مرگ روزانه ۷ تا ۱۰ بيمار نيازمند پيوند به دليل نرسيدن عضو از مرگ مغزي

گروه اجتماعي

با گذشت بيش از دو دهه از تصويب قانون اهداي اعضا از مبتلايان مرگ مغزي، جايگاه ايران در جدول جهاني اهداي عضو، همچنان از تاثير ضعف فرهنگي و اطلاع‌رساني در تنزل شاخص اين اقدام نجاتبخش در كشور حكايت دارد. بررسي‌هاي  «اعتماد» نشان داد كه در سال 2020 و همزمان با شيوع كوويد 19 در جهان، اسپانيا و امريكا با شاخص 38 در يك ميليون نفر، رتبه اول جدول جهاني اهداي عضو را داشتند و سپس، پرتغال با شاخص 24.8، فرانسه با شاخص 23.2، انگليس با شاخص 18.4، آلمان با شاخص 10.9 در رديف‌هاي بعدي جدول بودند و در سال 2021 هم اين كشورها براي ارتقاي اين شاخص تلاش كرده‌اند چنانكه ايالات متحده با شاخص 41.6، اسپانيا با شاخص 40.8، پرتغال با شاخص 29.6، فرانسه با شاخص 24.7، انگليس با شاخص 19.8 و آلمان با شاخص 11.1 در يك ميليون نفر جمعيت، به رديف‌هاي بالاتر جدول اهداي عضو در مقايسه با وضعيت سال قبل خود رسيده‌اند در حالي كه نه تنها در اين دو سال، نامي از ايران در 10 رديف اول جدول جهاني اهداي عضو نيست، طبق گزارش منتشر شده در وبسايت انجمن اهداي عضو ايرانيان، از سال 1379 تا سال 1395 و به مدت 16 سال، شاخص اهداي عضو از مرگ مغزي در ايران، كمتر از 10 به ازاي يك ميليون نفر جمعيت كشور بوده اگرچه در اين بازه زماني و پس از تصويب و اجراي اولين قانون اهداي عضو از مبتلايان مرگ مغزي در كشور، تلاش قابل توجهي صرف شده تا اين شاخص از 0.2 در يك ميليون نفر جمعيت در سال 1379، به 14.3 به ازاي يك ميليون نفر جمعيت كشور در سال 1398 برسد كه اين شاخص در طول 22 سال اخير، بالاترين شاخص اهداي عضو از مرگ مغزي در كشور بوده اما همچنان فاصله معناداري با شاخص اهداي عضو در كشورهاي رتبه اول تا دهم جدول جهاني اهداي عضو دارد. طبق گزارش انجمن اهداي عضو ايرانيان، ايران در سال 2019 در جدول جهاني اهداي عضو و بين 63 كشور، رتبه 30، بابت پيوند كليه از بيمار مرگ مغزي، بين 72 كشور، رتبه 34، پيوند كبد و بين 64 كشور، رتبه 15، بابت پيوند قلب و بين 54 كشور، رتبه 35، بابت پيوند ريه و بين 49 كشور، رتبه 47 و بابت پيوند لوزالمعده و بين 41 كشور جهان، رتبه 33 را داشته در حالي كه در همين سال، اسپانيا، فرانسه، ايالات متحده امريكا، فنلاند، جمهوري چك، پرتغال و اروگوئه بابت اهداي كليه از مرگ مغزي، در رديف‌هاي اول و با شاخص 40 تا 72 به ازاي يك ميليون نفر جمعيت بوده‌اند. در سال 2019 و بابت اهداي كبد از مرگ مغزي، كشورهاي كرواسي، اسپانيا، ايالات متحده امريكا، بلژيك، پرتغال، ايتاليا و فرانسه با شاخص بالاي 20 به ازاي يك ميليون نفر جمعيت در رديف‌هاي اول جدول ايستاده‌اند. در همين سال و بابت پيوند قلب از بيمار مرگ مغزي، رتبه‌هاي اول جدول متعلق به كشورهاي امريكا، اسلووني، كرواسي، نروژ، اتريش، مجارستان و بلژيك با شاخص بالاي 7 در يك ميليون نفر جمعيت بوده و بابت پيوند ريه هم كشورهاي اتريش، بلژيك، كانادا، اسپانيا، ايالات متحده امريكا، ايرلند و