عربستان و امريكا از توافق آتش‌بس يك هفته‌اي ميان طرف‌هاي درگير در سودان خبر دادند
خارطوم تشنه آرامش
شهاب شهسواري
شش هفته بعد از آغاز درگيري‌ها ميان نيروهاي ارتش سودان به رهبري ژنرال عبدالفتاح برهان و نيروهاي پشتيباني سريع به رهبري محمد حمدان دقلو، روز گذشته شهروندان خارطوم، پايتخت سودان بهرغم اعلام آتش‌بس قريب‌الوقوع يك هفته‌اي ميان ژنرال‌هاي رقيب، بار ديگر با صداي تيراندازي و انفجار از خواب بيدار شدند. آتش‌بس توافق شده كه با ميانجيگري امريكا و عربستان سعودي در پي گفت‌وگوهاي نمايندگان ارتش سودان و نيروهاي پشتيباني سريع در جده از امشب اجرايي خواهد شد. بر اساس بيانيه‌اي كه در پي گفت‌وگوهاي طرفين در جده منتشر شد: «آتش‌بس بايد تا ۷ روز ادامه داشته باشد و با توافق دو طرف قابل تمديد است.» از زمان آغاز درگيري‌هاي ميان دو گروه مسلح رقيب حاكم در سودان تاكنون صدها نفر جان خود را از دست داده‌اند و هزاران نفر ديگر هم مجروح شده‌اند. وزارت خارجه عربستان سعودي در بيانيه خود ضمن ابراز اميدواري از دوام آوردن توافق آتش‌بس يك هفته‌اي، تاكيد كرده است كه تاكنون چندين بار براي آتش‌بس بشردوستانه ميان دو طرف توافق‌هايي انجام شده است، اما هيچ‌يك از آنها اجرايي نشد. بيانيه وزارت خارجه عربستان سعودي تاكيد مي‌كند كه بهرغم نقض توافق‌هاي آتش‌بس پيشين اين توافق متفاوت است. در اين بيانيه آمده است: «بر خلاف آتش‌بس‌هاي قبلي، توافقي كه در جده به دست آمد توسط هر دو طرف امضا شده است و از سوي عربستان سعودي و امريكا و همچنين ساز و كارهاي رصد آتش‌بس بين‌المللي حمايت مي‌شود.»
خبرگزاري فرانسه مي‌نويسد كه شهروندان خارطوم كه براي هفته‌ها به دليل شدت درگيري‌ها مجبور به پناه گرفتن در خانه‌هاي‌شان شده بودند و به لحاظ ذخاير غذا و ديگر نيازهاي اساسي به شدت در مضيقه هستند، نسبت به توفيق اين توافق چندان خوش‌بين نيستند. حسين محمد كه به همراه مادر مريضش در خانه پناه گرفته است به خبرنگار خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: «تاكنون بارها اعلام آتش‌بس كرده‌اند كه اجرايي نشده است.» تقريبا تمامي همسايگان او در طول هفته‌هاي گذشته منطقه را ترك كرده‌اند. اين شهروند خارطوم مي‌گويد: «اميدوارم اين‌بار ميانجي‌ها بتوانند اجراي آتش‌بس را تضمين كنند.» او مي‌گويد از اواخر فروردين ماه كه نبردها آغاز شد تاكنون نتوانسته است مادرش را براي ويزيت نزد پزشك ببرد.
علاوه بر خارطوم پايتخت، در طول هفته‌هاي گذشته نبردها در منطقه دارفور در غرب سودان هم با شدت زيادي در جريان است. دارفور همچنان از آثار جنگ طولاني مدت دو دهه پيش كه هزاران كشته برجاي گذاشت، رنج مي‌برد. سال ۲۰۰۳ عمر البشير، ديكتاتور پيشين سودان نيروهاي مسلح موسوم به جنجاويد را براي سركوب اعتراضات شهروندان دارفور به اين منطقه اعزام كرد. در نبردي كه از سوي نهادهاي حقوق بشري «نسل‌كشي» توصيف شده است بيش از ۳۰۰ هزار نفر در دارفور جان خود را از دست دادند. نيروهاي شبه‌نظامي پشتيباني سريع سودان به رهبري محمد حمدان دقلو كه حالا يك طرف جنگ در سودان است، در آن زمان از سازماندهي نيروهاي موسوم به جنجاويد ايجاد شد. بعد از كودتاي نظامي عليه حكومت عمر البشير در سال ۲۰۱۹، عبدالفتاح برهان، فرمانده ارتش و محمد حمدان دقلو، فرمانده نيروهاي پشتيباني سريع، قدرت را به عنوان رييس و معاون شوراي نظامي با هم تقسيم كردند. دو سال بعد اين دو ژنرال با همكاري يكديگر عليه بخش غيرنظامي حكومت انتقالي كودتا كردند تا قدرت كامل در اختيار نظاميان قرار بگيرد. اما از ابتداي سال جاري، اين دو ژنرال يكديگر را به تلاش براي كنار زدن و ترور طرف ديگر و در اختيار گرفتن كامل قدرت متهم مي‌كنند و جنگ تازه‌اي را در سودان آغاز كرده‌اند.
