بازگشت روابط چین و برزيل به دوران اوج
سفر لولا داسيلوا، رييس‌جمهور برزيل به پکن علاوه بر دستاوردهاي اقتصادي كه براي برازيلیا به همراه داشت، نمايشي از هم‌سويي سياسي اين دو كشور بود
محمدحسين لطف‌الهي
در روزهايي كه چين بيش از گذشته تلاش دارد خود را به عنوان يكي از قدرتمندترين بازيگران عرصه بين‌المللي مطرح سازد، رييس‌جمهوري برزيل با پيشنهادهايي براي برقراري صلح در اوكراين و به همراه بيش از 200 تاجر و بازرگان به پكن سفر كرد تا در ديدار با شي جين‌پينگ، رييس‌جمهوري خلق چين در رابطه با تقويت همكاري‌هاي دوجانبه با او گفت‌وگو كند.
در بيانيه مشتركي كه دو رهبر پس از گفت‌وگوها صادر كرده‌اند از واژه‌هايي نظير «جنگ» يا «تجاوز نظامي» براي توصيف حمله نظامي روسيه به اوكراين استفاده نشده و برازيليا و پكن از مذاكره به عنوان «تنها راه عملي خروج از بحران اوكراين» نام برده‌اند. در اين بيانيه پيشنهادهايي براي پايان دادن به جنگ ارايه شده و همچنين برزيل با اشاره به مساله تايوان بر ضرورت احترام گذاشتن به تماميت ارضي چين تاكيد كرده است. بر اساس اين بيانيه هم برزيل و هم چين از جانبداري از طرف‌هاي جنگ پرهيز مي‌كنند، خواستار آغاز گفت‌وگوهاي صلح هستند و تمايلي به قطع روابط تجاري خود با روسيه ندارند. اتخاذ مواضعي هم‌سو با چين از سوي برزيل در قبال يكي از مهم‌ترين تحولات جهاني كه از اهميت زيادي براي ايالات متحده برخوردار است در شرايطي اتفاق مي‌افتد كه تنش‌ها ميان واشنگتن و پكن به طور قابل توجهي نسبت به گذشته افزايش پيدا كرده و در واكنش به فشارهاي ايالات متحده، پكن تلاش دارد روابط خود را با كشورهاي ديگر در اروپا، آفريقا، خاورميانه و امريكاي لاتين تقويت كند.
پيش از داسيلوا، در ماه‌هاي گذشته سران كشورهاي فرانسه، اسپانيا، سنگاپور، مالزي، ايران و بلاروس هم به چين سفر كرده و با شي جين‌پينگ ديدار كرده بودند. آنالنا بائربوك، وزير امور خارجه آلمان نيز روز جمعه در پكن حضور داشت تا با چين گانگ، وزير امور خارجه جمهوري خلق چين ديدار و گفت‌وگو كند. پكن در ماه‌هاي اخير فعاليت‌هاي ديپلماتيك پررنگ و موفقي داشته و علاوه بر ميانجي‌گري ميان ايران و عربستان سعودي براي از سرگيري روابط ديپلماتيك، يك طرح صلح 12بندي را براي پايان دادن به جنگ در اوكراين پيشنهاد داده است. مقام‌هاي امريكايي و برخي مقام‌هاي اروپايي به‌رغم اشاره طرح صلح چين به ضرورت احترام به تماميت ارضي و حاكميت ملي اوكراين معتقدند كه اين طرح به دليل عدم تاكيد بر خروج نيروهاي اشغالگر روسيه از خاك اوكراين طرح خوبي به حساب نمي‌آيد و با آن مخالفت مي‌كنند.
موريتز رودولف، متخصص سياست خارجي چين در دانشگاه ييل در اين باره مي‌گويد: «برزيل در موضع‌گيري‌هاي خود پيرامون جنگ اوكراين روز به روز بيشتر موضع خود را به موضع پكن نزديك مي‌كند.»
دولت برزيل تاكنون در موضع‌گيري‌هاي خود پيرامون جنگ اوكراين با دقت زيادي انتقادهايي را متوجه روسيه براي حمله نظامي به اوكراين كرده است اما اتكاي اين كشور به روسيه براي تامين نياز بخش كشاورزي به كود (يك چهارم كود مورد نياز برزيل از روسيه وارد مي‌شود) باعث شده است تا برازيليا محتاطانه عمل كند و در مقابل درخواست‌هايي نظير ارسال تسليحات به اوكراين كه از سوي كشورهاي غربي مطرح مي‌شود، بايستد. دولت برزيل همچنين بخشي از تقصير شروع اين جنگ را بر گردن ناتو و سياست‌هاي دولت اوكراين مي‌داند.
