گفت‌وگوي نادر دو رييس‌جمهوري
گفت‌وگوي تلفني روساي جمهور چين و اوكراين اولين گفت‌وگوي آنها از زمان آغاز جنگ اوكراين محسوب مي‌شود؛ برخي كارشناسان اين تماس را نشانه‌اي مثبت تلقي مي‌كنند اما برخي ديگر آن را بخشي از تلاش چين براي احياي رابطه با اروپا مي‌دانند
محمدحسين لطف‌الهي
شي جين‌پينگ، رييس‌جمهوري چين و ولوديمير زلنسكي، همتاي اوكرايني او روز چهارشنبه 26 آوريل براي اولين‌بار از زمان آغاز حمله نظامي روسيه به اوكراين به صورت تلفني با يكديگر گفت‌وگو كردند.
ولودمير زلنسكي روز چهارشنبه اعلام كرد كه يك «گفت‌وگوي تلفني طولاني و معنادار» با رييس‌جمهور چين داشته است. براساس گزارش تلويزيون دولتي چين، دو رييس‌جمهور در اين مكالمه تلفني به گفت‌وگو درباره «بحران اوكراين و روابط دوجانبه» پرداخته‌اند.
در روايت طرف چيني از اين گفت‌وگو هيچ نشاني از دو واژه «جنگ» يا «روسيه» وجود ندارد. براساس اين روايت، شي «موضع اصلي» چين را «ترويج صلح و گفت‌وگو» خوانده و تاكيد كرده كه «احترام متقابل به استقلال و تماميت ارضي» مبناي روابط دوجانبه چين و اوكراين بوده است.
تلويزيون دولتي چين اضافه كرده است كه دولت چين تصميم دارد يك فرستاده ويژه در امور اوراسيا را به اوكراين و ساير كشورهاي منطقه اعزام كند تا با همه طرف‌هاي ارتباط عميق براي حل بحران اوكراين داشته باشد.
اين فرستاده ويژه لي هويي نام دارد كه پيش‌تر در سال 2019 از ولاديمير پوتين رييس‌جمهوري روسيه «مدال دوستي» دريافت كرده بود.
رييس‌جمهوري اوكراين هم در توييتر نوشت: «من معتقدم كه اين تماس تلفني، مانند انتصاب يك نماينده ويژه، انگيزه قدرتمندي براي توسعه روابط دوجانبه خواهد بود.»
از 24 فوريه 2022 كه نيروهاي نظامي روسيه به دستور ولاديمير پوتين حمله نظامي به اوكراين را آغاز كردند، زلنسكي بارها و بارها براي گفت‌وگو با رييس‌جمهوري چين ابراز تمايل كرده بود. چين يكي از مهم‌ترين شركاي سياسي و اقتصادي روسيه به حساب مي‌آيد و تنها كشوري است كه با توجه به روابط نزديك با مسكو و كي‌يف امكان نقش‌آفريني براي پايان جنگ و آغاز گفت‌وگوهاي صلح را دارد.
مقام‌هاي چيني براي مدت‌ها درخواست‌هاي بعضا علني اوكرايني‌ها براي گفت‌وگو در سطح سران را ناديده مي‌گرفتند و شي جين‌پينگ يك بار اين گفت‌وگوها را به «زماني مناسب» موكول كرده بود. پذيرش درخواست اوكرايني‌ها براي انجام گفت‌وگوي تلفني ميان زلنسكي و شي مي‌تواند نشانه‌اي از پيشرفت در گفت‌وگوهاي پشت پرده و اميدواري پكن براي به ثمر رسيدن طرح صلح پيشنهادي چين باشد.
برخي تحليلگران معتقدند اين امكان وجود دارد كه تماس تلفني اخير براي ترميم وجهه دولت چين در اروپا پس از اظهارات عجيب سفير اين كشور در فرانسه انجام گرفته باشد.
لو شاي، سفير چين در فرانسه چندي قبل استقلال كشورهاي جدا شده از اتحاد جماهير شوروي ازجمله اوكراين را زير سوال برده بود. ترزا فالون، مدير اجرايي مركز مطالعات روسيه، اروپا و آسيا در بروكسل در اين باره گفته است: «استراتژي شي تضعيف اتحاد فراآتلانتيك است و به همين دليل براي او بسيار اهميت دارد كه خيلي زود رابطه با اروپا را اصلاح كند.»
