تيپو سلطان: قهرمان يا ضد قهرمان

براي بسياري از ما ايراني‌ها، سريال «شمشير تيپوسلطان» كه در اوايل دهه هفتاد از شبكه دوم صدا و سيما پخش مي‌شد، خاطرات ماندگاري را در اذهان به يادگار گذاشته است. اين سريال كه توسط كارگردان مشهور هندي اكبرخان ساخته و ابتدائا در سال 1990 از شبكه تلويزيوني دولتي DD National هند پخش شد، روايتگر داستان زندگي تيپو سلطان و مبارزات و دلاوري‌هاي او در برابر استعمار انگليس در هند است. 

تيپوسلطان يا «سلطان فتح علي خان تيپو» معروف به «ببر ميسور» در سال 1750 در دوانهالي در جنوب هند به دنيا آمد. پدر او حيدر علي خان در دستگاه نظامي راجهاي ميسور صاحب موقعيت ممتازي بود و بعدها به حكمراني ميسور رسيد؛ جايگاهي كه بعد از مرگ او فرزندش تيپو سلطان حفظ كرد. تيپو سلطان طي سال‌هاي 1782 تا 1799 حكمران سلطنت ميسور در جنوب هند بود و طي اين سال‌ها جنگ‌هاي زيادي با استعمارگران انگليسي و حكام محلي هم پيمان با آنها انجام داد و در بسياري از اين جنگ‌ها، آنان را شكست داد. در نهايت در حالي كه در پايتخت قلمرو خود در شهر سرنگاپتم توسط انگليسي‌ها محاصره شده بود، متحمل شكست شد. وي تا آخرين نفس با انگليسي‌‌ها جنگيد، اما در نهايت به ضرب گلوله از پاي در آمد. از تيپو سلطان به عنوان جنگاوري دلير و شجاع و حتي از پيشگامان توليد موشك‌ ياد مي‌شود. وي در دوران زمامداري خود، از اقتصاد و تجارت، توسعه زيرساخت‌ها و ايجاد اصلاحات در ساختارهاي پولي و اداري حمايت كرد. تيپو تلاش‌هاي زيادي نيز براي ترويج فرهنگ اسلامي و زيان فارسي در دوران زمامداري خود انجام داد.
تيپو سلطان كه خاستگاه وي ايالت كارناتاكا در جنوب هند است، از قهرمانان سنتي هند محسوب مي‌شود و حتي در ژانويه 2014، زماني كه حكومتي از حزب كنگره بر هند و اين ايالت مسلط بود، در 26 ژانويه آن سال، نگاره‌اي بزرگي از نيم‌تنه تيپو با شمشيري برافراشته همراه با صحنه‌هايي از مبارزات وي عليه استعمارگران انگليسي در قالب مجسمه‌هاي تصويري ساخته و براي نمايش در جشنواره روز ملي به دهلي نو منتقل شد. 
در حالي كه به صورت سنتي تيپو سلطان شخصيتي محبوب و به عنوان چهره‌اي ضد استعماري در هند شناخته مي‌شود، افراط‌گرايان هندو در تشديد فعاليت‌هاي ضد اسلامي خود طي سال‌هاي اخير سعي كرده‌اند تا چهره‌اي ديگر از او براي مردم هند تصوير كنند. در روايت آنان، تيپو سلطان، حاكمي جبّار و ستمگر بوده كه در جنگ در برابر حاكمان محلي هندو، هندوها را بيرحمانه قتل‌عام كرده و آنان را به تغيير اجباري دين وادار نموده است؛ يا اينكه معابد هندو را به اسم جهاد تخريب و به جاي آنها مسجد بنا كرد. 
افراطيون هندو در حالي چشم خود را به روي مبارزات استعمار ستيزانه تيپو سلطان مي‌بندند كه خوانش آنان از حقايق تاريخي نيز گزينشي و ناقص است؛ اينكه در شبه‌قاره هند در آن دوران، جنگ‌هاي تيپو سلطان با حاكمان محلي مانند ماراتها نه با انگيزه‌هاي مذهبي بلكه با اهداف سياسي و ژئوپليتيكي مرتبط با زمان خود انجام شده است. حفاظت تيپو سلطان از معبد هندو شهر شرينگري در قلمرو خود در برابر هجوم ماراتها يا ايجاد اسناد مالكيت براي معابد كه در زمان وي انجام شد، از جمله ديگر مواردي است كه نشانگر رويكرد غيرتبعيض‌گرايانه تيپوسلطان در امور حكومتداري است؛ به همين علت نيز بوده كه مردم هند فارغ از دين و آيين، اين شخصيت را به خاطر مبارزات ضد استعماري، قهرماني ملي محسوب كرده‌اند. 
در حقيقت، اقدام افراط‌گرايان هندو عليه شخصيت تاريخي تيپو سلطان را بايد در تصوير بزرگ‌تر تلاش جريان‌ها، گروه‌ها و احزاب راست هندو در پيشبرد ناسيوناليسم هندو بررسي كرد. اقداماتي كه ريشه در نظرات افرادي مانند وينايك سواركار، سياستمدار هندي (1966-1883) دارد. سواركار كه از او به عنوان مبتكر ايدئولوژي «هندوتوا» ياد مي‌شود، مروج ملي‌گرايي هندو و ايجاد يك هويت هندو واحد براي سرزمين هند محسوب مي‌گردد. 
