جنگ روايت‌ها در باخموت
پس از ماه‌ها نبرد خونين، روس‌ها مدعي تصرف شهر استراتژيك باخموت شده‌اند، اما دولت و ارتش اوكراين اين مساله را تكذيب مي‌كنند
محمدحسين لطف‌الهي
ارتش روسيه روز شنبه 20 مه ساعاتي پس از اظهارنظر رييس گروه شبه نظامي واگنر در خصوص تصرف شهر استراتژيك باخموت اعلام كرد كه اين شهر تحت كنترل نيروهاي نظامي روسيه قرار دارد؛ موضوعي كه ارتش و دولت اوكراين تكذيب مي‌كنند.
يكي از خونين‌ترين نبردها ميان روسيه و اوكراين در طول يكسال و سه ماهي كه از حمله نظامي به اوكراين مي‌گذرد، در باخموت جريان داشت. ماه‌ها قبل، در اكتبر 2022 حملات گروه شبه نظامي واگنر به شهر باخموت در استان دونتسك آغاز شد. در حالي كه اوكرايني‌ها تلفات زيادي متحمل شده بودند و ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين جبهه باخموت را يكي از سخت‌ترين جبهه‌ها براي نظاميان اوكراين توصيف مي‌كرد، اما حملات گسترده نيروهاي روسي تا پايان دسامبر راه به جايي نبرد و آنها به‌رغم از دست دادن نيرو و تجهيزات بسيار در تصرف باخموت ناكام ماندند.
اواخر ژانويه 2023، ارتش اوكراين اعلام كرد كه نيروهاي نظامي اين كشور از شهر سولدار واقع در 20 كيلومتري شمال غرب باخموت عقب‌نشيني كرده‌اند و اين شهر كوچك به تصرف روس‌ها در آمده است. اوايل آوريل، يوگني پريگوژين، رييس گروه شبه نظامي واگنر ويديويي را منتشر كرد و مدعي شد كه نيروهاي تحت نظر او به شهر باخموت رسيده‌اند. او همچنين گفت كه از نظر قانوني اين شهر اكنون در تصرف روسيه است. نيروهاي اوكرايني اما همچنان تاكيد داشتند كه مقاومت آنها ادامه دارد و بخش‌هايي از شهر هنوز در اختيار اوكرايني‌هاست.
روز شنبه 20 مه پريگوژين اعلام كرد كه شهر باخموت كاملا در اختيار روس‌ها قرار دارد. ساعاتي پس از او نيز وزارت دفاع روسيه و كاخ كرملين در بيانيه‌هايي جداگانه «آزادسازي» باخموت را تاييد كردند و نوشتند كه جنگ بر سر اين شهر «به پايان رسيده است.» در بيانيه‌اي كه از سوي كاخ رياست‌جمهوري روسيه صادر شده، ولاديمير پوتين رييس‌جمهور اين كشور به «واحدهاي تهاجمي واگنر و همچنين سربازان ارتش روسيه» تبريك گفته و وعده داده است كه به آنها «نشان‌هاي دولتي اهدا خواهد شد.»
مقام‌هاي اوكرايني به‌رغم اينكه مي‌پذيرند كه اين شهر در وضعيت «بسيار حساسي» قرار دارد، اما تاكيد دارند جنگ بر سر باخموت پايان نيافته است. هانا ميلر، معاون وزير دفاع اوكراين عصر روز شنبه گفت كه «سربازان اوكرايني مواضع خود را در تاسيسات صنعتي و زيرساختي در جنوب غرب باخموت حفظ كرده‌اند و نبرد سنگيني در جريان است.» اولكساندر سيرسكي، فرمانده نيروي زميني اوكراين هم تاكيد كرد كه «جنگ پايان نيافته» و «نبرد بر سر هر متر از خاك اوكراين ادامه دارد.» او يك ويديو نيز منتشر كرد كه سربازان ويژه اوكرايني را در حال جنگ در باخموت نشان مي‌داد.
زلنسكي سقوط باخموت را تاييد نكرد
در حالي كه رييس‌جمهور اوكراين براي ديدار با سران گروه 7 به شهر هيروشيما در ژاپن سفر كرده بود، رسانه‌ها به نقل از او اعلام كردند كه ولوديمير زلنسكي سقوط شهر باخموت را تاييد كرد.
