جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي كاخ سفيد راهي منطقه شد
ايران مشاور بايدن را به منطقه كشاند
کاخ‌سفید احیای برجام را همچنان بهترین گزینه می‌داند
سارا معصومي
جمهوري اسلامي ايران و پادشاهي عربستان سعودي با سرعت مسير عادي‌سازي رابطه دوجانبه را پيش برده و شمارش معكوس براي آغاز كار رسمي و تمام وقت سفارتخانه‌ها و كنسولگري‌هاي دو كشور آغاز شده است.
دوازده سال پس از آغاز جنگ در سوريه، جهان عرب آماده بازگشت بشار اسد، رييس‌جمهور اين كشور به اتحاديه عرب و عادي‌سازي رابطه ديپلماتيك با دمشق مي‌شود. اين بازگشت محور نشست اتحاديه عرب در روز يكشنبه خواهد بود.
بر همين اساس رفت و آمد‌هاي ديپلماتيك ميان دمشق و پايتخت‌هاي كشورهاي عربي منطقه به شكل بي‌سابقه‌اي در جريان است.
متحدان سنتي ايالات‌متحده كه تا همين چند سال پيش بدون اطلاع واشنگتن مهره‌اي را حتي در مناسبات داخلي هم جابه‌جا نمي‌كردند اكنون چين را واسطه آشتي خود با تهران كرده يا براي خوشامد روسيه در حال جنگ تمام عيار با غرب به مطالبه اروپا و امريكا در بازار انرژي نه مي‌گويند. در اين كشورها، اكنون متوازن‌سازي رابطه با غرب و شرق جايگزين اتحاد بي‌قيد و شرط با امريكا شده است.
اقدام‌هاي تند بنيامين نتانياهو در حوزه سياست داخلي و خارجي در مواجهه با فلسطيني‌ها عملا هم از سرعت روند عادي‌سازي مدنظر ميان اسراييل و كشورهاي عربي كاسته و هم دست دولت جو بايدن در حمايت بي‌قيد و شرط از ائتلاف نتانياهو را بسته است.
مجموع اين شرايط كافي است تا جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي كاخ سفيد در حساس‌ترين و پرخبرترين روزهاي غرب آسيا راهي منطقه شود. ساليوان در آستانه سفر به عربستان سعودي در «موسسه واشنگتن براي سياست خاور نزديك» سخنراني مفصلي داشت كه در آن به نگاه واشنگتن به آشتي ايران و عربستان سعودي، آخرين وضعيت مذاكرات براي احياي برجام با ايران، شرايط پيش‌آمده براي عادي‌سازي رابطه اسراييل با كشورهاي عربي و اما و اگرهاي پيش‌آمده در رابطه تل‌آويو و واشنگتن اشاره كرد.
همه سخنان ساليوان درباره ايران
شايد مهم‌ترين بخش از سخنان روز پنجشنبه ساليوان براي مخاطب ايراني به اشاره‌هاي او به مساله برجام بازمي‌گشت. مذاكراتي كه از تابستان سال گذشته (1401) عملا گرفتار نوعي انفعال و تكرار مواضع شفاهي بي‌اندك پيشرفتي در ميدان عمل شده است. محور سخنراني ساليوان همزمان با مهيا شدن براي سفر به عربستان سعودي، تبيين سياست خارجي ايالات‌متحده در منطقه و تداوم سياست حمايت از متحدانش به ويژه رژيم اسراييل بود. در اين چارچوب، اشاره‌هاي ساليوان به فعاليت‌ها و جايگاه ايران در منطقه و همچنين فرجام برجام قابل توجه بود.
