توافق ايران و عربستان چه تاثيري بر پاكستان و خليج فارس دارد؟
يك معامله برد - برد براي همه
اعتمادآنلاين
دكتر نعيم احمد، دانشيار و رييس سابق گروه روابط بين‌الملل دانشگاه كراچي، در سايت شبكه جيو، از مهم‌ترين و پرمخاطب‌ترين شبكه‌هاي تصويري پاكستان، درباره توافق ايران و عربستان و تاثير آن بر پاكستان نوشت: اين توافق يك معامله برد- برد براي همه اعضاي آن بود، زيرا نماد پيروزي ديپلماتيك قابل توجه چين بر ايالات متحده است كه متحد اصلي كشورهاي عربي خليج فارس محسوب مي‌شود.
ايران و عربستان سعودي در 10 مارس، توافقي تاريخي براي احياي روابط ديپلماتيك و بازگشايي سفارت‌هاي خود پس از سال‌ها تنش امضا كردند. هر دو كشور همچنين توافق كردند كه توافقنامه‌هاي همكاري امنيتي و اقتصادي امضاشده در سال 2001 را اجرا كنند.
روابط ايران و عربستان در سال 2016 زماني رو به وخامت گذاشت كه سعودي، شيخ باقر النمر يك روحاني برجسته شيعه را به اتهامات مرتبط با تروريسم اعدام كرد. در نتيجه معترضان ايراني به سفارت عربستان در تهران حمله كردند. روابط ديپلماتيك دو كشور از آن زمان تاكنون به حالت تعليق درآمده بود.
اين توافق كه با ميانجيگري چين انجام شد، تاثير گسترده‌اي بر منطقه عربي خليج فارس، منطقه همسايه جنوب آسيا، به ويژه پاكستان و جهان به‌طور كلي دارد، نه تنها از نظر نقش قاطعانه چين در سياست جهاني در بحبوحه رقابت فزاينده اين كشور با ايالات متحده بلكه از نظر تغيير اتحادهاي منطقه‌اي در منطقه خليج فارس و همچنين مقابله با تهديد مشترك افراط‌گرايي مذهبي و تروريسم.
اين قرارداد كه در پكن امضا شد، يك توافق برد- برد براي همه اعضا از جمله چين، ايران و عربستان سعودي است. اين نماد پيروزي ديپلماتيك قابل توجه چين بر ايالات متحده است كه متحد اصلي كشورهاي عربي خليج فارس محسوب مي‌شود. اين نه تنها نشان‌دهنده بلوغ ديپلماسي چين براي تلاش براي صلح جهاني، بلكه نشان‌دهنده حضور اين كشور در منطقه خليج‌فارس در پي شكل‌گيري فزاينده اين نگاه در ميان كشورهاي عربي منطقه درباره خروج آهسته امريكا از خاورميانه است.
اگرچه امريكا از اين اقدام استقبال و اعلام كرده كه اين اقدام به برقراري صلح در يمن منجر مي‌شود- جايي كه تهران و رياض از طرف‌هاي مخالف حمايت مي‌كنند- با اين حال همزمان نسبت به تعهد ايران به رعايت توافق نيز ابراز نگراني كرده است.
علاوه بر اين، نفوذ فزاينده چين در سياست منطقه خليج فارس احتمالا نفوذ ايالات متحده و نه هژموني آن را در منطقه خاورميانه و فراتر از آن تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. چين نيز مانند ايالات متحده نسبت به ثبات ژئواستراتژيك خاورميانه كه براي منافع اقتصادي آن حياتي است، وسواس دارد.
هرچند چين ممكن است در موقعيتي نباشد كه وضعيت موجود در منطقه عرب خليج فارس را به چالش بكشد، بلكه بيشتر به دنبال استخراج منافع اقتصادي است، به ويژه حصول اطمينان از انتقال ايمن محموله‌هاي نفتي اين كشور از كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس كه فعلا عمدتا تحت سلطه امريكا هستند.
