وزير خارجه رژيم اسراييل راهي باكو و عشق‌آباد شد
تعميق رد پاي اسراييل در مرزهاي ايران
ستاره سعيدي
الي كوهن، وزير امور خارجه رژيم اسراييل روزهاي سه‌شنبه و چهارشنبه هفته جاري را در جمهوري آذربايجان و تركمنستان گذراند. كوهن با سفر به تركمنستان به نخستين وزير كابينه رژيم اسراييل تبديل شد كه در حدود سه دهه اخير به تركمنستان سفر كرد. او در دومين مقصد خود نزديك‌ترين سفارت اسراييل به مرزهاي ايران را در عشق‌آباد، افتتاح كرد. به گزارش رسانه‌ها، الي كوهن در تركمنستان سفارت رسمي اسراييل را در شهري مي‌گشايد كه با مرزهاي شمال شرقي ايران، فقط نزديك به 20 تا 25 كيلومتر فاصله دارد. رسانه اسراييلي جوزاليم پست با اشاره به تحركات جديد تل‌آويو در باكو و عشق‌آباد اين اقدام‌ها را دربردارنده پيام «نفوذ رو به رشد اسراييل در منطقه» براي مقامات ايران دانسته است.
ديدار الي كوهن با الهام علي‌اف
الي كوهن كه روز سه‌شنبه راهي منطقه شد در باكو با الهام علي‌اف، رييس‌جمهور جمهوري آذربايجان هم ديدار كرد. سفر اين مقام اسراييلي به پايتخت جمهوري آذربايجان در پرتنش‌ترين روزهاي رابطه تهران و باكو انجام شده است.
وزير خارجه رژيم اسراييل روز چهارشنبه با الهام علي‌اف، رييس‌جمهور جمهوري آذربايجان ديدار كرد. منابع رسانه‌اي جمهوري آذربايجان و اسراييل روز گذشته در خبري فوري از ديدار دوجانبه الي كوهن وزير خارجه تل‌آويو با الهام علي‌اف خبر دادند.
الي كوهن در پيام تویيتري درباره اين ديدار توضيحاتي ارايه داد و ضمن توضيح درباره محتواي اين نشست دوجانبه به تعريف و تمجيد از روابط تل‌آويو و باكو پرداخت.براساس ترجمه خبرگزاري دانشجو، وزير خارجه رژيم اسراييل در اين باره نوشت: «ديداري عالي با الهام علي‌اف رييس‌جمهور (جمهوري) آذربايجان داشتم. ما درباره مبارزه عليه تروريسم و گسترش همكاري امنيتي و اقتصادي بين دو كشور صحبت كرديم. من به رييس‌جمهور تصميم او براي افتتاح سفارت در اسراييل را تبريك گفتم؛ اولين سفارت يك كشور مسلمان شيعه. اين نشان از عزت بالاي دولت اسراييل در جهان است». الي كوهن كه در راس يك هيات عاليرتبه سياسي و اقتصادي شامل نمايندگان صنايع دفاع، امنيت سايبري، امنيت داخلي، كشاورزي و صنايع مديريت آب در اسراييل به باكو سفر كرده با وزير اقتصاد كشور ميزبان هم ديدار كرد. سفر اين هيات عاليرتبه به باكو در ادامه گرمي روابط دو‌طرف بعد از سفر چندي قبل وزير خارجه جمهوري آذربايجان به تل‌آويو انجام شده است.
الي كوهن پس از ديدار با ميكاييل جباروف، وزير اقتصاد آذربايجان گفت: «روابط راهبردي اسراييل و آذربايجان بر امنيت، انرژي، اقتصاد و گردشگري استوار است. آذربايجان به دليل موقعيت جغرافيايي و اين واقعيت كه يك كشور مسلمان شيعه است كه سفارت خود را در اسراييل افتتاح كرده است، شريك استراتژيك اسراييل است. پتانسيل اقتصادي براي ارتباط بين دو اقتصاد ما بسيار زياد است و ما به همكاري خود براي گسترش آن به نفع مردم ادامه خواهيم داد.»
تعميق دوستي اسراييل و آذربايجان
تايمز اسراييل در گزارشي در اين باره نوشت: برهيچكس پوشيده نيست كه يكي از اركان روابط تل‌آويو و باكو، قرار گرفتن آذربايجان در مرز شمالي ايران است. اسراييل همچنين بيش از 30 درصد نفت خود را از جمهوري آذربايجان كه اكثريت جمعيت مسلمان آن را شيعيان تشكيل مي‌دهند، خريداري مي‌كند. ديدار با جامعه يهودي آذربايجان هم در زمره برنامه‌هاي الي كوهن در باكو بود.
