اعتراض اعضاي كتابخانه ملي به تعطيلي شيفت شب مطالعه ادامه دارد
بهانه‌هاي جديد براي محدوديت آزادي‌هاي شهروندي
گروه اجتماعي
با گذشت سه ماه از تعطيلي شيفت شب مطالعه براي اعضاي كتابخانه ملي، هيچ خبري از تغيير تصميم مسوولان اين نهاد تحقيقاتي و پژوهشي نيست و برخي اعضاي كتابخانه ملي به «اعتماد» مي‌گويند ممكن است اين تعطيلي در ماه رمضان ادامه يافته و حتي به توقف كامل اين نوبت مطالعه؛ آن هم بعد از 11 سال منجر شود. ۲۷ آذر و به دنبال كاهش شديد دماي هوا در تهران، در ايامي كه دولت دستورات مشخص درباره صرفه‌جويي در مصرف انرژي براي تمام ادارات و دواير دولتي ابلاغ كرد، كتابخانه ملي هم به تبعيت از اين دستور طي اطلاعيه‌اي كه در حياط كتابخانه نصب شد، اعلام كرد: «با شدت گرفتن موج سرما در كشور و لزوم مصرف بهينه انرژي جهت كمك به شبكه انتقال گاز و همچنين لزوم بهينه‌سازي و تعمير تاسيسات كتابخانه ملي، از تاريخ 28 آذر 1401 تا اطلاع ثانوي، ساعت فعاليت تالار عمومي كتابخانه ملي از 8 صبح تا 24 است كه براي اعضا مطابق ضوابط و ثبت‌نام قبلي در نوبت‌هاي مربوطه قابل استفاده خواهد بود.»
حالا كه با افزايش دماي هوا، ديگر نيازي به استفاده از وسايل گرمايشي نيست كه ضرورت صرفه‌جويي در مصرف انرژي را توجيه كند، مسوولان كتابخانه ملي استدلال ديگري براي ادامه تعطيلي و كاهش ساعت شيفت شب داشته و به صراحت از سرباري هزينه‌ها گفته‌اند در حالي كه غير از اين استدلال، يك احتمال ديگر هم پررنگ است و برخي كاربران شيفت شب مي‌گويند به دنبال آغاز اعتراضات مردمي و مدني از پاييز امسال، مسوولان كتابخانه ملي علاوه بر اينكه مي‌خواهند در همراهي با دولت، از هرگونه تجمع منجر به تبادل افكار و آرا جلوگيري كرده و حداقل، بسترساز شكل‌گيري مبادلات فكري منجر به مطالبه مدني نشوند، ممنوعيت‌هاي جديد براي پوشش خانم‌هاي كاربر، محدود كردن هر چه بيشتر حضور كاربران زن در نوبت شبانه مطالعه و همچنين ممنوعيت‌هاي جنسيتي از طريق جداسازي فضا يا كاهش دسترسي كاربران ايجاد كنند.
شيفت شب مطالعه در كتابخانه ملي از شهريور سال 1390 ايجاد شد و اكنون كتابخانه ملي در فهرست جهاني كتابخانه‌هاي شبانه‌روزي، رتبه چهارم را دارد و در حالي كه عضويت در كتابخانه ملي براي عموم آزاد نيست و طبق آيين‌نامه عضويت، متقاضيان بايد مشغول به تحصيل در مقطع كارشناسي ارشد ناپيوسته، سطح سه حوزه، دكتراي حرفهاي، كارشناسي ارشد پيوسته از ترم 9 به بالا باشند، گفته مي‌شود حدود 1200 نفر از جمع 250 هزار عضو دايمي كتابخانه ملي هم از نوبت شبانه مطالعه در ساعات 22 شب تا 7 صبح استفاده مي‌كنند كه تعداد كاربران در هر شب حدود 70 نفر است.