خبرنگار سي‌ان‌ان كه در جلسه حاضر و شاهد سوال و جواب رييس‌جمهور اوكراين بوده، مي‌نويسد: زلنسكي در پاسخ به سوال خبرنگاران در مورد اينكه آيا نيروهاي اوكرايني همچنان در اين شهر سنگرها را حفظ كرده‌اند يا اينكه آيا روسيه شهر را تصرف كرده است به پاسخي مبهم بسنده كرد و گفت: «بايد قبول كرد كه چيزي در آنجا وجود ندارد. امروز، باخموت فقط در دل ماست.»
خبرنگاران اين پاسخ را به سقوط باخموت برداشت كردند، اما در فاصله كوتاهي دفتر رياست‌جمهوري اوكراين به اين خبر واكنش نشان داد. سرگئي نيكيفوروف، سخنگوي رياست‌جمهوري اوكراين در واكنش به برداشت‌‌هاي متفاوت نسبت به اعلام موضع ولاديمير زلنسكي واكنش نشان داد و گفت كه رييس‌جمهوري اوكراين در ديدار با همتاي امريكايي خود جو بايدن، سقوط شهر باخموت را تاييد نكرده است. وي در ادامه توضيح داد كه يكي از حضار خطاب به رييس‌جمهوري اوكراين سوال كرد: «آيا باخموت هنوز تحت كنترل اوكراين است؟» و بلافاصله در جمله بعدي مي‌گويد: «فدراسيون روسيه ادعا مي‌كند كه باخموت را گرفته است.» زلنسكي هم در جواب پاسخ مي‌دهد كه «فكر نمي‌كنم [اين‌گونه باشد].» و در ادامه مي‌گويد: «بايد قبول كرد كه چيزي در آنجا وجود ندارد. همه چيز را نابود كردند هيچ ساختماني وجود ندارد. حيف است، تراژدي است. امروز، باخموت فقط در دل ماست.» نيكيفوروف مي‌گويد كه زلنسكي در حقيقت به بخش دوم سوال اين فرد كه پرسيده بود: «فدراسيون روسيه ادعا مي‌كند كه باخموت را گرفته است.» پاسخ داده و نه به بخش اول.
باخموت كجاست؟
باخموت شهري در شرق اوكراين است كه در استان دونتسك واقع شده و 400 مايل با كي‌يف، پايتخت اوكراين فاصله دارد. فاصله اين شهر با مرز استان لوهانسك 10 كيلومتر است. شهر صنعتي باخموت پيش از شروع حمله نظامي روسيه به اوكراين نزديك به 71 هزار نفر جمعيت داشت و به معادن نمك و سنگ گچ خود شناخته مي‌شد. در اين شهر همچنين كارخانه شرابي وجود داشت كه به دستور ژوزف استالين، ديكتاتور اتحاد جماهير شوروي در سال 1950 ساخته شده بود و تا سال 1991 كه اوكراين به يك جمهوري مستقل تبديل شد يكي از مهم‌ترين مراكز توليد شراب در شوروي به شمار مي‌رفت.
بخش‌هايي از باخموت در درگيري‌هاي سال 2014 ميان جدايي‌طلبان طرفدار روسيه و نيروهاي نظامي اوكراين به تصرف جدايي‌طلبان درآمده بود، اما ارتش اوكراين توانست اين منطقه را آزاد كند.
در سال 2016، مقام‌هاي محلي تصميم گرفتند اسم شهر را كه در دوره اتحاد جماهير شوروي به آرتميوسك تغيير يافته بود، تغيير دهند و مجددا از اسم تاريخي اين شهر يعني «باخموت» استفاده كنند. ريشه اين نام تاريخي به سال 1571 ميلادي بازمي‌گردد.
باخموت در جنوب شرقي شهر كراماتورسك- هاب منطقه‌اي و جايي كه بيشتر ساختمان‌هاي دولتي منطقه متمركز شده‌اند - واقع شده است.
دولت روسيه در آخرين روزهاي سپتامبر پس از برگزاري رفراندوم در چهار استان دونتسك، لوهانسك، زاپروژيا و خرسون اين مناطق را رسما به خاك خود ملحق كرد. هر چند هيچ كدام از نهادهاي بين‌المللي اين همه‌پرسي‌ها را به رسميت نمي‌شناسند، اما از آن زمان، روسيه كل استان دونتسك از جمله شهر باخموت را بخشي از خاك خود مي‌پندارد.