كوهن كه قرار است صبح روز جمعه به اسراييل بازگردد پيش از پرواز به سمت باكو گفته بود: موقعيت جغرافيايي آذربايجان در مرز ايران، روابط ما را بسيار مهم و با پتانسيل بالا مي‌سازد. كوهن در بخش‌هاي ديگري از سخنانش افزود كه هدف او در اين سفر «تداوم ايجاد يك جبهه متحد و مصمم در مواجهه با چالش‌هاي مشترك، همراه با دوستان خوب‌مان در باكو » و همچنين تعميق همكاري در زمينه اقتصاد، تجارت، دفاع، انرژي و نوآوري است.
اتحاد آذربايجان با اسراييل در پي حمايت اسراييل از اين كشور در جريان درگيري با ارمنستان در سال 2020 شكوفا شده است. برخي گزارش‌هاي خارجي حاكي از آن است كه آذربايجان احتمالاً به اسراييل اجازه مي‌دهد تا از پايگاه‌هاي موجود در خاك خود براي انجام پروازهاي شناسايي بر فراز ايران و اعزام عوامل اطلاعاتي به اين كشور براي مختل كردن برنامه هسته‌اي خود استفاده كند. در صورتي كه اسراييل تصميم به انجام حملات هوايي به رآكتورها و نيروگاه‌هاي ايران بگيرد، دسترسي به پايگاه‌هاي آذربايجان اين كار را بسيار امكان پذيرتر مي‌كند.
اسراييل يكي از تامين‌كنندگان اصلي تسليحات آذربايجان است. بر اساس گزارش موسسه تحقيقات صلح بين‌المللي استكهلم، اسراييل 69 درصد از عمده واردات تسليحات باكو را در سال‌هاي 2016 تا 2020 تامين كرده كه 17 درصد از صادرات تسليحات تل‌آويو در آن دوره را شامل مي‌شود. اين كشور با اكثريت شيعه، علاوه بر همكاري گزارش شده عليه ايران، مقادير قابل توجهي نفت نيز به اسراييل عرضه كرده است. اسراييل در جريان مناقشه قره‌باغ كوهستاني در سال 2020، ارسال تسليحات خود به آذربايجان را افزايش داد. آذربايجان در جنگ شش هفته‌اي با ارمنستان كه جان بيش از 6000 سرباز را گرفت و منجر به بازپس‌گيري كنترل باكو بر مناطق مورد مناقشه شد، پيروز شد.
اسراييل استقلال آذربايجان را در سال 1991 به رسميت شناخت و از سال 1993 سفارت خود را در باكو داشت.
در ماه اكتبر 2022، وزير دفاع وقت رژيم اسراييل به آذربايجان سفر كرد و در آنجا با همتاي خود ذاكر حسن اف و رييس‌جمهور الهام علي‌اف ديدار كرد. در ماه دسامبر، كمتر از دو ماه پس از تاييد افتتاح سفارت در تل آويو، آذربايجان اولين سفير خود را در اسراييل منصوب كرد. در آن زمان، فاريز رضايف، معاون وزير امور خارجه آذربايجان گفت كه در پي تصميم كشورش براي افتتاح سفارت در اسراييل، هيچ محدوديتي در توسعه رابطه دوجانبه تهران - باكو وجود نخواهد داشت. به گزارش برخي رسانه‌ها، اسحاق هرتزوگ رييس‌جمهور اسراييل نيز قرار است ماه آينده به باكو سفر كند. كارشناسان بر اين باورند كه اين سفر روابط تل‌آويو و باكو را به سطح جديدي خواهد رساند كه قبلا وضعيت مشاركت استراتژيك را دريافت كرده است.
