چرا صادرات فرش كاهش يافت؟
جديدترين آمار گمرك درباره صادرات فرش دستباف در سال گذشته، حاكي از كاهش ۱۴درصدي ارزش دلاري فرش نسبت به سال ۱۴۰۰ است؛ اين در حالي است كه مركز ملي فرش اين كاهش را به اقتصاد پنهان نسبت مي‌دهد و آمار را غيرواقعي مي‌داند، اما صادركنندگان، تحريم و برخي موانع داخلي، به ويژه رفع تعهد ارزي را عامل اين وضعيت مي‌دانند.
به گزارش ايسنا، آمار رسمي گمرك نشان مي‌دهد در سال گذشته بيش از ۱۲ ميليون و ۹۷۲ هزار تن انواع فرش، كفپوش، گليم، جاجيم، گبه و ... به ارزشي بالغ بر ۷۸ ميليون و ۱۱۵ هزار دلار معادل بيش از ۲۲۱۴ ميليارد تومان صادر شده كه از نظر وزني و ريالي به ترتيب با افزايش دو و پنج درصدي مواجه شده، اما درآمد ارزي آن حدود ۱۴درصد نسبت به سال ۱۴۰۰ كاهش داشته است.
در اين ميان ۱۰ كشور استراليا، آفريقاي جنوبي، افغانستان، آلمان، امارات متحده عربي، پاكستان، تركمنستان، ژاپن، عراق و قزاقستان بيشترين سهم را در بازار فرش ايراني دارند و مجموعا بالغ بر ۷۴ درصد از اين كالا را در سال گذشته خريداري كردند.
البته اين رقم صادرات در مقايسه با دهه ۷۰، زمان اوج صادرات فرش، ناچيز به نظر مي‌رسد. صادرات فرش دستباف در سال ۱۳۷۲ با افزايش نزديك به دو ميليارد دلار به اوج خود رسيده و براي پنج تا هفت ميليون نفر اشتغال ايجاد كرده بود، اما بعد از اين دهه شاهد كاهش تدريجي صادرات اين محصول بوديم؛ تا جايي كه صادرات فرش دستباف در سال ۱۳۹۷ به ۲۴۰ ميليون دلار و پس از اعمال تحريم‌ها در سال ۱۳۹۸ به ۷۰ ميليون دلار رسيد.
اما با وجود افت صادرات فرش در سال‌هاي اخير، به دليل پتانسيل‌هاي صادرات فرش و همچنين اصالت اين كالاي ايراني، همچنان موضوعي مهم و محل بحث است. در سال‌هاي اخير عوامل بين‌المللي و داخلي متعددي براي افت صادرات فرش عنوان شده، اما اخيرا در اين رابطه هم اختلاف نظر‌هايي ايجاد شده و مركز ملي فرش وجود اقتصاد پنهان در صادرات فرش را عامل پررنگي‌تري براي افت صادرات عنوان مي‌كند و در اصل معتقد است آمار‌ها غير واقعي هستند. چندي پيش رافع، رييس مركز ملي فرش بدون اشاره به ارقام صادرات گفته كه اقتصاد پنهان در حوزه فرش دستباف وجود دارد و آمار‌هاي صادرات اين هنر- صنعت را غيرواقعي توصيف كرده است. طبق گفته‌هاي اين مقام مسوول، در سال‌هاي گذشته به دليل مشكل رفع تعهد ارزي صادركنندگان، حقوق گمركي اين محصول كاهش يافت و همچنين علاوه بر قاچاق اين محصول، متراژ فرشي كه مسافران به عنوان كالاي همراه مي‌توانند خارج كنند به ۲۴ متر مربع افزايش يافت كه همه اينها بر غير واقعي بودن آمار‌ها صحه مي‌گذارد. البته او موضوعاتي مثل شيوع كرونا و همچنين سليقه‌هاي خاص مشتريان را نيز بر افت صادرات تاثيرگذار مي‌داند. مركز ملي فرش همچنين از اواسط سال گذشته آمار مشخصي از ميزان صادرات اعلام نكرده است.
اما صادركنندگان زير بار وجود اقتصاد پنهان و قاچاق در صنعت فرش نمي‌روند و معتقدند علت اصلي مشكلات مربوط به صادرات فرش دستباف، تحريم است. طبق گفته‌هاي ميري، عضو هيات‌مديره اتحاديه توليدكنندگان و صادركنندگان فرش دستباف، كاهش صادرات فرش به مسائل ديگري بر مي‌گردد كه بار‌ها مطرح شده است. تعهد ارزي و تمديد نشدن كارت بازرگاني صادركنندگاني كه در بازار فعاليت مي‌كنند، از جمله مهم‌ترين موانع صادرات است. البته علت اصلي اين وضعيت تحريم است و علت در پيش گرفتن سياست رفع تعهد ارزي هم شرايط غيرعادي ناشي از تحريم‌ها بود.
اما عامل كاهش صادرات هر چه باشد، به نظر مي‌رسد بايد براي بهبود وضعيت صادرات فرش، بيشتر بر عواملي تمركز كرد كه امكان تغيير آنها وجود دارد. به عبارت دقيق‌تر مي‌توان رفع موانع داخلي صادرات فرش دستباف را در دستور كار قرار داد كه البته همه آنها نيز زيرنظر مركز ملي فرش نيست و نياز به همكاري ساير نهاد‌ها نيز دارد.