سودان، كودتا در كودتا
ارتش و شبه‌نظاميان موسوم به نيروهاي پشتيباني سريع
در خارطوم با يكديگر درگير شدند
شهاب شهسواري| روز شنبه، بعد از هفته‌ها تنش ميان ارتش و گروه نظامي موسوم به نيروهاي پشتيباني سريع، درگيري‌هاي نظامي ميان اين دو گروه نظامي رقيب در خارطوم پايتخت و نقاط ديگر سودان آغاز شد. رسانه‌ها گزارش داده‌اند كه در سراسر شهر خارطوم صداي تيراندازي و انفجارهاي شديد شنيده مي‌شود. گروه نيروهاي پشتيباني سريع، به رهبري محمد حمدان دقلو، مشهور به حميدتي، ادعا كرده‌اند كه روز شنبه كاخ جمهوريت (محل‌اقامت رييس‌جمهور)، فرودگاه بين‌المللي خارطوم و پايگاه هوايي شهر مروي را تصرف كرده‌اند. در برابر ارتش سودان با صدور بيانيه‌اي اعلام كرده است كه نيروهاي پشتيباني سريع يك گروه شورشي تلقي مي‌شود و تاكيد كرده است كه هيچ مكان مهمي در تصرف اين گروه قرار نگرفته است. براساس بيانيه ارتش، ژنرال عبدالفتاح برهان، فرمانده ارتش، در سلامت كامل قرار دارد و در مكان امني بر عمليات ارتش نظارت مي‌كند. هر دو طرف يكديگر را به تلاش براي كودتا متهم مي‌كنند. بعدازظهر شنبه رسانه‌ها از عمليات جت‌هاي جنگنده ارتش براي هدف قرار دادن پايگاه‌هاي نيروهاي پشتيباني سريع خبر دادند. تصاوير منتشر شده از خارطوم پايتخت سودان نشان‌دهنده استقرار واحدهاي ارتش و نيروهاي پشتيباني سريع در خيابان‌ها و بلند شدن دود غليظ از نقاط مختلف اين شهر است. بلافاصله بعد از آغاز درگيري‌ها در سودان، كشورهاي مختلف خواستار توقف فوري درگيري‌ها شدند. امارات متحده عربي، مصر و روسيه در بيانيه‌هايي جداگانه خواستار خويشتنداري طرفين شدند و ايالات‌متحده امريكا خواستار توقف فوري درگيري‌ها شد. هر چند ارتش سودان به رهبري ژنرال عبدالفتاح برهان و نيروهاي پشتيباني سريع به رهبري محمد حمدان دقلو سال ۲۰۲۱ در كودتا عليه حكومت انتقالي سودان به صورت مشترك وارد عمل شدند، اما در ماه‌هاي اخير اختلاف‌ها ميان اين دو گروه نظامي بر سر نحوه انتقال قدرت به غيرنظاميان افزايش پيدا كرده است. از زماني كه سال ۲۰۱۹ بعد از ماه‌ها اعتراض‌هاي گسترده مردمي، حكومت سي ساله كودتايي عمر البشير در سودان سقوط كرد تاكنون اين كشور دچار نابساماني حكومتي است. در حالي كه از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ براساس توافق فرآيند ۷ ساله انتقال به دموكراسي، قدرت بين نظاميان و دولت غيرنظامي عبدالله حمدوك تقسيم شده بود، سال ۲۰۲۱ ارتش و نيروهاي پشتيباني سريع با اقدام با كودتا غيرنظاميان را از دولت كنار گذاشتند. در طول ماه‌هاي گذشته مذاكراتي براي ازسرگيري فرآيند انتقال به دموكراسي و واگذاري قدرت به غيرنظاميان در سودان آغاز شده بود كه به نظر مي‌رسد بار ديگر در سايه درگيري‌هاي نظامي ميان ارتش و نيروهاي پشتيباني سريع، بار ديگر فرآيند گفت‌وگوها براي بازگشت قدرت غيرنظاميان در سودان به تاخير بيفتد. ائتلاف گروه‌هاي غيرنظامي با صدور بيانيه‌اي اين درگيري‌هاي را محكوم كرده است و آن را باعث «سقوط كامل كشور» توصيف مي‌كند. در اين بيانيه آمده است: «اكنون كشور در يك نقطه عطف تاريخي قرار دارد... اين جنگي است كه هيچ كس در آن برنده نخواهد شد و كشور ما را براي هميشه از بين مي‌برد.»