استراليا در رديف‌هاي اول جدول با شاخص بالاي 7 در يك ميليون نفر جمعيت ايستاده‌اند در حالي كه در پيوند لوزالمعده از مرگ مغزي هم رديف‌هاي اول جدول در سال 2019 متعلق به كشورهاي فنلاند، جمهوري چك، نروژ، انگليس، پرتغال، سوئد و هند با شاخص بالاي 2 در يك ميليون نفر جمعيت بوده است. طبق گفته اميد قبادي؛ نايب‌رييس انجمن اهداي عضو ايرانيان، فتواي مجاز بودن پيوند عضو از مرگ مغزي در سال ۱۳۶۸ صادر شد و از سال 1381 به دنبال تصويب قانون در مجلس و تدوين آيين‌نامه اجرايي هيات دولت، تشكيل واحد اهداي عضو در دانشگاه‌هاي علوم پزشكي ابلاغ شد اما سابقه اولين پيوند از مرگ مغزي به دهه 1370 باز مي‌گردد (اولين پيوند كليه در سال ۱۳۷۰، اولين پيوند كبد و قلب در سال ۱۳۷۲، اولين پيوند ريه در سال ۱۳۷۹ و اولين پيوند لوزالمعده از بيمار مرگ مغزي در سال ۱۳۸۵ در كشور انجام شد) قبادي تاكيد دارد كه سال ۱۳۷۹ و به دنبال تصويب قانون پيوند عضو از مبتلاي مرگ مغزي، شاخص اهداي عضو در كشور، 0.2 در يك ميليون نفر جمعيت بود كه سال ۱۳۹۸ اين عدد با رشد 70 برابري به ۱۴.۳ رسيد اما سال ۱۳۹۹ با افت 68 درصدي به ۷.۹ كاهش يافت و در سال ۱۴۰۰ و به دنبال افزايشي مجدد، اين شاخص به ۱۱.۷۲ و در سال ۱۴۰۱ به ۱۲.۲ رسيد. طبق گزارش انجمن اهداي عضو ايرانيان، در سال 1398، تعداد اهداي عضو در كشور 276 مورد بوده، در سال 1399 اين عدد به 90 مورد كاهش يافته و در سال 1400 اين عدد به 219 رسيده است. بخش ديگري از گزارش آماري اين انجمن نشان مي‌دهد كه طي سال‌هاي 1398 و 1399، پيوند ريه و روده از مبتلاي مرگ مغزي صفر بوده و در حالي كه در سال 1398 بالاترين نرخ اهداي عضو به ازاي يك ميليون نفر جمعيت با عدد 14.3 ثبت شده، در همين سال تعداد پيوند كليه از مرگ مغزي 318 مورد، پيوند كبد 15 مورد، پيوند قلب 29 مورد و پيوند لوزالمعده 3 مورد بوده كه اين اعداد در واقع همان تعداد رضايتمندي خانواده بيماران مرگ مغزي براي اهداي اعضاي بدن متوفي است. در سال 1400 كه آمار اهداي عضو نسبت به سال 1399، افزايش نسبي داشته البته همچنان شاخص پيوند از مرگ مغزي در مقايسه با سال 1399 رقم‌هاي نازلي است چنانكه در سال 1400 و نسبت به سال 1398، اهداي عضو با افت 21 درصدي به عدد 219 مورد (تعداد پيوند كليه از مرگ مغزي با افت 19 درصدي 257 مورد، پيوند كبد با افت 24 درصدي 170 مورد) رسيده است. 

گزارش آماري اين انجمن نشان مي‌دهد كه مجموع تعداد اهداي عضو در كشور طي 20 سال گذشته 9900 مورد بوده كه البته همين تعداد اهداي عضو به نجات جان بيش از 69 هزار شهروند ايراني (52736 پيوند كليه، 14236 پيوند كبد، 1339 پيوند قلب، 168 پيوند ريه، 359 پيوند لوزالمعده و 67 پيوند روده از مبتلايان مرگ مغزي) و صرفه‌جويي ارزي حدود ۲۵۰ هزار ميليارد تومان منجر شده اما با وجود اين پيشرفت‌ها، همچنان حدود 20 هزار شهروند ايراني در ليست انتظار پيوند عضو هستند كه از اين تعداد، هر 2 تا ۳ ساعت يك نفر (روزانه ۷ تا ۱۰ نفر و سالانه ۳۰۰۰ نفر) به دليل نرسيدن عضو پيوندي از دنيا مي‌روند.