كاربران شيفت شب كتابخانه ملي، طي سه ماه گذشته، يك‌بار اعتراض خود را با ارايه درخواست مكتوب و جمع‌آوري 250 امضا به گوش رياست مجموعه رساندند. در بخشي از اين نامه آمده بود: «با توجه به اينكه اكثر استفاده‌كنندگان شيفت شب از پژوهشگران، پزشكان، نخبگان علمي و افرادي هستند كه به دليل ازدحام و شلوغي سالن‌هاي مطالعه طي روز و نيز به دليل مشغله كاري، آرامش شب را براي انجام پژوهش و تحقيق انتخاب كرده‌اند، اين مدت (سه ماه اخير) به دليل كاهش هشت‌ساعته شيفت شب، از اين خدمات و امكان سازمان محروم شده‌اند.بدون شك استفاده بهينه و صرفه‌جويي در مصرف گاز يكي از مهم‌ترين وظيفه شهروندي هر يك از ماست و همه اعضا پايبند به اين فرهنگ‌سازي بوده و امكان استفاده از لباس‌هاي گرم (در زمان شيفت شب) و به كارگيري راهكارهاي مهندسي براي سازمان روش ساده و ضروري جهت تحقق به اين موضوع است.خدمات كتابخانه ملي را بايد از جنبه‌هاي فرهنگي و نه مادي مورد ارزشيابي قرار داد و بدون شك به نظر نمي‌رسد صرفه‌جويي زياد در حامل‌هاي انرژي با اهداف بلندمدت سازمان كه همانا گسترش تحقيق و پژوهش در كشور است، همخواني داشته باشد.»
به دنبال ارسال اين متن اعتراضي، كتابخانه ملي در اطلاعيه‌اي اعلام كرد: «نوبت شب كتابخانه ملي در زمان فعاليت در بعضي از شب‌ها ميزبان ۳۰ تا ۴۰ نفر از اعضاي محترم بود كه اين ميزان نسبت به هزينه‌هاي نگهداري و نيروي انساني و انرژي مصرف شده بسيار كم است؛ لذا با وجود اينكه شرايط جوي تاحدودي به ثبات رسيده است، اما تذكرات و بخشنامه‌هايي كه در خصوص مديريت مصرف انرژي صادر شده بود، همچنان به قوت خود باقي است.»
پيش از صدور اين اطلاعيه، امسال دو بار ديگر هم شيفت شب كتابخانه ملي تعطيل شد؛ دوم آبان امسال اعلام شد كه تالار عمومي، سراي پژوهش و شيفت شب كتابخانه ملي ايران، روزهاي سوم و چهارم آبان به دليل انجام نظافت و تعميرات! تعطيل است.25 دي ماه هم به دنبال تداوم برودت هوا و اعلام تعطيلي ادارات و سازمان‌هاي استان تهران از سوي استانداري تهران، شيفت شب كتابخانه ملي تعطيل شد.
سابقه محدوديت دسترسي كاربران شيفت شب كتابخانه ملي در طول 11 سال اخير
حاشيه‌ساز‌ترين تعطيلي شيفت شب كتابخانه ملي، خرداد ۱۳۹۳ بود كه فريبرز خسروي، سخنگوي سازمان اسناد و كتابخانه ملي اعلام كرد: «ساعت كار سازمان از 8 صبح تا 4 بعدازظهر است. شيفت شب از ساعت 4 بعدازظهر شروع مي‌شود و كتابخانه ملي از ساعت 8 صبح تا 10 شب داير خواهد بود.»
تعطيلي شيفت شب اعتراضات كاربران را به دنبال داشت و نامه‌اي با امضاي بيش از 500 نفر از اعضاي كتابخانه ملي خطاب به رييس‌جمهوري وقت نوشته و از او خواسته شد كه نگذارد چراغ روشن شب‌هاي كتابخانه ملي به خاطر كم بودن منابع مالي خاموش شود.
