ديدار سه‌جانبه وزراي خارجه چين، پاكستان و طالبان
پكن چه اهدافي را از نزديك شدن به طالبان دنبال مي‌كند؟
شهاب شهسواري
كين گانگ، وزير خارجه جمهوري خلق چين روز گذشته وارد اسلام‌آباد شد تا در يك سفر دو روزه علاوه بر ديدار و گفت‌وگو با مقام‌هاي بلندپايه پاكستان در نشستي سه‌جانبه با همتاي پاكستاني خود و وزير خارجه گروه شبه‌نظامي طالبان شركت كند. اميرخان متقي، وزير خارجه طالبان از شوراي امنيت سازمان ملل متحد مجوز دريافت كرده است تا به اسلام‌آباد سفر كند و در نشست سه جانبه با وزراي خارجه چين و پاكستان شركت كند. كارشناسان معتقدند چين كه روابط نزديكي با اسلام‌آباد دارد، اميدوار است كه بتواند با بهبود وضعيت امنيتي در افغانستان، سرمايه‌گذاري‌هاي اقتصادي خود را در اين كشور افزايش دهد. مساله امنيت افغانستان در عين حال به دليل نگراني‌هاي امنيتي چين، به ويژه در مورد تروريسم، يك موضوع مهم براي پكن محسوب مي‌شود. كين گانگ پيش از سفر به پاكستان، همراه با همتاي پاكستاني خود، بلاول بوتو زرداري در شهر پاناجي در گواي هندوستان در نشست وزراي خارجه سازمان همكاري شانگهاي شركت كرده‌بود. وزير خارجه چين بعد از سفر پاكستان و ديدار با وزير خارجه طالبان به ميانمار سفر خواهد كرد. اين بلندپايه‌ترين مقام چيني است كه از زمان كودتاي سال ۲۰۲۱ براي ديدار با مين آنگ هليانگ، رهبر حكومت كودتايي ميانمار به اين كشور سفر مي‌كند.
روز پنجشنبه سخنگوي وزارت خارجه چين در مورد گفت‌وگوهاي سه‌جانبه با طالبان در اسلام‌آباد گفت: «اين گفت‌وگوها چارچوبي بسيار مهم براي در ميان گذاشتن نظرات و همكاري است.» وي گفت: «افغانستان به‌شدت نياز دارد كه كمك و حمايت بيشتري از بقيه جهان دريافت كند.» وي تاكيد كرد: «لازم است كه جامعه جهاني ارتباط و گفت‌وگو با دولت موقت افغان و حمايت از تلاش‌ها براي بازسازي و توسعه را افزايش دهد و آنها را تشويق كند كه يك دولت فراگير تشكيل دهند، حكمراني ميانه‌روي در پيش گيرند، روابط دوستانه‌اي با همسايگان‌شان داشته باشند و با تمام توان با تروريسم مبارزه كنند.»
مجوز شوراي امنيت براي سفر اميرخان متقي
هفته گذشته كميته نظارت بر تحريم‌هاي گروه شبه‌نظامي طالبان، بنا به درخواست پاكستان مجوزي را صادر كرد كه اجازه مي‌دهد امير خان متقي، براي ديدار با وزراي خارجه چين و پاكستان به اسلام‌آباد سفر كند. متقي، به عنوان يكي از رهبران بلندپايه طالبان از سال ۲۰۰۱ بر اساس قطعنامه‌هاي ۱۲۶۷ و ۱۳۳۳ شوراي امنيت سازمان ملل متحد، تحت تحريم‌هاي منع سفر به كشورهاي عضو سازمان ملل، مصادره دارايي‌ها و منع فروش تسليحات قرار دارد. براساس نامه‌اي كه كميته نظارت بر تحريم‌هاي طالبان به شوراي امنيت ارسال كرده است، نمايندگي پاكستان در سازمان ملل متحد از اين كميته خواسته است تا يك مجوز موقف بين روزهاي شنبه تا سه‌شنبه (۱۶تا۱۹ارديبهشت) صادر كند تا اميرخان متقي در سفر به پاكستان با وزراي خارجه چين و پاكستان ديدار كند. اين نامه اشاره‌اي به دستور كار مذاكرات سه‌جانبه در پاكستان نكرده است، اما تاكيد شده است كه تمامي هزينه‌هاي رفت و برگشت و اقامت وزير خارجه گروه شبه‌نظامي طالبان توسط پاكستان پرداخت خواهد شد.