ريشه درگيري‌هاي ارتش و نيروهاي حمايت سريع
تازه‌ترين تنش‌ها بين ارتش و نيروهاي پشتيباني سريع كه سال ۲۰۱۹ در بركناري عمر البشير، ديكتاتور پيشين سودان با هم همكاري مي‌كردند، به دليل اختلاف‌نظرها در مورد سند انتقال قدرت به حكومت غيرنظامي اتفاق افتاده است. براساس سندي كه هنوز به امضاي سران نظامي و غيرنظامي سودان نرسيده است، قرار است نيروهاي پشتيباني سريع، به رهبري محمد حمدان دقلو مشهور به حميدتي، در ارتش سودان ادغام شوند. ادغام اين دو نيروي نظامي در يكديگر يكي از اصلي‌ترين شروط سند جديد انتقال قدرت است. با اين حال دو نيروي ارتش رسمي سودان و نيروهاي پشتيباني سريع، از دوران حكومت عمر البشير با يكديگر رقابت داشتند. نيروهاي پشتيباني سريع يك دهه پيش در دوران جنگ دارفور از شبه نظاميان مشهور به جنجاويد كه به نيابت از دولت مركزي سودان در دارفور عليه مردم مي‌جنگيدند، تحت رهبري محمد حمدان دقلو شكل گرفت. دقلو به دليل اقدامات نيروهاي تحت رهبري‌اش در دارفور از سوي گروه‌هاي حقوق بشري به جنايت عليه بشريت متهم شده است. نيروهاي تحت رهبري دقلو با ده‌ها هزار نيروي شبه نظامي از همان زمان با ارتش در رقابت بودند. سال ۲۰۲۱ و دو سال بعد از بركناري عمر البشير از قدرت، ارتش و نيروهاي پشتيباني سريع با همكاري مشترك فرماندهان‌شان عبدالفتاح برهان و محمد حمدان دقلو، كودتايي را عليه دولت انتقالي غيرنظامي انجام دادند و فرآيند انتقال قدرت از نظاميان به غيرنظاميان در سودان را كه قرار بود تا سال ۲۰۲۶ تكميل شود، متوقف كردند. در طول ماه‌هاي اخير اختلاف بين ارتش و نيروهاي پشتيباني سريع علني شده است. دو طرف بيانيه‌هايي با محتواي متناقض با يكديگر منتشر مي‌كنند، به شكل گسترده و علني نيروهاي خود را در نقاط شهري مستقر كرده‌اند و رهبران آنها به صورت موازي با يكديگر به كشورهاي مختلف براي جلب حمايت سفر مي‌كنند. سفر محمد حمدان دقلو به روسيه و اعلام آمادگي او براي ايجاد يك پايگاه نظامي براي روسيه در درياي سرخ، سال گذشته خبرساز شده بود. اختلاف‌نظر ميان ارتش و نيروهاي پشتيباني سريع در اين مورد است كه فرآيند ادغام نيروهاي پشتيباني سريع در ارتش به چه صورت، تحت مديريت كدام طرف و ظرف چه مدت انجام شود. ارتش و فعالان مدني بر ادغام نيروي واكنش سريع در ارتش اصرار مي‌كنند اما اين موضوع با مخالفت دقلو مواجه شده است. قرار بود سند تشكيل حكومت انتقال جديد دو هفته پيش ميان ارتش و گروه‌هاي مدني امضا شود، اما به دليل اختلاف‌هاي باقي مانده با نيروهاي پشتيباني سريع، امضاي اين سند به تاخير افتاده است.
حميدتي: برهان را به دست عدالت مي‌سپاريم
محمد حمدان دقلو، مشهور به حميدتي، معاون شوراي حاكميتي سودان، روز شنبه با صدور بيانيه‌اي ضمن متهم كردن عبدالفتاح برهان، رييس شوراي حاكميتي سودان به تلاش براي مانع‌تراشي در مقابل فرآيند انتقال به دموكراسي گفت: «ما اعلام كرديم هيچ دشمني با ارتش نداريم. ما متاسفيم با فرزندان مردم خود نبرد مي‌كنيم اما يك جنايتكار ما را به اين كار مجبور كرد. وضعيت ما خوب است و كنترل همه مقرهاي خود را در دست داريم. آنها يك طرح جنايتكارانه دارند و به دنبال بازگشت به كودتا هستند.» به گزارش فارس، حميدتي تاكيد كرد: «ما از افراد شريف در نيروهاي مسلح مي‌خواهيم كه به مردم بپيوندند. اين نبرد طي روزهاي آتي به پايان مي‌رسد. نيروهاي ما مجبور به ورود به اين درگيري شدند. آنچه اكنون در جريان است، بهاي دموكراسي است.» وي گفت: «نيروهاي پشتيباني سريع وارد درگيري شدند و تلاش كردند كنترل فرودگاه‌هاي خارطوم و مروي را به دست گيرند. ما براي حمايت از دموكراسي و مردم سودان فعاليت مي‌كنيم.» حميدتي تصريح كرد: «من به كميته چهارجانبه و گروه ميانجيگر گفتم اين مرد (برهان، رييس شوراي حاكميتي)، دروغگو است و سودان را نابود خواهد كرد. از ارتش مي‌خواهيم به مردم بپيوندد. ما به تعقيب البرهان و تحويل او به عدالت ادامه خواهيم داد.»
درگيري ساختگي
درحالي كه روز شنبه درگيري‌هايي به شدت در خيابان‌ها و نقاط حساس پايتخت سودان ادامه داشت، برخي تحليلگران معتقدند كه درگيري ميان ارتش و نيروي پشتيباني سريع ساختگي و با هدف امتياز گرفتن از نيروهاي سياسي غيرنظامي است. خلود خير، از انديشكده كانفلوئنس ادوايزري در خارطوم به الجزيره مي‌گويد: «نشانه‌هايي وجود دارد كه دو طرف تلاش مي‌كنند تنش را تا حد ممكن افزايش دهند و اين افزايش تنش را علنا به نمايش بگذارند تا به اين وسيله بتوانند از نيروهاي دموكراسي‌خواه امتياز بگيرند و بعد از آن تنش‌ها را كاهش دهند. در طول چند سال گذشته اين چرخه ادامه داشته است.» وي مي‌گويد: «درگيري مسلحانه به دليل رقابت و جنگ قدرت ميان برهان و حميدتي همواره ممكن و محتمل است. وقتي كه لازم بود جلوي دستاوردهاي دموكراتيك و اصلاحات مقاومت كنند، با هم متحد مي‌شوند. وقتي چيزها مطابق ميل‌شان نباشد، تنش‌ها تشديد مي‌شود. آنچه اين‌بار متفاوت است اين بود كه ارتش صراحتا اقدامات نيروي پشتيباني سريع را اقدام جنگي معرفي كرده است، مساله‌اي كه براي مردم بسيار نگران‌كننده است.»