يكي از دلايل مهم تنزل جايگاه ايران در جدول جهاني اهداي عضو، ضعف شديد فرهنگ‌سازي طي سال‌هاي گذشته تاكنون است به اين معنا كه متوليان سلامت و دست‌اندركاران اهداي عضو در اين دو دهه، در تغيير و اصلاح باور شهروندان ايراني و آگاهي‌بخشي درباره غير ممكن بودن بازگشت به زندگي مبتلاي مرگ مغزي موفق نبودند و بنابراين، با وجود آمار بالاي تصادفات و حوادث منجر به مرگ مغزي در كشور، سالانه تعداد زيادي از نيازمندان پيوند عضو به دليل باورهاي غلط خانواده‌هاي بيماران مرگ مغزي و ممانعت ايشان از اهداي اعضاي قابل پيوند متوفيان به يك بيمار نيازمند، جان خود را از دست مي‌دهند. دليل دوم هم باز به ضعف فرهنگ‌سازي‌ها باز مي‌گردد. از سال 1383 تاكنون، افرادي كه مايل به اهداي اعضاي قابل پيوند بدن‌شان بعد از مرگ هستند، مي‌توانند در وبسايت انجمن اهداي عضو ايرانيان ثبت‌نام كرده و كارت نمادين «اهداي عضو» دريافت كنند. طبق قوانين اروپا و امريكا، صدور اين كارت براي هر شهروند، مساوي با موافقت قانوني و معتبر او درباره اهداي اعضاي بدنش است. در ايران اما، اعتبار خواسته فرد دريافت‌كننده كارت اهداي عضو، زماني تصريح مي‌شود كه فرد، وصيت خود مبني بر اهداي اعضاي قابل پيوند بدنش بعد از فوت را با تاييد مرجع قضايي، رسميت ببخشد و تنها در اين صورت، بازماندگان متوفي، موظف به اجراي وصيت ميت خواهند بود وگرنه به دليل بي‌اعتبار بودن جايگاه قانوني كارت اهداي عضو، تمايل متوفي هم از درجه اعتبار ساقط است و بازماندگان اين اختيار را دارند كه از اهداي اعضاي بدن متوفي جلوگيري كنند. 
ناآگاهي شهروندان ايراني از اين جزييات قانوني، باعث شده كه تا امروز حدود 9 ميليون كارت اهداي عضو صادر شده به نام افراد مايل به اهداي عضو بعد از مرگ مغزي، بي‌اعتبار و در ارتقاي وضعيت پيوند عضو از مبتلايان مرگ مغزي، بي‌اثر باشد. 
قبادي روز شنبه و در آستانه روز ملي اهداي عضو، تاكيد كرد: «كشوري در اهداي عضو پيشرو است كه باور مرگ مغزي مساوي با مرگ را نهادينه كند و صدور تعداد كارت‌هاي اهداي عضو را قوت بخشد.»
روز شنبه همچنين كتايون نجفي‌زاده؛ مديرعامل انجمن اهداي عضو ايرانيان، در گفت‌وگو با خبرگزاري مهر، با تاكيد بر اينكه انتشار اطلاعات غلط و ضعف اطلاع‌رساني باعث شده بسياري از خانواده‌ها، در تمييز مفهوم «مرگ مغزي» و «كما» دچار اشتباه شوند، گفت: «سالانه بين ۵ تا ۸ هزار مرگ مغزي در كشور اتفاق مي‌افتد كه اعضاي بدن ۵۰ درصد اين موارد (حدود 4 هزار مرگ مغزي) قابليت اهدا دارد اما ضعف اطلاع‌رساني باعث شده كه فقط اعضاي بدن 1000 مبتلاي مرگ مغزي اهدا شده و باقي به خاك سپرده شود چون هنوز برخي از هموطنان نمي‌دانند مرگ مغزي چيست در حالي كه اگر اطلاعات لازم را داشته باشند و بدانند كه در مرگ مغزي، خون‌رساني مغز مختل مي‌شود و سلول‌هاي مغز مي‌ميرند و امكان برگشت بيمار به زندگي به هيچ عنوان وجود ندارد، در لحظه تصميم مي‌گيرند كه اعضاي بدن بيمار مرگ مغزي را براي نجات جان چند هموطن ديگر اهدا كنند.»
ديروز، رييس مركز مديريت پيوند وزارت بهداشت در گفت‌وگو با خبرگزاري ايلنا در اعلام آخرين تعداد بيماران نيازمند پيوند عضو در كشور اعلام كرد كه 18 هزار نفر در صف انتظار پيوند تا زمان رسيدن عضو پيوندي هستند و در پاسخ به تعداد مجموع پيوند اعضاي انجام شده در سال 1401 گفت: «در سال ۱۴۰۱ تعداد ۳۵۱۰ پيوند انجام شده و پيوند كليه ۲۴۳۱ مورد و پيوند كبد با ۸۹۳ مورد، بيشترين پيوندهاي انجام شده در اين سال بوده كه پيوند تمامي اعضاي بدن اعم از كبد، قلب، ريه، روده و پانكراس از مرگ مغزي و قلبي انجام مي‌شود و البته پيوند كليه، از اهداكنندگان زنده و مبتلايان مرگ مغزي امكان‌پذير است.»