از زمان انتصاب اميرخان متقي به عنوان وزير خارجه امارت اسلامي [حكومت خودخوانده گروه شبه‌نظامي طالبان در افغانستان] شوراي امنيت چندين بار مجوز موقت سفر به خارج از افغانستان براي اين فرمانده ارشد طالبان صادر كرده است. اواخر فروردين‌ماه، شوراي امنيت به اميرخان متقي اجازه داد تا براي شركت در چهارمين نشست وزراي خارجه كشورهاي همسايه افغانستان در سمرقند به ازبكستان سفر كند. با اين حال در جلسه‌اي كه هفته گذشته در دوحه، پايتخت قطر به ميزباني دبيركل سازمان ملل و حضور نمايندگان ويژه بيش از ۲۰ كشور در امور افغانستان برگزار شده‌بود، از اميرخان متقي دعوت به عمل نيامد و مجوزي نيز براي سفر او درخواست نشد.
تلاش چين براي اضافه كردن افغانستان به كريدور اقتصادي چين- پاكستان
دولت‌هاي چين و پاكستان، پيش از اين بارها تاكيد كرده‌اند كه از حضور افغانستان تحت حاكميت طالبان در كريدور اقتصادي چين و پاكستان حمايت مي‌كنند. كريدور اقتصادي چين و پاكستان يك پروژه زيرساختي و حمل و نقل است كه بندر گوادر را در جنوب پاكستان و در آب‌هاي اقيانوس هند به شهر كاشغر در استان سين‌كيانگ چين متصل مي‌كند. چين اين پروژه را با هدف دور زدن مسير دريايي تنگه مالاكا بين مالزي و اندونزي با هدف دسترسي راحت‌تر به چين، به عنوان بخشي از مسيرهاي ابتكار كمربند و راه طراحي كرده است. اضافه كردن افغانستان به اين مسير مي‌تواند زمينه اتصال جنوب آسيا به آسياي ميانه را فراهم كند. همزمان چيني‌ها به سرمايه‌گذاري در زمينه معادن افغانستان هم علاقه‌مند هستند. زمستان سال گذشته يك شركت چيني قرارداد اكتشاف و استخراج نفت را در شمال افغانستان با شهاب‌الدين دلاور، وزير معادن و نفت گروه شبه‌نظامي طالبان امضا كرد. بر اساس اعلام سخنگوي طالبان اين قرارداد سالانه ۱۵۰ ميليون دلار سرمايه وارد افغانستان مي‌كند و استخراج نفت در منطقه‌اي به وسعت ۴۵۰۰ كيلومتر مربع در ولايت‌هاي سرپل، جوزجان و فارياب را در بر مي‌گيرد. به گفته ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي طالبان، شركت چيني گاز و نفت آسياي مركزي در سين‌كيانگ مبلغ سرمايه‌گذاري سالانه را در عرض سه سال به ۵۴۰ ميليون دلار مي‌رساند. اين قرارداد ۲۵ ساله است و گروه شبه‌نظامي حاكم در افغانستان شراكت ۲۰ درصدي در بهره‌برداري از منابع دارد كه مي‌توان آن را تا ۷۵ درصد افزايش داد. برآورد مي‌شود ۸۷ ميليون بشكه نفت در ميدان نفتي آمودريا در شمال افغانستان ذخيره باشد كه در حكومت پيشين افغانستان بهره‌برداري از آن در اختيار شركت‌هاي امريكايي بود.
شهاب‌الدين دلاور، وزير معادن و نفت طالبان ماه گذشته هم گفته بود كه چيني‌ها مايل به سرمايه‌گذاري ۱۰ ميليارد دلاري در معادن فلز ليتيوم افغانستان هستند. سال ۲۰۱۰، يك گروه كاري پنتاگون ارزيابي كرد كه اين كشور بيش از يك تريليون دلار منابع معدني از جمله مس، سنگ‌آهن، طلا و همچنين ليتيوم دارد. شركت چيني «گوچين» قرار است قراردادي براي اكتشاف و بهره‌برداري از معادن ليتيوم افغانستان با گروه شبه‌نظامي طالبان امضا كند.
