سوريه، معمايي در برابر جو بايدن
بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه رسما به جمع كشورهاي عربي بازگشته است. پس از بيش از ده سال طرد شدن ازسوي اين كشورها، اسد در اجلاس سران اتحاديه عرب در جده، عربستان سعودي، به گرمي مورد استقبال رهبران منطقه قرار گرفت. تحليلگران مي‌گويند كه اين بازگشت غيرقابل تصور، «معمايي» براي ايالات‌متحده ايجاد مي‌كند كه همچنان به مخالفت با عادي‌سازي روابط با دولت سوريه ادامه مي‌دهد، اما نتوانسته است شركاي عرب خود را از احياي مجدد روابط با دمشق باز دارد.
مقامات امريكايي اعلام كرده‌اند كه اگرچه از عادي‌سازي رابطه با بشار اسد حمايت نمي‌كنند، اما دغدغه‌هاي مشتركي با كشورهاي عربي دارند كه به سمت اين عادي‌سازي رابطه حركت كرده‌اند، اهدافي نظير گسترش دسترسي بشردوستانه به مناطق درگير، مبارزه با داعش، كاهش نفوذ ايران و مقابله با قاچاق ماده اعتيادآوركاپتاگون.
مونا يعقوبيان، معاون مركز خاورميانه و شمال آفريقا در موسسه صلح ايالات‌متحده (USIP)، يك انديشكده كه توسط كنگره ايالات‌متحده تامين مالي مي‌شود، در اين باره به الجزيره مي‌گويد:
موضع ايالات‌متحده در قبال سوريه در دوران رياست‌جمهوري جو بايدن منعكس‌كننده يك چالش دشوار، سخت و پيچيده است. احتمالا محاسبه دولت جو بايدن بر اين پايه استوار است كه خب اعراب و منطقه خاورميانه در حال پيش بردن سياست عادي‌سازي رابطه با سوريه هستند. شايد ما هم بتوانيم در اين مسير امتيازهايي از دمشق بگيريم. اما واقعيت اين است كه تا زماني كه دولت بشار اسد پاسخگوي عملكرد خود در 12 سال اخير نشود، واشنگتن روابط خود با دمشق را عادي نخواهد كرد يا تحريم‌هاي سنگين خود به شمول مسدود كردن پول‌هاي سوريه در خارج از كشور را كه مي‌تواند خرج بازسازي اين كشور شود كاهش نخواهد داد.
يعقوبيان در ادامه مي‌گويد: صادقانه بگويم، تصور اينكه ايالات‌متحده در حال تغيير موضع خود در رابطه با عادي‌سازي رابطه با سوريه شد يا مجموعه‌اي مسائل مانند لزوم بازسازي سوريه واشنگتن را به سمت اين تصميم سوق بدهد، سخت است. واشنگتن براي چندين دهه موضع مشابهي را در قبال ساير كشورها ازجمله كوبا و كره‌شمالي حفظ كرده است.
الجزيره در ادامه اين گزارش مي‌نويسد: عضويت سوريه در سال 2011 پس از سركوب اعتراضات در جريان بهار عربي در اتحاديه عرب تعليق و در منطقه منزوي شد. در سال‌هاي اخير، نيروهاي دولتي بيشتر مناطق سوريه را با كمك روسيه و ايران بازپس گرفتند و با برقراري آتش‌بس‌هاي محلي آرامش نسبي حفظ شده اما هنوز بخش‌هايي از اين كشور تحت كنترل شورشيان و گروه‌هاي مسلح مختلف است.
سرانجام پس از همه اين كشمكش‌ها در ماه جاري ميلادي با بازگشت سوريه به اتحاديه عرب موافقت شد. بشار اسد روز پنجشنبه براي شركت در نشست سران اتحاديه عرب، وارد عربستان سعودي شد. آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه امريكا هفته گذشته اعلام كرده بود كه «ما معتقد نيستيم كه سوريه مستحق پذيرش مجدد در اتحاديه عرب است. اين نكته‌اي است كه ما به همه شركاي منطقه‌اي خود گفته‌ايم، اما آنها بايد خودشان تصميم بگيرند. موضع ما روشن است: ما در كار عادي‌سازي روابط با بشار اسد نيستيم.»