دوستي با تل‌آويو همزمان با افزايش تنش با تهران
الي كوهن در جريان سفر سه هفته پيش جيحون بايراموف وزير خارجه جمهوري آذربايجان به تل‌آويو در سخناني خبرساز گفته بود كه « تل‌آويو و باكو درك مشتركي از تهديدهاي جمهوري اسلامي ايران دارند.» بلافاصله پس از اين سخنان، ناصر كنعاني، سخنگوي وزارت خارجه جمهوري اسلامي ايران در تویيتي نوشت: «تداوم سكوت» جمهوري آذربايجان نسبت به اظهارات وزير خارجه اسراييل «مهر تاييد ضمني» سخنان مقام اسراييلي در اين باره است. در داخل ايران بسياري از تحليل‌گران نسبت به آنچه كه اتحاد باكو با اسراييل عليه ايران مي‌دانند هشدار مي‌دهند. همزمان نگراني‌هاي ايران درباره استفاده اسراييل از خاك جمهوري آذربايجان «براي تهديد امنيت ملي» ايران بسيار پررنگ است. باكو اخيرا چهار ديپلمات ايراني را به عنوان «عنصر نامطلوب» اخراج كرد و ايران نيز گفت دست به «اقدامي متقابل» خواهد زد. تنش در رابطه تهران و باكو پس از حمله مسلحانه به سفارت جمهوري آذربايجان در ايران تيره‌تر هم شده است. تهران انگيزه عامل اين حمله را شخصي اعلام كرده اما باكو اين ادعا را رد مي‌كند.
سفر كم‌سابقه مقام اسراييلي به تركمنستان
الي كوهن پس از ديدار با مقام‌هاي جمهوري آذربايجان راهي تركمنستان شد. براساس برنامه‌ريزي‌هاي اعلام شده تا لحظه تنظيم اين گزارش، كوهن با سردار بردي محمداف، رييس‌جمهور تركمنستان، و وزيران خارجه و كشاورزي اين كشور ملاقات مي‌كند. اين اولين سفر يك وزير خارجه اسراييل به تركمنستان طي سه دهه اخير است. اسراييل حدود يك دهه است كه در عشق‌آباد سفير مقيم دارد اما تاكنون او از يك دفتر موقت در هتلي در عشق‌آباد امور سفارت را اداره مي‌كرده است. آخرين بار در سال ۱۹۹۵ افرايم سنيه، وزير بهداشت وقت رژيم اسراييل به تركمنستان سفر كرده بود. يك سال پيش از آن نيز شيمون پرز، وزير خارجه وقت اين رژيم سفري به تركمنستان داشت.
سفير اسراييل تا سال 2013 «سفير غير مقيم » بود و فعاليت‌هاي خود را از وزارت امور خارجه در بيت‌المقدس مديريت مي‌كرد. با اين حال، در سال 2009، آويگدور ليبرمن، وزير امور خارجه وقت، تصميم گرفت تا وضعيت سفير را ارتقا دهد، كه منجر به يك روند مذاكرات چهار ساله شد كه طي آن تركمنستان دو نامزد سفير را به اين دليل كه آنها پرسنل اطلاعاتي هستند، رد كرد.
طي سال‌ها، مقامات ارشد اسراييلي و تركمني از كشورهاي يكديگر بازديد كرده‌اند و توافق‌نامه‌هاي همكاري در زمينه‌هاي سياسي، اقتصادي و انرژي امضا كرده‌اند. اخيراً پيشرفت‌هايي نيز در رابطه عشق‌آباد و تل‌آويو در حوزه همكاري سلامت و دفاع سايبري حاصل شده است.
روزنامه اسراييلي يديعوت احارانوت در گزارشي مدعي شده اسراييل به دنبال گسترش نفوذ خود در ميان كشورهاي همسايه ايران است و بعد از آذربايجان، تركمنستان در كانون توجه تل‌آويو قرار گرفته است. الي كوهن سفارت رژيم اسراييل را در عشق‌آباد پايتخت تركمنستان، كه در فاصله ۱۵ مايلي از مرز شمال شرقي ايران قرار دارد افتتاح خواهد كرد. اين دفتر نزديك‌ترين سفارت اسراييل به ايران خواهد بود. مرز تركمنستان با ايران ۷۱۳ مايل (۱۱۴۸ كيلومتر) امتداد دارد.
در سال‌هاي اخير، تركمنستان روابط خود را با كشورهاي خليج فارس بيشتر كرده و همزمان روابط تهران و عشق‌آباد كمرنگ‌تر از قبل شده است. برخي كارشناسان معتقدند كه مسائل اقتصادي دليل اصلي سردي رابطه ايران و تركمنستان است. دولت تركمنستان علاقه‌مند به جذب سرمايه‌گذاري از كشورهاي حوزه خليج فارس مانند عربستان سعودي و سود بردن از پروژه بلندپروازانه خط لوله گاز تركمنستان-افغانستان-پاكستان-هند (TAPI) است.
تركمنستان يكي از امنيتي‌ترين كشورهاي جهان است. بر اساس گزارش سازمان ملل، اين كشور داراي برخي از شديدترين كنترل‌ها بر حقوق بشر و حقوق شهروندي بر روي شهروندانش است.