مشاور امنيت ملي جو بايدن در ابتدا با اشاره به موفقيت دولت امريكا در به تصوير كشيدن حمايت از متحدان و شركاي منطقه‌اي در غرب آسيا گفت: جو بايدن تنها چند هفته پس از مراسم تحليف خود، با تداوم حملات به مواضع امريكا در عراق مواجه شد، بايدن بلادرنگ دستور داد يك دور حملات هوايي عليه شبه نظاميان مورد حمايت ايران انجام شود. از آن زمان، ما يك كارزار بازدارندگي و ديپلماسي را دنبال كرده‌ايم و با عراقي‌ها و ساير شركاي منطقه براي تقويت موقعيت خود و كاهش خطرات كار مي‌كنيم. امروز، حملات در عراق به طور چشمگيري كاهش يافته و ما در حال همكاري نزديك با دولت جديد عراق در يك دستور كار گسترده براي تقويت استقلال اين كشور و حضور پررنگ‌تر بغداد در فعاليت‌هاي منطقه‌اي هستيم.
ساليوان در بخش‌هاي ديگري از سخنانش، تحولات جاري و جديد در منطقه با محوريت آشتي ميان بازيگران متعدد را مورد حمايت امريكا قلمداد كرده و مي‌گويد: نزديكي ميان تركيه و امارات، تركيه و اسراييل، قطر و بحرين، امارات و قطر، رقابت‌هايي كه منطقه خاورميانه را براي سال‌هاي متمادي گرفتار چندقطبي كرده بود با ديپلماسي و منافع متقابل تبديل به پل‌هايي براي همكاري بيشتر شده است.
مشاور امنيت ملي دولت بايدن با طرح اين ادعا كه واشنگتن در جريان عادي‌سازي رابطه تهران و رياض بوده، گفت: حتي ديپلماسي اخير بين عربستان سعودي و ايران كه ما در تمام مسير آن از بغداد تا عمان و درنهايت تا رسيدن به توافق در پكن، در تماس نزديك با سعودي‌ها بوده‌ايم؛ اين نيز در راستاي روند اساسي تنش‌زدايي است كه ما همواره از آن حمايت كرده‌ايم، حتي درحالي كه فشار بر ايران را از طريق تحريم‌ها و ابزارهاي ديگر ادامه مي‌دهيم. در واقع، اين آخر هفته من براي ديدار با رهبران عربستان سعودي در رياض خواهد بود و همتايان اماراتي و هندي من براي ديدارهايي به عربستان سعودي خواهند آمد تا بتوانيم زمينه‌هاي جديد همكاري بين دهلي‌نو و خليج‌فارس را نيز بررسي كنيم.
ساليوان در ادامه ادعا كرد كه واشنگتن به برخورد با آنچه تهديد منافع خود در منطقه توسط ايران خواند، ادامه مي‌دهد: در 23 مارس در سوريه شاهد حمله ديگري بوديم كه به كشته شدن يك پيمانكار و يك پرسنل از ما - اولين تلفات اينچنيني در اين منطقه از زمان آغاز به كار دولت جو بايدن- منتهي شد. جو بايدن، رييس‌جمهور دستور واكنش فوري را صادر كرد و در عرض چند ساعت به تاسيساتي در سوريه كه منتسب به نيروهاي ايراني بود حمله كرديم. ما اكنون حداقل در حال حاضر شاهد كاهش تهديدات عليه پرسنل خود در سوريه بوده‌ايم، اما در صورتي كه ايران يا هر دشمني پرسنل ما را در سوريه يا عراق يا هر جاي ديگر تهديد كند، آماده پاسخگويي هستيم.
مشاور امنيت ملي امريكا در بخش‌هاي ديگري از سخنانش ادعاي مهيا شدن ايران براي حمله به عربستان سعودي را تكرار كرده و گفت: ما همچنين با شركاي خود براي به اشتراك گذاشتن هشدارها درباره تهديدات قريب‌الوقوع، مانند نوامبر گذشته، زماني كه ايران براي حمله به عربستان سعودي آماده مي‌شد، همكاري كرده‌ايم. با همكاري نزديك امنيتي بين عربستان سعودي و ايالات‌متحده، آن حمله صورت نگرفت. نمونه‌هايي از اين همكاري در سراسر خاورميانه گسترش يافته است. اوايل امسال در شرق مديترانه، امريكا و اسراييل بزرگ‌ترين رزمايش نظامي مشترك خود را برگزار كردند. تعهد ما به امنيت اسراييل ادعا نيست بلكه واقعيت دارد. اين رزمايش با يكي از بزرگ‌ترين رزمايش‌هاي نظامي نيروي دريايي در تاريخ منطقه همراه بود كه بيش از پنجاه شريك بين‌المللي - ازجمله اسراييل و شركاي ما در خليج‌فارس- در كنار يكديگر در آن حضور داشتند.