به دنبال اين مكاتبه، خسروي در گفت‌وگو با خبرگزاري مهر اعلام كرد: «دليل تعطيلي شيفت دوم شب كه از ساعت 23 تا 7 صبح روز بعد داير بود، عدم استقبال مراجعان از آن بود. متوسط مراجعان در آن شيفت عملا 5 نفر در هر شب است كه چند برابر اين تعداد بايد آماده به خدمت باشند و انرژي و توان زيادي براي داير نگهداشتن اين شيفت صرف شود كه خلاف صرفه و صلاح سازمان است.»
به دنبال تداوم اعتراضات، مرداد 1393 مديركل حوزه رياست سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران، از دستور سيدرضا صالحي‌اميري، رييس وقت اين سازمان براي شبانه‌روزي شدن ساختمان قديمي آن واقع در خيابان 30 تير خبر داد و به خبرنگار مهر گفت: «تصميم بر اين شد كه اگر بناست كتابخانه ملي تعدادي مراجعه‌كننده محدود اما ثابت و 24 ساعته داشته باشد، يك تالار مطالعه عمومي در ساختمان قديم اين سازمان راه‌اندازي و شيفت شب به آنجا منتقل شود.»
طولاني‌ترين تعطيلي شيفت شبانه مطالعه در كتابخانه ملي بعد از شيوع كرونا اتفاق افتاد كه با دستور ستاد ملي مقابله با كرونا، كتابخانه ملي ايران از چهارم اسفند 1398 به مدت چهار ماه تعطيل شد و پس از 4 ماه تعطيلي، دو نوبت بازگشايي (با اعمال تدابير شديد مرتبط با پروتكل‌هاي بهداشتي و همچنين با كاهش ظرفيت پذيرش روزانه كاربران به 550 نفر و كاهش ساعت مطالعه از 8 صبح تا 4 بعدازظهر) در خرداد و تير 1399 داشت، اما مرداد 1399 اعلام شد كه كتابخانه ملي ايران با دستور ستاد ملي مقابله با كرونا از ۲۸ مرداد به منظور جلوگيري از شيوع ويروس كرونا تا اعلام تغيير وضعيت و تا اطلاع ثانوي تعطيل شده و تالارهاي كتابخانه ملي در اين مدت هيچ‌گونه خدمات حضوري ارايه نمي‌دهند و تداوم تعطيلي تالارها منوط به اعلام وضعيت توسط ستاد مقابله با كرونا خواهد بود.به دنبال پيگيري جمعي از اعضاي كتابخانه، معلوم شد اين ستاد، مدت مشخصي براي تعطيلي فعاليت‌هاي از گروه سه و چهار اعلام نكرده و اطلاع از اين مساله، اعتراض گسترده كاربران را به دنبال داشت.
13 شهريور 1399 تالارهاي كتابخانه ملي بازگشايي شد، اما نيمه ارديبهشت 1400 و به دنبال اوج‌گيري شيوع كرونا با موج دلتا، باز هم خبر تعطيلي سه هفته‌اي تالارهاي كتابخانه ملي به رسانه‌ها رسيد و تجمع گسترده‌اي مقابل ساختمان كتابخانه ملي شكل گرفت و مسوولان حراست مجموعه، كارت عضويت برخي معترضان را توقيف و عضويت آنها را تعليق كردند. پس از اين واقعه، معترضان نامه سرگشاده‌اي خطاب به رياست وقت سازمان اسناد و كتابخانه ملي نوشتند و در اين نامه كه رونوشت آن براي دفتر رهبري، رييس‌جمهوري، رييس قوه قضاييه و معاون اول رييس‌جمهوري ارسال شد ضمن درخواست افزايش ساعت كاري كتابخانه ملي، استفاده از شيفت شب براي تمام اعضا، بازگشايي سالن عمومي كتابخانه، ديجيتالي شدن تمام منابع، افزايش سالن‌هاي مطالعه، بهبود وضعيت بهداشتي محيط و امكانات رفاهي سالن‌ها