وقت مناسبي براي تعامل مستقيم با رهبران افغانستان نيست
نشست سه‌جانبه وزراي خارجه چين، پاكستان و افغانستان در شرايطي برگزار مي‌شود كه موضوع شناسايي رسمي حكومت طالبان در افغانستان يكي از مسائل مورد مناقشه در روزهاي گذشته بود. پيش از برگزاري نشست هفته پيش دوحه به ميزباني دبيركل سازمان ملل متحد، گمانه‌زني‌هايي در مورد تلاش سازمان ملل براي شناسايي طالبان به عنوان حكومت افغانستان مطرح شده‌بود. نهايتا سخنگوي دبيركل سازمان ملل متحد اعلام كرد كه هيچ نماينده‌اي از طالبان به نشست دوحه دعوت نشده و شناسايي طالبان در دستور كار اين نشست قرار ندارد. آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد روز سه‌شنبه در پايان نشست دوحه در جمع خبرنگاران تاكيد كرد كه زمان را براي «تعامل مستقيم با حاكمان افغانستان» مناسب نمي‌داند. وي با اشاره به اينكه سازمان ملل قصد دارد اين نشست‌ها را ادامه دهد تاكيد كرد: «هدف از اين ديدار شكل دادن به يك رويكرد بين‌المللي مشترك بود، نه شناسايي حكومت بالفعل طالبان.» وي در مورد موضوع سركوب زنان در افغانستان گفت: «بگذاريد صريح بگويم، ما هرگز در مقابل حملات بي‌سابقه نظام‌مند به حقوق زنان و دختران ساكت نخواهيم ماند. زماني كه ميليون زن و دختر خاموش مي‌شوند و از ديد محو مي‌شوند، در مورد آن سخن مي‌گوييم.»
چين از ثبات در افغانستان حمايت مي‌كند
ظفر اقبال يوسف‌زي، نويسنده و پژوهشگر انديشكده بنياد جيمزتاون در امريكا به صداي امريكا مي‌گويد: «اولويت چين در افغانستان ريشه‌كن كردن تهديدهاي امنيتي و دنبال كردن فرصت‌هاي اقتصادي است.» مقام‌هاي چيني تاكيد كرده‌اند كه برنامه‌هاي‌شان براي توسعه افغانستان به بهبود وضعيت امنيتي در اين كشور بستگي دارد. وزارت خارجه چين در سند ۱۱ ماده‌اي كه ماه گذشته با عنوان «موضع چين در قبال موضوع افغانستان» منتشر شد آورده است: «امنيت بنيان و پيش‌شرط توسعه است.» پكن در اين سند تاكيد كرده است: «اميدواريم كه دولت موقت افغان حقوق اساسي و منافع همه مردم افغانستان را از جمله زنان، كودكان و همه گروه‌هاي قومي، حفاظت كند.»
ظفر اقبال يوسف‌زي معتقد است كه اجماع بين‌المللي در مورد نحوه برخورد با افغانستان وجود دارد و تاكيد مي‌كند: «منافع چين با منافع امريكا و ديگر كشورها در افغانستان همسو است.» وي معتقد است كه چين به اين دليل ايجاد يك حكومت فراگير را در افغانستان دنبال مي‌كند كه بدون چنين حكومتي، «ثبات به يك امر دور از دسترس تبديل مي‌شود.» وي مي‌گويد: «اينگونه نيست كه چيني‌ها انتظار داشته باشند حكومت افغانستان مثل يك دموكراسي غربي باثبات باشد، بلكه آنها مي‌خواهند كه افغانستان در چارچوب‌هاي خودش باثبات باشد.» يوسف‌زي معتقد است كه چين اميدوار است كه ثبات در افغانستان بتواند اين كشور را به يك بخش مهم در ابتكار كمربند و راه تبديل كند و نگران است كه افغانستان به مركزي براي تروريست‌ها تبديل شود.