مشاور امنيت ملي جو بايدن كه از اعضاي تيم باراك اوباما هنگام حصول برجام در سال 2015 بود با اشاره به مذاكرات براي احياي برجام و فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران گفت: ما همچنين در حال تعامل ديپلماتيك با ايران در رابطه با برنامه هسته‌اي اين كشور هستيم و همچنان معتقديم كه ترك توافق بدون وجود جايگزيني براي آن، اشتباه بود. ما براي ايران روشن كرده‌ايم كه هرگز اجازه نمي‌دهيم به سلاح هسته‌اي دست يابد. رييس‌جمهور جو بايدن نيز بارها تاكيد كرده كه براي مقابله با دستيابي ايران به سلاح اتمي هيچ محدوديتي قائل نيست ازجمله به رسميت شناختن آزادي عمل اسراييل.
جيك ساليوان در ادامه اين جلسه در پاسخ به پرسشي درباره برجام با تكرار اشتباه بودن خروج از برجام يكي از سختي‌هاي كارش را قرار گرفتن در موقعيت كشوري مي‌داند كه از برجام خارج شده در حالي كه خود از معماران اين توافق در دوره اوباما بوده است. او در ادامه پاسخ به اين پرسش گفت: بهترين راه براي جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي، توافق موثري است كه آنها را از اين اقدام باز دارد. قبل از برجام، ايران نيز ذخيره‌اي از مواد اورانيوم غني شده داشت كه در نتيجه توافق آنها را به خارج از كشور صادر كرد. ما بايد به توافقي برگرديم كه در آن - مواد دراختيار ايران چه براي پنج بمب باشد و چه ذخيره 60درصدي مواد اين كشور باشد- از ايران خارج شود. بنابراين از ديدگاه من، ما به موقعيتي بازگشته‌ايم كه قبلا در آن قرار داشتيم - جايي كه غني‌سازي ايران در حال پيشرفت است- و اينكه اين برنامه هسته‌اي چالشي واقعي براي اهداف اساسي منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي ايجاد مي‌كند. ما مصمم هستيم تا اطمينان حاصل كنيم كه اين چالش عبور از خط قرمز دستيابي به سلاح هسته‌اي نيست. ما اقدامات لازم را انجام خواهيم داد تا اطمينان حاصل شود كه ايران به سلاح هسته‌اي دست پيدا نمي‌كند. يك نكته مشخص است و آن‌هم اين است كه ايران نمي‌تواند سلاح هسته‌اي داشته باشد، امروز اين سلاح‌ها را ندارد و بعدا هم نمي‌تواند داشته باشد. ايراني‌ها در حال انباشت اورانيوم غني شده هستند. اگر ما همچنان در معامله بوديم، آنها اورانيوم غني شده را انباشته نمي‌كردند. بنابراين براي من موقعيت عجيبي است كه در دفاع از استراتژي خارج شدن از توافق حضور داشته باشم، درحالي كه مي‌دانيد، من يكي از افرادي بودم كه در وهله اول به نوعي به هموار كردن راه براي تولد اين توافق كمك كردم.
ساليوان در ادامه با اشاره به اينكه امريكا سياست بازدارندگي در مقابل ايران را هم حفظ كرده، گفت: ما در قالب اين سياست به كار مشترك با شركاي خود ازجمله اسراييل ادامه مي‌دهيم. همزمان به تلاش براي يافتن راهكار ديپلماتيك با ميانجيگري ديپلماتيك ادامه خواهيم داد تا مطمئن شويم كه برنامه هسته‌اي ايران دوباره با قرار گرفتن در يك جعبه محدود مي‌شود. اين همان چيزي است كه ما فكر مي‌كنيم درنهايت بهترين راه براي رسيدن به نتيجه‌اي است كه به دنبال آن هستيم. ما فكر مي‌كنيم بهترين راه براي انجام اين كار نيز انجام آن در كنار متحدان و شركايي است كه اساسا در اين سياست كلان با ما همراه هستند و اين شامل متحدان و شركاي اروپايي ما مي‌شود كه هم در بخش بازدارندگي و هم در بخش ديپلماسي به ما پيوسته‌اند.