جريان‌هاي راست هندو با روي كار آمدن نارندرا مودي، نخست‌وزير فعلي هند، در سال 2014، اقدامات خود را در راستاي پيشبرد تفكر «هندوتوا» در اين كشور تشديد كرده‌اند. بسياري از اعضاي حزب حاكم بهاراتيا جاناتا (BJP) افرادي هستند كه سابقه عضويت در احزاب و جريان‌هاي راست هندو را در كارنامه دارند و اين مساله باعث شده تا تلاش‌هاي افراط‌گرايان از مسيري سازمان‌يافته دنبال شود. 
از جمله اقدامات افراط‌گرايان در اين رابطه، بازنويسي تاريخ هند و حذف آثار و ميراث اسلامي اين كشور بوده كه پيگيري آن در اشكال مختلف طي سال‌هاي اخير گسترش يافته كه از آن جمله تغيير نام اسلامي شهرها، خيابان‌ها و فرودگاه‌هاي هند مانند تغيير نام شهر «الله آباد» به «پراياگراج» در ايالت اوتار پرادش در سال 2018 است. اين در حالي است كه اين شهر بخشي مهم از توسعه و آباداني تاريخي خود را مرهون اكبرشاه در قرن شانزدهم بود و در حال حاضر نيز بيش از 20 درصد از جمعيت حدود يك‌ونيم ميليون نفري اين شهر را مسلمانان تشكيل مي‌دهند.
 به گزارش روزنامه ايندين اكسپرس (20 ژوئن 2022)، شوراي ملي تحقيقات آموزشي و تدريس (NCERT) وابسته به وزارت آموزش در هند كه مسوول تعيين محتواي درسي مدارس اين كشور است. 9 كتاب درسي تاريخ مربوط به سال‌هاي ششم تا دوازدهم را بررسي و به بهانه كوتاه كردن كتب تاريخي، مطالب مربوط به حاكمان مسلمان در تاريخ هند را حذف يا كوتاه نموده و به جاي آن مطالبي در مورد حكومت‌هاي محلي حاكمان هندو را در كتب درسي گنجانده است.
 وزارت گردشگري ايالت اوتارپرادش در تصميمي عجيب در سال 2017، تاج محل را از كتابچه جاذبه‌هاي توريستي اين ايالت خارج كرد. اين در حالي است كه اين بناي باشكوه تاريخي كه توسط امپراتور مسلمان، شاه جهان در قرن هفدهم بنا نهاده شد، از عجايب هفت‌گانه و جزو ميراث فرهنگي يونسكو محسوب مي‌شود. 
از سويي، معبد و پرديس فرهنگي «آكشاردام» در دهلي كه در سال 2005 افتتاح شد، از جمله مكان‌هايي است كه مقصد اكثر گردشگران خارجي است كه از دهلي نو بازديد مي‌كنند. ساخت اين معبد با عظمت و چشمگير تلاشي از سوي جريان‌هاي راست براي برجسته‌سازي فرهنگ هندو در تاريخ و تمدن اين كشور است. جالب آنكه، در بخش تونل تاريخ ده هزار ساله هند كه مسافران با قايق از آن ديدن مي‌كنند، هيچ بخشي به تاريخ اسلامي يا قهرمانان مسلمان اين كشور اختصاص داده نشده است.
در واقع، روايت‌سازي‌هاي جديد عليه تيپو سلطان نيز در اين قالب قابل تفسير است كه كشور هند نبايد قهرمان مسلماني داشته باشد و اصولا تاريخ و فرهنگ اسلامي جايگاهي اصيل و بومي در اين سرزمين نداشته و ندارد، بلكه بايد در چارچوب يك فرهنگ متجاوز و متخاصم انگاشته شود. اين در حالي است كه كشور هند در حال حاضر موطن بيش از دويست ميليون نفر مسلمان است و بخشي لاينفك از تاريخ و تمدن هند كه تا پيش از سال 1947 به همراه پاكستان و بنگلادش يك كشور محسوب مي‌شد، آميخته با فرهنگ، تمدن و هنر اسلامي است. حكومت‌هاي بزرگي نيز مانند امپراتوري مغول (1858-1526) در شمال و نيز سلطنت‌هاي كوچك مسلمان محلي در بخش‌هاي از تاريخ چند سده اخير بر بخش‌هايي از جنوب هند مسلط بوده‌اند و منشأ خدمات و آثار ماندگاري در تاريخ و فرهنگ اين سرزمين بوده‌اند.
شبكه تلويزيوني DD National هند كه روزگاري سريال «شمشير تيپو سلطان» از آن پخش شد، متعلق به راديو و تلويزيون دولتي هند موسوم به Prasar Bharatiاست. پراسار بهاراتي اخيرا طي قراردادي انحصاري با شبكه خبري Hindusthan Samarchar تا مارس 2025، كليه حقوق مربوط به تهيه اخبار روزانه را به اين شركت واگذار كرد. اين شبكه خبري وابسته به سازمان Rashtriya Swayamsevak Sangh يا همان RSS است كه گرايش‌هاي راست هندو دارد و مادر اعتقادي حزب حاكمBJP به شمار مي‌رود. بنابراين، با تسلط تدريجي جريان‌هاي راست افراطي بر تلويزيون و راديوي دولتي اين كشور، ديگر نبايد انتظار داشت كه در تلويزيون دولتي هند سريالي مانند «شمشير تيپو سلطان» توليد و پخش شود، چرا كه حاكمان اين روزهاي هند درصدد هستند براي اين كشور تاريخ و قهرماناني جديد بسازند. 
كارشناس ارشد شبه‌قاره