با اين حال، ورود آهسته و تدريجي چين ممكن است به منافع امريكا در منطقه عرب خليج فارس و فراتر از آن ضربه بزند؛ به عنوان مثال، براي ايالات متحده كه سياست منزوي كردن ايران را پيش برده است، اين توافق مايه شرمساري بود زيرا نه تنها تهران را در امور منطقه‌اي و بين‌المللي فعال كرد، بلكه براي چين نيز جايگاه محكمي در منطقه ايجاد كرد.
اين امر زماني آشكار شد كه در فوريه امسال، چين ميزبان ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران بود. شي جين پينگ، رييس‌جمهور چين، به‌وضوح بر حمايت چين از ايران در «حفاظت از حاكميت ملي» و «مقاومت با يكجانبه‌گرايي و قلدري» تاكيد كرد. رييس‌جمهور چين همچنين بر «مشاركت سازنده» پكن در مذاكرات براي احياي برنامه جامع اقدام مشترك ۲۰۱۵ (برجام) تاكيد كرد.
ايالات متحده در سال 2018 به‌طور يكجانبه از توافقنامه تحت دولت ترامپ خارج شد. از آن زمان، روند مذاكرات متوقف شده است. به‌طور مشابه، در دسامبر سال گذشته، رييس‌جمهور چين از عربستان سعودي بازديد و يك توافقنامه مشاركت استراتژيك جامع با پادشاهي عربستان سعودي امضا كرد. او همچنين در اولين اجلاس سران چين و كشورهاي عربي در سال 2022 و اجلاس چين و شوراي همكاري خليج فارس شركت كرد و بيش از 30 توافقنامه انرژي و سرمايه‌گذاري را به امضا رساند. علاوه بر اين، اين معامله به ابتكار كمربند و جاده (BRI) كمك مي‌كند، زيرا احتمال توسعه اين پروژه در خاورميانه نيز وجود دارد.
براي ايران اين توافق به پايان دادن به انزواي بين‌المللي و منطقه‌اي اين كشور كمك خواهد كرد، زيرا تهران براي اتمام برنامه هسته‌اي خود با فشار شديد اسراييل و امريكا مواجه بوده است. اگرچه عربستان سعودي نيز نگراني‌هاي عمده‌اي در مورد برنامه هسته‌اي ايران دارد، اما تضمين‌هاي چين ممكن است نگراني‌هاي عربستان را برطرف كند.
علاوه بر اين، يكي از تاثيرات عمده روابط ديپلماتيك رو به رشد عربستان سعودي و ايران، بر امور سياسي داخلي ايران است، جايي كه اعتراض‌هاي بخشي از جامعه نسبت به اجباري بودن حجاب در جريان است. اين توافق همچنين موضع حاكميت در ايران را تقويت مي‌كند، زيرا ممكن است مداخلات عربستان در امور داخلي ايران كاهش يابد. به همين ترتيب، پيش‌بيني مي‌شود چين ميلياردها دلار در ايران سرمايه‌گذاري كرده و همچنين در توسعه بندر چابهار كه كوتاه‌ترين مسير به آسياي مركزي را براي ايران فراهم مي‌كند، كمك كند.
در مورد عربستان سعودي، چين به عنوان يك شريك استراتژيك جديد در ميان بي‌اعتمادي فزاينده بين رياض و واشنگتن به چشم همه آمده است. روابط عربستان و امريكا زماني به پايين‌ترين سطح خود رسيد كه اين كشور محمد بن سلمان، وليعهد سعودي را به دخالت مستقيم او در قتل جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار سعودي متهم كرد.
موضوع ديگري كه باعث تيرگي روابط دو كشور شد، توليد نفت در پي جنگ روسيه و اوكراين بود. درخواست امريكا براي افزايش توليد نفت به منظور حفظ قيمت جهاني نفت از سوي عربستان سعودي رد شد. در عوض، سعودي‌ها توليد نفت را دو ميليون بشكه در روز كاهش دادند و اين تصميم را صرفا به دلايل اقتصادي توجيه كردند. بنابراين در نتيجه شكوفايي روابط عربستان و چين، اتكاي رياض به واشنگتن براي مسائل امنيتي ممكن است كاهش يابد. علاوه بر اين، گرم شدن روابط با ايران همچنين به وليعهد سعودي كمك مي‌كند تا چشم‌انداز بلندپروازانه 2030 خود را كه صلح منطقه‌اي پيش‌نياز آن است، اجرا كند.