ساليوان با اشاره به اينكه بايدن روزانه مسائل مربوط به برجام را پيگيري مي‌كند، ادعاها درباره ماهيت برنامه هسته‌اي ايران را تكرار كرده و گفت: برنامه ايران پيشرفت چشمگيري داشته است. اين يك خطر واقعي براي امنيت منطقه و امنيت جهاني و در واقع براي ايالات‌متحده امريكا است. ما به اقدامات خود ادامه مي‌دهيم تا ايران را از دستيابي به سلاح هسته‌اي بازداريم و سپس به دنبال راه‌حلي ديپلماتيك باشيم كه اين موضوع را در مسير بلندمدت ثبات قرار دهد.»
تفاوت ديدگاه امريكا و اسراييل درباره وضعيت برنامه هسته‌اي ايران
سخنان جيك ساليوان درباره برجام با موضع‌گيري‌هاي نخست‌وزير و وزير دفاع رژيم اسراييل درباره برنامه هسته‌اي ايران همراه شد. يوآو گالانت، وزير دفاع اسراييل روز پنجشنبه با ابراز نگراني از «پيشرفت چشمگير» در برنامه هسته‌اي ايران ادعا كرد كه تهران مواد لازم را براي ساخت پنج بمب هسته‌اي به دست آورده است. يوآو گالانت گفت: «اشتباه نكنيد، ايران با يك بمب اتم راضي نمي‌شود، ايران تاكنون مواد غني‌شده ۲۰درصدي و ۶۰درصدي را براي ساخت پنج بمب هسته‌اي به دست آورده است.» به گزارش شبكه خبري «آي۲۴» اسراييل، يوآو گالانت در ادامه با اشاره به موج اخير پرتاب موشك از غزه و استقرار نيروهاي ايراني در سوريه، هشدار داد كه «پيشروي‌هاي ايران و غني‌سازي تا ۹۰درصد اشتباه بزرگي ازسوي ايران خواهد بود و مي‌تواند منطقه را به آتش بكشد.»
همزمان بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل هم روز پنجشنبه در ديدار با هياتي از اعضاي دو حزب كنگره امريكا ادعا كرد كه جمهوري اسلامي ايران به اندازه «۵۰ كره‌شمالي»، خطرناك است.
برخي ناظران مسائل ايران با مقايسه سخنان ساليوان و مقام‌هاي اسراييلي ادعا كردند كه ايالات‌متحده و اسراييل درباره برنامه هسته‌اي ايران اختلاف‌نظر دارند. ايالات‌متحده بر اين نكته اصرار دارد كه تهران بمب اتمي ندارد و با استناد به داده‌هاي اطلاعاتي تاكيد دارد كه فعلا توليد بمب در دستور كار مقام‌هاي ايراني قرار نگرفته است. اسراييل اما به ذخيره انباشت مواد غني شده ايران و غني‌سازي تا 60درصد اشاره كرده و وجود نشانه‌هايي از توانمندي ايران براي حركت آسان به سمت غني‌سازي 90درصد را زنگ خطر معتبر مي‌داند.
تغيير موضع ايران؟
به گزارش «اعتماد» درحالي كه سخنان جيك ساليوان پيرامون رويكرد ايالات‌متحده در قبال برجام دربرگيرنده هيچ نكته جديدي نبود همزمان سخنان محمد مرندي، از چهره‌هاي رسانه‌هاي نزديك به دولت ابراهيم رييسي درباره آمادگي ايران براي پذيرش متن توافق ارايه شده در تابستان 1401 واكنش‌هاي بسياري به دنبال داشت.
