«ناخودآگاه سياسي» فردريك جيمسون با ترجمه شاپور بهيان منتشر شد
تاكيد بر پيوند ذاتي ادبيات و سياست
«ناخودآگاه سياسي» با عنوان فرعي «روايت در مقام كنش نمادين اجتماعي» عنوان كتابي است از فردريك جيمسون كه به تازگي از سوي نشر ني راهي بازار كتاب شده است. به گزارش «اعتماد» اين كتاب را شاپور بهيان به فارسي برگردانده است. پيش‌تر در سال 1400 نشر نيماژ «ناخودآگاه سياسي» را با ترجمه حسين صافي منتشر كرده بود. جيمسون كه از متفكران ماركسيست برجسته امريكايي است، يكي از بزرگان انديشه پسامدرن شناخته مي‌شود. او در اين كتاب بينارشته‌اي كه به حوزه‌هاي سياست، اقتصاد و ماركسيسم، روانكاوي، ادبيات و مطالعات فرهنگي وارد مي‌شود، سعي كرده از منظري متفاوت با نظريه‌پردازان پساساختگراي فرانسوي وارد گفت‌وگويي انتقادي شود. شايد اين جملات از فصل «درباره تفسير» كتاب بتواند روح حاكم بر كتاب را نمايندگي كند: «تصور اينكه پيشاپيش نوعي قلمرو آزادي وجود دارد كه از حضور فراگير تاريخ و نفوذ عميق امر اجتماعي مصون است
- چه اين قلمرو، قلمرو تجربه خُرد كلمات يك متن باشد و چه قلمرو جذبه‌ها و شور و حرارت‌هاي مذاهب خصوصي گوناگون- تنها در حكم تقويت سلطه ضرورت بر همه اين نقاط كوري است كه سوژه فردي در آنها پناهي مي‌جويد يا در جست‌وجوي يك طرح رستگاري تماما فردي و صرفا روانشناختي است. آزادي واقعي از اين قيد و بندها تنها با تصديق و بازشناسي اين حقيقت آغاز مي‌شود كه «در تحليل نهايي» همه چيز سياسي است.»
«ناخودآگاه سياسي» را يكي از مهم‌ترين آثار جيمسون و اثري بينارشته‌اي مي‌دانند. كتابي دشوار اما جذاب كه مترجم در يادداشت آغازينش از دشواري‌‌هاي ترجمه آن نيز گفته است. خبرگزاري مهر در معرفي كتاب آورده است: جيمسون اين كتاب را براي نخستين‌بار به سال ۱۹۸۱ منتشر كرد. البته نه به قصد مشاركت در انديشهبازار نظريه‌ورزي شبه‌انتقادي، بلكه اتفاقا به قصد ايراد فرانقدي ماركسيستي بر نقدهاي موجود، در جهت برگذشتن از اين نقدها. هدف جيمسون در اينجا، نظر كردن بر آشفته‌بازار نقد و گشودن چشم‌اندازي بوده است به وسعت «واپسين افق پيشاروي هرگونه خوانش و تفسيري.» دامنه وسيع تحليل‌هاي مطرح در ناخودآگاه سياسي، به همراه بينش انتقادي نافذ و قدرتمند نويسنده‌اش، خواندن اين كتاب را براي علاقه‌مندان علوم انساني چندان لذت‌بخش كرده است و براي صاحب‌نظران اين علوم، چندان ناگزير، كه به‌رغم دامنه ارجاعات بسيار گسترده و دشوارخوان بودن نثرِ به غايت پيچيده‌اش، تاكنون به پرمخاطب‌ترين زبان‌هاي جهان برگردانده شده و وسيعا مورد استناد قرار گرفته است. اين متفكر برجسته امريكايي در ناخودآگاه سياسي بار ديگر بر جدايي ادبيات از سياست خط بطلان مي‌كشد و پيوندهاي آفرينش ادبي را با بستر سياسي‌اش از نو به نحوي بديع برقرار مي‌كند. جيمسون در اين كتاب بر اولويت تفسير سياسي متن‌هاي ادبي پاي مي‌فشارد. به عقيده او، تفسير سياسي در حكم تكمله يا ابزاري كمكي براي روش‌هاي مرسوم تفسير نيست، بلكه در كانون درك ما از متن ادبي جاي دارد. مفهوم «ناخودآگاه سياسي» چارچوبي براي همين درك از آفرينش ادبي و تفسير آن فراهم مي‌كند، مفهومي كه ريشه‌هايش را در برداشت فرويد از تحقق آرزو به عنوان عملي جبراني و كاركرد روايت در تحليل لوي‌استروس از «تفكر وحشي» مي‌توان يافت. جيمسون به كمك منابع خود مي‌كوشد اين فرضيه را بپرورد كه آثار ادبي را مي‌توان راه‌حل‌هايي نمادين براي بن‌بست‌ها و معضلات اجتماعي واقعي دانست كه تنها به نحوي ناخودآگاه احساس مي‌شوند. در اين ميان وظيفه منتقد اين است كه اسباب بازسازي آن مسائل و تناقض‌هاي واقعي را فراهم كند كه متن در مقام كلي پرتنش آنها را به درون بافت خود مي‌كشد.