البته سخنان آنتوني بلينكن ادامه داشته و او تاكيد كرده بود كه واشنگتن و متحدان عرب آن اهداف مشترك گسترده‌تري در سوريه دارند. اين ديپلمات ارشد امريكايي افزود: كشورهاي عربي بر اين باورند كه مي‌توانند اين اهداف را از طريق تعامل مستقيم‌تر دنبال كنند. ممكن است در مورد آن ديدگاه متفاوتي داشته باشيم، اما من فكر مي‌كنم اهدافي كه داريم يكسان است. الجزيره در ادامه مي‌نويسد: درحالي كه پذيرش مجدد اسد در اتحاديه عرب به طور كامل در جده به نمايش گذاشته شد، روند عادي‌سازي از سال‌ها قبل آغاز شده بود. امارات متحده عربي -متحد اصلي ايالات‌متحده در منطقه خليج‌فارس- سفارت خود را در سوريه در سال 2018 بازگشايي كرد و سال گذشته، اين كشور اولين كشور عربي بود كه از زمان آغاز جنگ سوريه در بيش از 10 سال پيش ميزبان اسد بود. واشنگتن علي‌رغم مخالفت عمومي با عادي‌سازي، نتوانسته است از بازسازي روابط متحدانش با دولت اسد جلوگيري كند.
استيون هيدمن، مدير برنامه مطالعات خاورميانه در كالج اسميت در اين باره به الجزيره مي‌گويد: «واشنگتن تمايلي به انجام «سرمايه‌گذاري‌هاي ديپلماتيك» لازم در سوريه -ازجمله استفاده از تحريم‌هاي شخص ثالث به عنوان يك عامل بازدارنده- براي منصرف كردن متحدانش از عادي‌سازي روابط با اسد نداشته است، بنابراين موضع واشنگتن اين است: «خب، ما با كاري كه شما انجام مي‌دهيد مخالفيم. ما احساس مي‌كنيم كه اين نامناسب، غيراخلاقي، غيراخلاقي و از نظر استراتژيك غيرعاقلانه است. اما ما قرار نيست در راه شما بايستيم. ما به سادگي اميدواريم كه شما بتوانيد از امتيازاتي كه از طريق روند عادي‌سازي به بشار اسد ارايه مي‌دهيد چيزي هم به دست آوريد.»
كنگره امريكا در مقابل اسد
همزمان با عادي‌سازي رابطه كشورهاي عربي با بشار اسد، در كنگره ايالات‌متحده، قانونگذاران براي تشديد تحريم‌ها و ممانعت از پايان انزواي سوريه در منطقه بسيج شده‌اند. هفته گذشته، گروهي از نمايندگان دو حزب در مجلس نمايندگان لايحه‌اي به نام قانون
ضد عادي‌سازي رابطه با بشار اسد ارايه كردند كه هدف آن «مسوول نگه داشتن رژيم اسد و حاميان آن براي جنايات خود عليه مردم سوريه و جلوگيري از عادي‌سازي با رژيم اسد» است. اين لايحه نشانه اين است كه كنگره احتمالا بايدن و دولت‌هاي آينده را براي اجراي كامل تحريم‌هاي سوريه تحت فشار قرار دهد. هيدمن در اين باره مي‌گويد: مساله مهم اين است كه آيا ايالات‌متحده تحريم‌ها را عليه متحدان عرب خود نيز اعمال مي‌كند يا خير. تنها در صورت اعمال اين تحريم‌ها است كه مي‌توان گفت امريكا در عقب راندن پروسه عادي‌سازي با سوريه جدي است. از سوي ديگر جاشوا لنديس، مدير مركز مطالعات خاورميانه در دانشگاه اوكلاهاما، سودمندي تحريم‌هاي ايالات‌متحده و كل رويكرد واشنگتن در قبال سوريه را زير سوال برده و مي‌گويد: واشنگتن اذعان كرده كه نمي‌تواند اسد را سرنگون كند و تحريم‌هايش به