جانشين دقلو
عبدالفتاح برهان، فرمانده ارتش در طول هفته‌هاي گذشته نيروهاي پشتيباني سريع را «شبه‌نظاميان شورشي» خطاب كرده و مدعي شده بود كه مزدوران خارجي براي كمك به آنها به سودان سرازير شده‌اند. در برابر محمد حمدان دقلو، فرمانده ارتش را يك جنايتكار خوانده بود كه قصد دارد رژيم نظامي- اسلام‌گراي عمر البشير را مجددا احيا كند. بهرغم اين اتهام‌زني‌هاي رسانه‌اي، برهان تا روز جمعه دقلو را از مقام خود اخراج نكرده بود.
روز جمعه عبدالفتاح برهان، بعد از پنج هفته درگيري با معاونش اعلام كرد كه او را از مقام خود اخراج كرده است و مالك آگر، رهبر پيشين شورشيان را به عنوان جانشين او معرفي كرد. مالك آگر در گذشته به عنوان رهبر جنبش آزادي بخش خلق شمال سودان، با حكومت عمر البشير مبارزه مي‌كرد. او روز شنبه با انتشار بيانيه‌اي تاكيد كرد كه هدف او پايان جنگ در سودان و فشار براي انجام مذاكرات است. او همچنين خطاب به محمد حمدان دقلو گفته است كه استقلال نيروهاي تحت امر او بايد پايان يابد و تاكيد كرد: «ثبات سودان تنها از طريق ايجاد يك ارتش واحد و حرفه‌اي قابل احياست.»
نياز سودان به كمك‌هاي بين‌المللي
روز شنبه سازمان ملل متحد خواستار برگزاري جلسه اضطراري شوراي امنيت براي بررسي اوضاع سودان شد. بر اساس تخمين سازمان ملل متحد از زمان آغاز درگيري‌ها در سودان تاكنون بيش از يك ميليون و ۱۰۰ هزار نفر در اين كشور آواره شده‌اند. اين آمار نشان مي‌دهد كه دست‌كم ۸۵۰ هزار نفر درون مرزهاي سودان آواره شده‌اند و نزديك به۲۵۰ هزار نفر هم از مرزها به كشورهاي همسايه پناه برده‌اند. آمار رسمي نشان مي‌دهد كه ۶۷۶ نفر تاكنون بر اثر درگيري‌ها جان خود را از دست داده‌اند و ۵۵۰۰ نفر زخمي شده‌اند، با اين حال منابع غيررسمي آمار تلفات را بيشتر از اين ارزيابي مي‌كنند. سازمان ملل مي‌گويد كه نيمي از جمعيت ۵۰ ميليون نفري سودان نيازمند كمك‌هاي بين‌المللي هستند. لني كينزلي، سخنگوي برنامه جهاني غذا به راديو بين‌المللي فرانسه مي‌گويد: «با ادامه درگيري‌ها در سودان ممكن است كه ۱۹ ميليون نفر از مردم سودان در ماه‌هاي آينده با گرسنگي مواجه شوند، در نتيجه شرايط بسيار وخيم است به ويژه اينكه پيش از درگيري‌ها هم وضعيت سودان وخيم بود.» بر اساس برآورد دفتر هماهنگي امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (OCHA) اكنون ۲۴ ميليون و ۷۰۰ هزار نفر از جمعيت سودان نيازمند كمك‌هاي بين‌المللي هستند، در حالي كه پيش از آغاز درگيري‌ها اين تعداد ۱۵ ميليون نفر بود. اين مقام برنامه جهاني غذا مي‌گويد: «اكنون براي ما در خصوص نشست شوراي امنيت مهم‌ترين درخواست اين است كه امنيت نيروهاي‌مان تضمين شود تا بتوانيم به عمليات در سودان ادامه دهيم.» برنامه جهاني غذا از سه هفته پيش با هدف جابه‌جايي نيروهايش از خارطوم به بندر سودان در درياي سرخ توزيع غذا را در سودان به مدت يك هفته متوقف كرد. لني كينزلي مي‌گويد: «ادامه نبرد عمليات ما را با مشكلات زيادي مواجه كرده است، به خصوص كه تعداد آوارگان داخلي روز به روز در حال افزايش است.»
روز جمعه دولت ايالات متحده امريكا اعلام كرد كه ۱۰۰ ميليون يورو كمك در اختيار همسايگان سودان قرار مي‌دهد تا به حمايت از آوارگان سوداني ادامه دهند. بر اساس تخمين دفتر هماهنگي امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (OCHA) ۲۲۰ هزار نفر از شهروندان سودان در طول شش هفته گذشته به كشورهاي همسايه از شمال به مصر، از غرب به چاد و از جنوب به سودان جنوبي پناه برده‌اند. بخش ديگري از آوارگان هم به سمت بندر سودان در درياي سرخ روانه شده‌اند تا با استفاده از قايق خود را به خاك عربستان سعودي برسانند.