چرا باخموت مهم است؟
جنگ در باخموت جنبه‌اي حيثيتي و سياسي براي كي‌يف و مسكو گرفته است و تلاش روسيه براي تسخير اين شهر باعث شده اين شهر قابل مقايسه با گذشته خود نباشد. از بين رفتن كارخانه‌ها و فضاي شهري، بمباران پيوسته شهر و جنگ شهري در برخي مناطق باعث شده باخموت شهري قابل سكونت نباشد.
هرچند كه بخش اعظمي از اين شهر در حال حاضر تخريب شده، اما از نگاه رسانه‌ها و كارشناسان اين شهر به نوعي سمبل مقاومت اوكرايني‌ها در برابر تهاجم نظامي روسيه است. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه به اين شهر به چشم پل پيروزي و يك گام ضروري براي تصرف مناطق شرقي اوكراين شامل دو منطقه دونتسك و لوهانسك مي‌نگرد. شهر باخموت موقعيت بسيار استراتژيكي دارد و كارشناسان نظامي مي‌گويند هر كدام از طرف‌ها كه اين شهر را در اختيار داشته باشند، بر مسيرها و جاده‌هاي مهم استان دونتسك تسلط مي‌يابند و مسير بسيار آسان‌تري براي اجراي عمليات‌هاي آفندي در اختيار خواهند داشت. هر چند كارشناسان غربي تاكيد دارند تسخير اين شهر لزوما به معناي موفقيت روسيه در عمليات‌هاي آينده در اين منطقه نخواهد بود، اما پيروزي روسيه در باخموت و تصرف اين شهر بزرگ‌ترين پيروزي مسكو طي ماه‌هاي اخير به حساب خواهد آمد.
كارشناسان چه مي‌گويند؟
موسسه مطالعات جنگ مستقر در واشنگتن در گزارش روز شنبه 20 مه خود از وضعيت جنگ در اوكراين نوشته است كه مناطق تسخير شده از سوي شبه نظاميان واگنر چشمگير نيستند و آنها موقعيت تثبيت شده و مستحكمي براي دفاع در برابر ضدحمله‌هاي اوكراين ندارند. بر اساس اين گزارش نظاميان اوكرايني در حال حاضر از شمال و جنوب حملاتي را عليه شهر باخموت ترتيب داده‌اند.
پريگوژين گفته است كه شبه نظاميان اين گروه تا روز 25 مه از باخموت خارج خواهند شد. او اعلام كرده كمبود تجهيزات علت اين تصميم است، اما با توجه به اينكه شبه نظاميان واگنر پيش‌تر در 10 مه نيز تهديد به اقدامات مشابه كرده، اما آن را عملي نكرده بودند، پيش‌بيني مي‌شود اين بار نيز آنها در شهر باقي بمانند. از نظر نظامي نيز با توجه به حملات مداوم نيروهاي اوكرايني به شبه نظاميان واگنر در باخموت به نظر مي‌رسد فرصتي براي خروج امن اين نيروها از شهر وجود نداشته باشد.
از نگاه تحليلگران نظامي مقاومت اوكراين در باخموت مزاياي زيادي براي اوكراين دارد. روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است: «مقاومت در باخموت باعث مي‌شود فرماندهان روس نيروهاي خود را در اين منطقه متمركز كنند و اين مساله از توان دفاعي آنها در ديگر مناطق به ويژه زاپروژيا مي‌كاهد. چنين وضعيتي فرصت را براي ضدحمله بزرگ اوكراين كه از مدت‌ها پيش وعده آن داده شده و زلنسكي اخيرا هم اين وعده را تكرار كرده، فراهم مي‌كند.»
ايالات متحده به تازگي به متحدان غربي خود اعلام كرده در صورتي كه آنها بخواهند به اوكراين جنگنده اف 16 صادر كنند، امريكا مانع نخواهد شد. ارسال جنگنده‌هاي پيشرفته اف 16 به اوكراين در كنار تانك‌هاي آبرامز و لئوپارد مي‌تواند شرايط را براي اوكراين در آينده جنگ بهبود بخشد، اما با توجه به زمانبر بودن ارسال تسليحاتي نظير جنگنده و آموزش خلبانان احتمالا اين تسليحات در ضدحمله آتي كاربرد چنداني نخواهند داشت.