طرح صلح چين
رييس‌جمهوري چين در اواخر ماه مارس در سفري به مسكو با پوتين ديدار كرده بود. پيش از او نيز، وانگ يي، ديپلمات ارشد چين در سفري به پايتخت روسيه پيشنهادات پكن براي پايان دادن به جنگ در اوكراين را با سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه به بحث گذاشته بود.
فوريه 2022 چين طرحي شامل 12 بند براي پايان دادن به جنگ در اوكراين ارايه كرد. بند اول درباره احترام به حاكميت ملي كشورهاست: قوانين بين‌المللي به ويژه اهداف و اصول منشور ملل متحد بايد كاملا رعايت شود. حاكميت ملي، استقلال و تماميت ارضي همه كشورها بايد به‌طور موثر مورد حمايت قرار گيرد. بند دوم بيانيه به ضرورت «كنار گذاشتن ذهنيت جنگ سردي» مي‌پردازد و تاكيد مي‌كند امنيت يك كشور نبايد به قيمت زير سوال بردن امنيت ديگر كشورها تامين شود: «امنيت يك منطقه نبايد از طريق گسترش و توسعه بلوك‌هاي نظامي به دست آيد.» بند سوم درخصوص «توقف درگيري‌هاي خصمانه» است: «هيچ كسي از جنگ يا مناقشات سود نمي‌برد.» دولت چين در بند چهارم طرح صلح از ضرورت «آغاز دوباره گفت‌وگوهاي صلح» سخن گفته و تاكيد كرده كه بحران اوكراين تنها از اين طريق قابل حل است. بند پنجم درباره «حل و فصل مسائل بشردوستانه»، بند ششم درباره «حفاظت از غيرنظاميان و اسراي جنگي» و بند هفتم درباره «ايمن نگه داشتن تاسيسات هسته‌اي» است. در بند هشتم اين بيانيه آمده است كه بايد ريسك‌هاي استراتژيك جنگ كاهش يابد. در همين راستا پكن خواستار كنار گذاشتن تهديد هسته‌اي و هرگونه استفاده از تسليحات هسته‌اي شده و همزمان تحقيق، توسعه و استفاده از سلاح‌هاي شيميايي را محكوم كرده است. موضوع بند نهم «تسهيل صادرات غلات» است. در بند دهم دولت چين خواستار توقف تحريم‌هاي يكجانبه شده، در بند يازدهم از ضرورت ادامه كار بخش‌هاي صنعتي و پايدارسازي زنجيره تامين سخن به ميان آمده و بند آخر به بازسازي مناطق جنگي مي‌پردازد.
درباره روابط چين و اوكراين
روابط كي‌يف و پكن پيش از شروع جنگ اوكراين روز به روز بهتر مي‌شد. براساس گزارش شوراي روابط خارجي امريكا، تا سال 2019 چين به اصلي‌ترين شريك تجاري اوكراين و بزرگ‌ترين وارد‌كننده آهن و جو از اين كشور به حساب مي‌آمد. اوكراين همچنين بزرگ‌ترين تامين‌كننده ذرت براي چين محسوب مي‌شد و دو كشور در حوزه‌هاي گوناگون به ويژه حوزه نظامي همكاري‌هاي زيادي داشتند. روزنامه نيويورك تايمز نوشته است كه اولين ناو هواپيمابر چين يك ناو اوراق شده متعلق به شوروي سابق بود كه چيني‌ها آن را از اوكراين خريداري كردند و با بازسازي آن توانستند يك ناو هواپيمابر (ليائولينگ) به ناوگان خود اضافه كنند. آخرين گفت‌وگوي تلفني رسمي و علني ميان شي جين‌پينگ و ولوديمير زلنسكي به 30 ژانويه 2022 بازمي‌گشت. چند هفته پيش از آغاز جنگ، روساي جمهور چين و اوكراين به مناسبت سي‌امين سالگرد آغاز روابط دوجانبه ميان دو كشور با يكديگر به صورت تلفني گفت‌وگو كردند.