مردم سوريه آسيب مي‌رساند نه مقامات ارشد دولتي. دولت‌هاي عربي متوجه شده‌اند كه بشار اسد از قدرت كنار نمي‌رود لذا روند عادي‌سازي را آغاز كرده‌اند. به نظر مي‌رسد كه امريكا نيز به نقطه درك اين مساله رسيده است. امريكا مي‌گويد در مساله سوريه به حقوق بشر مدنظرش پايبند است. البته حفظ اين موضع براي امريكا هزينه‌اي هم ندارد. شما مي‌توانيد دوستان خود را انتخاب كنيد، اما نمي‌توانيد همسايگان خود را انتخاب كنيد. امريكا مانند كشورهاي اين منطقه همجوار يا همسايه سوريه نيست. جاشوا لنديس در ادامه مي‌گويد: «در سال 2013 معاون وقت سيا اشاره كرده بود كه واشنگتن نمي‌خواهد شاهد فروپاشي ارتش سوريه در بحبوحه ظهور القاعده در اين كشور باشد. امروز نيز اگر امريكا برنامه‌اي براي خلاص شدن از شر اسد داشته باشد، مخالفت فعالانه با عادي‌سازي و حفظ فشار بر دمشق كارساز خواهد بود. اما امريكايي‌ها به وضوح اين كار را نمي‌كنند بلكه در مقابل بشار اسد را به حال خود رها كرده و تحريم‌ها را اعمال مي‌كنند. تحريم‌ها به چه كساني آسيب مي‌رساند؟ مردم عادي.»
مساله نفوذ امريكا
به گفته كارشناسان، صرف‌نظر از آينده سياست امريكا در قبال سوريه، اين واقعيت كه كشورهاي عربي در حال عادي كردن رابطه با بشار اسد هستند، نشانه كاهش نفوذ سياسي امريكا در منطقه است. درحالي كه ايالات‌متحده حضور نظامي خود را در سراسر خاورميانه و در خود سوريه حفظ مي‌كند اما ديگر تنها بازيگر قدرتمند در اين بخش از جهان نيست. مهم‌ترين نشانه اين مساله هم توافق اخير ايران و عربستان سعودي براي برقراري مجدد روابط ديپلماتيك با ميانجي‌گري چين است. استيون هيدمن، مدير برنامه مطالعات خاورميانه در كالج اسميت در اين باره مي‌گويد: درحالي كه ردپاي نظامي واشنگتن در خاورميانه همچنان قوي است اما اين كشور اولويت‌هاي سياست خارجي خود را به آسيا و رقابت با پكن معطوف كرده است. اين باعث شده بازيگران منطقه‌اي سهم بيشتري از بار امنيتي منطقه را بر دوش بكشند و آنها به اين‌بار به گونه‌اي پاسخ مي‌دهند كه ممكن است ايالات‌متحده آن را ترجيح ندهد.
مونا يعقوبيان در اين باره مي‌گويد: خاورميانه در حال ورود به يك «عصر چند قطبي» است، جايي كه بازيگران منطقه براي حل مشكلات خود مستقيما وارد صحنه شده‌اند. عادي‌سازي رابطه با اسد تنها يك نمونه است.
جاشوا لنديس نيز با اشاره به اينكه مسووليت كاهش نفوذ ايالات‌متحده برعهده خود واشنگتن است، مي‌گويد: آنها بارها و بارها يك اشتباه را تكرار كرده‌اند. فيل بزرگي مانند امريكا مي‌تواند كشوري مانند عراق را ويران كند، يا هرج و مرج را در ليبي بيندازد، افغانستان را در هم بكوبد و بدون هيچ پيشرفتي از اين كشور عقب‌نشيني كند و اين همه وعده هم در مورد ارمغان دموكراسي و حقوق بشر به مناطق مختلف بدهد در حالي كه واقعا برعكس است. درنهايت مردم از اين كار خسته مي‌شوند.»
منبع: الجزيره / ترجمه: جماران