و نمازخانه و دستشويي و رفع تفكيك جنسيتي در سالن‌ها و لغو تبعيض جنسيتي در استفاده از قرائتخانه و سالن مطالعه، خطاب به اشرف بروجردي آمده بود: «مجموعه كتابخانه ملي ايران كه همواره محلي مناسب براي انجام مطالعات پژوهشگران و نخبگان و دانشجويان تحصيلات تكميلي و دكتري و پزشكان كشور بوده، در ماه‌هاي اخير متناوبا و بنا بر دستور معاونت كتابخانه به تعطيلي كشانده شده يا خدمت‌رساني به ارباب رجوع كاهش داده شده است.اين اقدامات در حالي صورت گرفته كه تمام مراكز خريد، پاساژها، مترو و اتوبوس و ديگر مراكز خدمت‌رساني و ادارات و نهادها و ساير اماكن كه ريسك‌شان خيلي بيشتر از كتابخانه ملي هستند از چندين ماه قبل داير بوده و به ارباب رجوع كامل خدمت‌رساني مي‌كنند. تعطيلي و كاهش خدمت‌رساني چنين مجموعه مهمي، خسارات مادي، معنوي و علمي بسياري را به نخبگان و پژوهشگران و همچنين به علم، فرهنگ صنعت و اقتصاد كشور و منافع جمهوري اسلامي ايران وارد آورده است. از شما درخواست دارد تا با مسببين اين امر و مديران مياني كتابخانه كه به كشور و نخبگان آسيب‌هاي فراوان وارد كردند برخورد لازم صورت گيرد و بركنار شوند و خسارت مادي علمي معنوي كه به نخبگان و كشور وارد شده است را جبران كنند.»
بروجردي اين بار در جواب معترضان به ايلنا گفت: «ما هر چه به اين دوستان توضيح مي‌دهيم، به ايميل‌هاي‌شان پاسخ مي‌دهيم و بحث مي‌كنيم ظاهرا اين دوستان ما اصلا متوجه نمي‌شوند كه ما چه مي‌گوييم. حداقل اين است كه تهران از وضعيت سياه خارج شده و به وضعيت قرمز برسد تا بتوانيم براي بازگشايي كتابخانه ملي با 50 يا 30 درصد از ظرفيت و براي استفاده پژوهشگران، اقدامي انجام دهيم. اين تصميم، مصوبه ستاد ملي كروناست؛ نه منِ رييس كتابخانه ملي. ستاد ملي كرونا گفته كه بايد همه مراكز قرنطينه و تعطيل باشند تا وقتي كه تهران از وضعيت سياه خارج شود؛ اين شرايط براي حفظ جان آدم‌هاست. اگر اين دوستان، جانِ خودشان براي‌شان مهم نيست بايد بدانند كه بالاخره اينها در رفت و آمدهاي‌شان مي‌توانند ناقل و زمينه‌ساز ابتلاي ديگري باشند. همان‌طور كه تا امروز خيلي از كاركنان كتابخانه كه در تالارهاي مطالعه هستند، دچار كرونا شده‌اند. اين خواسته‌شان درست نيست و نمي‌دانم چرا اين دوستان كه ادعاي فرهيختگي هم دارند متوجه مساله نمي‌شوند؟ ما كه تعمدي در تعطيل كردن كتابخانه ملي نداريم. ما هم دل‌مان مي‌خواهد اعضا و پژوهشگران از اين فضا و ظرفيتش استفاده كنند. اما متاسفانه اين دوستان معترض همه نوع برخوردي هم با كاركنان كتابخانه ملي داشته‌اند؛ از اهانت تا حرفهاي نامناسب و هر قدر هم توضيح مي‌دهيم، گوش نمي‌كنند.»
چند روز بعد از اين اعتراضات، تالارهاي تخصصي كتابخانه ملي از ۱۹ ارديبهشت و تالارهاي عمومي از ۲۶ ارديبهشت بازگشايي شد، اما شيفت شب همچنان تعطيل و ساعت كار تالارهاي تخصصي و عمومي كتابخانه هم از ساعت ۸ تا ۱۹ بود.