پس از آغاز تهاجم نظامي روسيه به اوكراين شرايط دگرگون شد. مقام‌هاي ارشد و رسانه‌هاي چيني ترجيح دادند به روايت‌هاي روسيه درباره اين جنگ ضريب دهند. آنها ناتو را مقصر اصلي اين «بحران» معرفي كرده و از استفاده از واژه «جنگ» براي توصيف آنچه در اوكراين مي‌گذرد خودداري مي‌كردند.
حتي در چنين شرايطي نيز هرچند روابط چين و اوكراين به پايين‌ترين سطح طي سال‌ها رسيده بود اما اوكراين ترجيح داد سياستي اتخاذ كند كه چين به دشمن علني كي‌يف تبديل نشود. بسياري از كارشناسان تاكيد دارند در صورتي كه چين بخواهد كمك مستقيم و قابل توجهي براي روسيه ارسال كند، وضعيت ميدان جنگ تغييرات قابل‌توجهي خواهد داشت. در ماه‌هاي گذشته مقام‌هاي غربي اعلام كرده بودند كه پكن ممكن است به روسيه كمك نظامي ارسال كند اما رييس‌جمهوري اوكراين در گفت‌وگويي تلويزيوني اظهار كرده بود كه «نمي‌خواهم چنين چيزي را باور كنم.» چين اتهام كمك نظامي به روسيه در جنگ اوكراين را رد مي‌كند.
چين در موضع‌گيري‌هاي خود تاكيد دارد كه هم روسيه و هم اوكراين را به عنوان كشورهاي دوست مي‌داند و اتحاد با روسيه عليه اوكراين را نادرست توصيف مي‌كند. براساس گزارش آسوشيتدپرس، كمي پيش از سفر شي به مسكو نيز وزراي خارجه چين و اوكراين با يكديگر گفت‌وگو كرده بودند.
با اين حال شواهد كاملا آشكاري وجود دارد كه روابط چين با روسيه كاملا متفاوت با روابط چين با اوكراين و البته بسيار عميق‌تر است. ژو فنگ، استاد روابط بين‌الملل در دانشگاه نانجينگ در اين باره مي‌گويد: «روابط روسيه و چين هرروز تقويت مي‌شود و همكاري‌ها افزايش مي‌يابد اما سرمايه‌گذاري‌هاي چين در اوكراين در جنگ از بين رفته و مشخص نيست اوكراين پس از جنگ چه آينده‌اي داشته باشد.»
در ميدان جنگ چه مي‌گذرد؟
پس از تلاش‌هاي گسترده روسيه براي تصرف كامل مناطق شرق اوكراين و ناكامي اين كشور در دستيابي به اين هدف، وضعيت جبهه‌هاي جنگ نوعي سكون پيدا كرده است. روس‌ها در عمليات زمستاني خود موفق شده بودند كه شهر باخموت را تصرف كنند. روزنامه نيويورك‌تايمز نوشته است كه همزمان با بمباران گسترده شهرهاي اوكراين ازسوي نظاميان روس، روس‌ها در انتظار ضدحمله اوكراين نشسته‌اند. كارشناسان نظامي پيش‌بيني كرده‌اند كه مناطق جنوبي اوكراين و به ويژه زاپروژيا ممكن است منطقه‌اي باشد كه ضد حمله اصلي اوكراين در آنجا اتفاق بيفتد. روسيه از منطقه زاپروژيا براي دسترسي زميني به شبه‌جزيره كريمه استفاده مي‌كند كه از سال 2014 در اشغال روسيه است.
آخرين گفت‌وگوي تلفني رسمي و علني ميان شي جين‌پينگ و ولوديمير زلنسكي به 30 ژانويه 2022 بازمي‌گشت. چند هفته پيش از آغاز جنگ، روساي جمهور چين و اوكراين به مناسبت سي‌امين سالگرد آغاز روابط دوجانبه ميان دو كشور با يكديگر به صورت تلفني گفت‌وگو كردند
از 24 فوريه 2022 كه نيروهاي نظامي روسيه به دستور ولاديمير پوتين حمله نظامي به اوكراين را آغاز كردند، زلنسكي بارها و بارها براي گفت‌وگو با رييس‌جمهوري چين ابراز تمايل كرده بود. چين يكي از مهم‌ترين شركاي سياسي و اقتصادي روسيه به حساب مي‌آيد