محمد مرندي كه در هيات وزيران و مقامات ارشد جمهوري اسلامي ايران در سفر ابراهيم رييسي به سوريه در دمشق حضور داشت در گفت‌وگو با الميادين ادعا كرد كه امريكا «علاقه‌مند» و اروپا «موافق» امضاي توافقي هستند كه تا آخرين دور از مذاكرات در جريان بود و جمهوري اسلامي هم اين آمادگي را دارد.
مرندي در اين باره افزود: ايران «همچنان از احياي توافق هسته‌اي استقبال مي‌كند و متن مورد توافق سال گذشته، قابل قبول است.»
اين سخنان مرندي درحالي مطرح شده كه ايران پيش از اين متن مورد اشاره اين چهره رسانه‌اي همگام با سياست‌هاي دولت سيزدهم را ناكافي خوانده و از پذيرش آن سر باز زده بود.
يمن، سوريه و اسراييل ديگر محورهاي مورد بحث در رياض
به گزارش آسوشيتدپرس، برنامه جيك ساليوان در عربستان شامل ديدار با محمد بن سلمان، وليعهد اين كشور مي‌شود. ساليوان ماه گذشته در بحبوحه نشانه‌هايي مبني بر توافق بين حوثي‌ها و عربستان تلفني با بن سلمان گفت‌وگو كرد و گفته مي‌شود كه جنگ يمن موضوع مهم گفت‌وگو در سفر او به عربستان است.
همزمان مساله سوريه و تلاش عربستان سعودي براي بازگرداندن اين كشور به جمع اتحاديه عرب هم از ديگر محورهاي مورد گفت‌وگو ميان ساليوان و مقام‌هاي سعودي خواهد بود. اعضاي اتحاديه عرب يكشنبه در عربستان جمع مي‌شوند تا به بازگشت سوريه به اتحاديه عرب راي دهند. به گزارش سي‌ان‌ان، در صورت موافقت با بازگشت سوريه به اتحاديه عرب، احتمال دارد بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه رياست هيات سوري در نشست اتحاديه عرب به تاريخ 19 ماه مه را برعهده بگيرد.
سرانجام عادي‌سازي رابطه رياض با تل‌آويو هم سوژه ديگري است كه احتمالا در ملاقات‌هاي جيك ساليوان با مقام‌هاي سعودي مطرح خواهد شد. بر همين اساس جيك ساليوان در بخش‌هايي از سخنراني روز پنجشنبه خود گفت: دولت جو بايدن هنوز بر عادي‌سازي رابطه حكومت سعودي با اسراييل كار مي‌كند، اما براي جلوگيري از اخلال احتمالي در اين زمينه، نمي‌توان در اين مقطع جزييات بيشتري در اين باره ارايه كرد. رسيدن به عادي‌سازي كامل رابطه [ميان عربستان و اسراييل] در راستاي منافع ملي امريكا است و ما در اين مورد صريح بوده‌ايم.
بنيامين نتانياهو پنج ماه پيش در بازگشت به قدرت گفته بود گسترش «پيمان‌هاي صلح ابراهيم» و دستيابي به عادي‌سازي رابطه كشورش با عربستان، يكي از چهار هدف او در اين دولت است. با اين همه اخيرا آشتي ايران و عربستان سعودي، خشم نتانياهو را به دنبال داشته و او در سخناني به عربستان هشدار تلويحي داده كه همه كشورهايي كه به ايران نزديك بودند، خود را «بدبخت كردند.»
همزمان با سفر جيك ساليوان به رياض يك «مقام اسراييلي» به روزنامه «اسراييل هيوم» گفته بود عربستان هنوز براي احتمال برقراري رابطه با اسراييل چهار پيش‌شرط دارد كه همگي آنها به امريكا مربوط است: «برخورداري از حق برنامه صلح‌آميز اتمي، افزايش رابطه دفاعي با امريكا، توسعه تجارت با امريكا و توقف انتقاد از ماجراي قتل جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار سعودي.»