بازسازي يك رابطه قديمي
سفر اخير لولا داسيلوا به چين سومين سفر رسمي او به چين به دعوت عالي‌ترين مقام دولتي پكن بود و تحليلگران اصلي‌ترين هدف آن را «بازسازي روابط برزيل و چين» توصيف مي‌كنند. روابط برازيليا و پكن در دوره رياست‌جمهوري ژايير بولسانارو، رييس‌جمهوري پيشين برزيل دچار مشكلاتي شده بود و با بازگشت لولا به قدرت هر دو طرف مصمم‌مند تا اين روابط را به سطحي عالي ارتقا بدهند. به گزارش تلويزيون دولتي چين، شي جين پينگ در ديدار با لولا داسيلوا از او به عنوان «دوست قديمي مردم چين» نام برد و اعلام كرد كه پكن توسعه روابط با برزيل را يك «اولويت ديپلماتيك» مي‌داند. در جريان ديدار لولا و شي، دو طرف توافقنامه‌هايي را درباره همكاري‌هاي علمي و فناوري به امضا رساندند كه ازجمله آنها مي‌توان به قراردادهايي در خصوص همكاري‌هاي برزيل و چين در حوزه ساخت و پرتاب ماهواره اشاره كرد. تجارت دام و تجارت با پول ملي دو طرف از جمله ديگر مواردي بود كه درباره آنها بحث و گفت‌وگو شد. چين همچنين متعهد شد كه از تلاش‌هاي برزيل براي افزايش قدرت و اثرگذاري برزيل در شوراي امنيت سازمان ملل متحد حمايت كند. همچنين روز جمعه، لولا در ديدار با جائو له‌جي، رييس كميته دايمي كنگره ملي خلق چين گفت: «منافع ما در چين تنها تجاري نبوده و منافع سياسي نيز داريم. ما به دنبال ايجاد يك نظم ژئوپليتيك جديد هستيم تا با افزايش تنوع در سازمان ملل بتوانيم حكمراني جهاني را تغيير بدهيم.» روزنامه فايننشال‌تايمز نوشته است كه سرمايه‌گذاري براي توسعه زيرساخت‌ها نيز بخشي از توافق‌هاي به امضا رسيده ميان روساي جمهور چين و برزيل به حساب مي‌آيد. اين روزنامه ارزش تقريبي توافق‌هاي امضا شده را (15 توافق) نزديك به 10 ميليارد دلار ارزيابي مي‌كند.
اهداف اقتصادي لولا
هيات بزرگي از برزيل به همراه لولا به چين سفر كرده بود. روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است كه علاوه بر وزراي دولت، مديران بازرگاني، بازرگانان و تجار برزيلي هم در اين سفر رييس‌جمهوري برزيل را همراهي مي‌كردند.
در دوره پيشين رياست‌جمهوري لولا داسيلوا (2003 تا 2011) روابط چين و برزيل رشد چشمگيري داشت و در حالي كه پيش از آن حجم تجارت ميان اين دو كشور قابل توجه نبود، در مدت زماني كوتاه پكن به اصلي‌ترين شريك تجاري برازيليا تبديل شد. بر اساس گزارش واشنگتن پست، در سال 2022 حجم تجارت دو جانبه برزيل و چين بيش از 150 ميليارد دلار بود كه انتظار مي‌رود با توافق‌هاي جديد دو كشور در خصوص مبادله با ارز ملي و تسهيل تجارت اين رقم افزايش پيدا كند. لولا در بيش از 100 روزي كه از آغاز رياست‌جمهوري‌اش در برزيل مي‌گذرد به كشورهاي چين، ايالات متحده و آرژانتين به عنوان سه شريك تجاري اصلي برزيل سفر كرده تا نشان بدهد برنامه‌هاي اقتصادي مهم‌ترين اولويت دولت او هستند. تحليلگران پيشبيني مي‌كنند با تقليد از برزيل تعدادي ديگر از كشورهاي امريكاي لاتين هم به سوي استفاده از پول ملي در تجارت با چين حركت كنند. امريكاي لاتين يكي از حوزه‌هاي نفوذ مهم چين به حساب مي‌آيد و تجارت پكن با كشورهاي اين منطقه جهش چشمگيري را در دهه‌هاي اخير تجربه كرده است. داده‌هايي كه دولت چين منتشر كرده نشان مي‌دهد در پايان سال 2022 حجم تجارت چين با كشورهاي امريكاي لاتين به 486 ميليارد دلار رسيده كه 40 برابر از حجم تجارت چين با كشورهاي اين منطقه در سال 2000 بيشتر است.
مارگارت ميرس، مدير برنامه آسيا و امريكاي لاتين در انديشكده Inter-American Dialogue مي‌گويد: «در امريكاي لاتين، ما شاهد اين هستيم كه چين به عنوان يك آلترناتيو جدي براي ايالات متحده مطرح شده و به خصوص از نظر سرمايه‌گذاري و كمك‌هاي مالي اقدامات مهمي را انجام داده است.» او معتقد است اقدامات چين باعث شده است تاثير سياست‌هاي امريكا براي تغيير برخي سياست‌ها در منطقه كم اثر شود.