاي مستقل و آزاد. از زمان روي كار آمدن نارندرا مودي در هند در سال 2014، فشارها عليه مسلمانان به صورت نهادينه و سازمان يافته افزايش يافته است. دولت مركزي و دولت‌هاي ايالتي در نقاطي كه حزب BJP در آنجا حاكم است، با وضع قوانين و اعمال محدوديت‌ها و فشار، عرصه را بر مسلمانان تنگ‌تر كرده‌اند. جريان راست هندوگرا با دستور كار ملي‌گرايي هندویي تساهل و همزيستي مسالمت‌آميز با مسلمان را نفي و به دنبال حذف آثار و عناصر اسلامي از اين كشور مي‌باشد. وضع قوانين مربوط به ممنوعيت تغيير مذهب و ممنوعيت حجاب براي دختران مسلمان در بعضي از ايالت‌ها، نشان مي‌دهد آزادي‌هايي اساسي چون آزادي عقيده و مذهب در اين كشور مورد هجوم قرار گرفته و در حالي كه، قانون اساسي هند تمام شهروندان اين كشور، صرف‌نظر از قوميت و مذهب، را برابر مي‌داند، جريان حاكم در هند كه با آرمان‌ها و اهداف رهبران بزرگ هند مانند گاندي و نهرو در تعارض آشكار قرار دارد، عامل تبعيض عليه مسلمانان است. از سوي ديگر، طي سال‌هاي اخير، وضعيت آزادي مطبوعات در هند وضعيتي نگران‌كننده پيدا كرده است. شاخص جهاني آزادي مطبوعات در هند در سال 2022، رتبه 150 در بين 180 كشور را نشان مي‌دهد و روزنامه‌نگاران مستقل و آزاد كه از سياست‌ها و عملكرد دولت انتقاد مي‌كنند، تحت فشار قرار دارند. مجازات‌ها عليه خبرنگاران از مجاري دولتي يا از طريق عوامل افراطي وابسته به حزب انجام مي‌گيرد. ترور خانم گاري لانكش، منتقد معروف حزب حاكم، در سپتامبر 2017، از طريق عوامل گروه‌هاي هندوي افراطي از جمله حوادث تاسف‌برانگيز طي سال‌هاي اخير در هند مي‌باشد. وب‌سايت هندي Scroll.in اخيرا در گزارشي كه بر پايه تحقيقات انجام گرفته از خبرنگاران خارجي در هند انجام شده، نوشته برخورد دولت هند با دفاتر بي‌بي‌سي، اولين اقدام خصمانه دولت مودي عليه رسانه‌ها نيست؛ بلكه، از سال 2019، خبرنگاران خارجي در هند كه منتقد دولت يا پوشش‌دهنده وضعيت اقليت‌ها هستند با تهديد و ارعاب، محدوديت‌هاي رواديدي و اقامتي و حتي تهديد به اخراج مواجه شده‌اند. از سال 2019، وضعيت دسترسي به منطقه كشمير براي خبرنگاران آزاد به‌طور كامل ممنوع شده است. بعضي از خبرنگاران خارجي گزارش كرده‌اند كه توسط مقامات دولتي احضار و تهديد شده‌اند در صورت استمرار انتشار مطالب منفي، محدوديت‌هايي در صدور رواديد و اجازه اقامت آنها ايجاد خواهد شد. ايجاد بعضي از محدوديت‌ها مانند تمديد رواديد به صورت كوتاه‌مدت باعث شده تا خبرنگاران خارجي در اجاره محل يا زندگي در هند با مشكل مواجه شوند. در پايان بايد گفت، در حالي كه دولت مودي اصرار دارد تا به عنوان بزرگ‌ترين دموكراسي در جهان شناخته شود، اما عملكرد آن در اعمال تبعيض عليه مسلمانان و نيز ايجاد محدوديت براي آزادي مطبوعات و رسانه‌ها در تعارض آشكار با ارزش‌هاي دموكراسي قرار دارد. در واقع، با تقويت رويكرد حذف‌گرايي و ايجاد فشار بر رسانه‌ها و منتقدان، چالش‌هاي جدي براي دموكراسي هند به وجود آمده است.
كارشناس مسائل شبه قاره هند