پاكستان بيشترين تاثير را از احياي روابط ديپلماتيك ايران و عربستان سعودي مي‌گيرد. اين كشور به گرمي از اين اقدام استقبال كرده و همچنين اميدوار است اين توافق به صلح و ثبات در منطقه كمك كند. پاكستان در حدود چهار دهه اخير بيشترين بار رقابت ايدئولوژيك تهران- رياض را تجربه كرده است.
از زمان انقلاب ايران در فوريه 1979، موج خشونت‌هاي فرقهاي نه تنها باعث تلفات هزاران نفر در پاكستان شد، بلكه جامعه پاكستان را به‌شدت در خطوط فرقهاي تقسيم كرد. بنابراين مشخص مي‌شود كه عادي‌سازي روابط بين دو رقيب منطقه‌اي در خاورميانه تاثير مثبتي بر پاكستان خواهد گذاشت، جايي كه هر دو كشور عربي خليج فارس نيروهاي نيابتي‌اي دارند كه پاكستان ادعا مي‌كند در ارتكاب برخي خشونت‌هاي فرقهاي دست دارند.
علاوه بر اين، فشار عربستان سعودي بر پاكستان كاهش مي‌يابد، زيرا پاكستان در دهه‌هاي اخير مي‌كوشد از اين تصور كه طرفدار عربستان سعودي و ضد ايران است، دوري كند. پاكستان در جنگ يمن كه دولت عربستان سعودي عليه حوثي‌هاي طرفدار ايران لشكركشي كرد، بي‌طرف باقي ماند. از آن زمان، پاكستان براي تنش‌زدايي در منطقه خليج فارس، نقش ميانجي بين ايران و عربستان سعودي را ايفا مي‌كند. كاهش تنش‌ها بين ايران و عربستان سعودي در منطقه خليج‌فارس همچنين به پاكستان اطمينان مي‌دهد تا به‌طور موثر بر گروه‌هاي افراطي و تروريستي خشن داخلي، به ويژه گروه‌هاي فرقه‌گرا و همچنين تحريك طالبان پاكستان كه ارتباط‌هايي با داعش دارند، تمركز كند.
اگرچه از سرگيري روابط ديپلماتيك بين دو رقيب اصلي- ايران و عربستان سعودي- نويد خوبي براي منطقه است، با اين حال، اين بدان معنا نيست كه دو رقيب ايدئولوژيك راه‌حل نهايي و كاملي براي درگيري‌هاي خود پيدا كرده‌اند يا به‌طور كامل به اختلافات خود پايان داده‌اند. شكاف گسترده بي‌اعتمادي هنوز وجود دارد.
علاوه بر اين، درگيري‌هاي منطقه‌اي مانند يمن، سوريه، عراق و لبنان كه هر دو كشور فعالانه در آن مشاركت داشته‌اند، هنوز به مذاكره گذاشته نشده‌اند. با اين حال، دو كشور بايد به ارزش صلح در سناريو متغير جهاني پي ببرند و براي رفع سوءتفاهم‌ها و برقراري روابط دوستانه براي بهبود امنيت و ثبات منطقه با يكديگر همكاري كنند.
ورود آهسته و تدريجي چين ممكن است به منافع امريكا در منطقه عرب خليج فارس و فراتر از آن ضربه بزند؛ به عنوان مثال براي ايالات متحده كه سياست منزوي كردن ايران را پيش برده است، اين توافق مايه شرمساري بود زيرا نه تنها تهران را در امور منطقه‌اي و بين‌المللي فعال كرد، بلكه براي چين نيز جايگاه محكمي در منطقه ايجاد كرد
كاهش تنش‌ها بين ايران و عربستان سعودي در منطقه خليج‌فارس همچنين به پاكستان اطمينان مي‌دهد تا به‌طور موثر بر گروه‌هاي افراطي و تروريستي خشن داخلي، به ويژه گروه‌هاي فرقه‌گرا و همچنين تحريك طالبان پاكستان كه ارتباط‌هايي با داعش دارند، تمركز كند