آيا اسراييل امتيازهاي مدنظر عربستان را مي‌دهد؟
اما و اگرهاي عادي‌سازي رابطه تل‌آويو - رياض
يك مقام ارشد اسراييلي اين هفته به المانيتور گفت كه مذاكرات با ميانجيگري ايالات متحده بين رژيم اسراييل و عربستان سعودي در مورد عادي‌سازي رابطه در واقع ادامه دارد، اما اسراييل بايد براي انجام چنين اقدامي بهاي واقعي را از نظر امتياز دادن به فلسطيني‌ها بپردازد. اين ارزيابي خوش‌بينانه و در عين حال بدبينانه روز يكشنبه توسط يك مقام ارشد امريكايي نيز در گفت‌وگو با المانيتور تاييد شد.
به گزارش المانيتور، اين مقام امريكايي كه خواست نامش فاش نشود در اين رابطه به اين رسانه گفت: «اين تمايل در طرف امريكايي وجود دارد؛ واشنگتن مي‌داند كه توافق بين اسراييل و عربستان سعودي به نفع همه طرف‌ها و همچنين منافع خاورميانه خواهد بود. مشكلات زيادي بين دولت جو بايدن و رهبري عربستان وجود داشت، اما در حال حاضر به نظر من طرفين بر اين امر غلبه كرده‌اند و اين آرزو وجود دارد كه تلاش كنيم اين توافق تاريخي را كه چهره خاورميانه را تغيير مي‌دهد، انجام دهيم.»
اين مقام مسوول امريكايي در عين حال تاكيد كرد كه مذاكرات براي چنين اقدامي در مراحل اوليه است و با وجود اينكه چشم‌انداز پيشرفت وجود دارد، اما براي جشن گرفتن زود است. اين اظهارات اسراييل و امريكا در حالي منتشر شد كه اخيرا چند سايت خبري از جمله جروزالم پست گزارش‌هايي مبني بر تسريع تماس‌هاي امريكا، عربستان سعودي و اسراييل در اين زمينه منتشر كردند. به گفته يك منبع ديپلماتيك خارجي ناشناس به نقل از جروزالم پست، بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم اسراييل و محمد بن سلمان، وليعهد سعودي در هفته‌هاي اخير دو بار تلفني گفت‌وگو كردند و عبداللطيف بن راشد الزياني، وزير خارجه بحرين، اين تماس‌ها را تسهيل كرد.
يك منبع ارشد سابق ديپلماتيك اسراييلي به المانيتور مي‌گويد: بحرين مثبت‌ترين عنصر در اين معادله است. آنها بازيگري آرام اما فوق‌العاده مثبت هستند؛ هم به عربستان سعودي متصلند و هم روابط خوبي با اسراييل دارند؛ پايگاه ناوگان پنجم امريكا در منطقه و بنابراين به واشنگتن نيز متصل هستند. اين مربع محوري از واشنگتن شروع مي‌شود، از بيت‌المقدس، رياض مي‌گذرد و به بحرين در خليج‌فارس و در مقابل ايران ختم مي‌شود.
الي كوهن، وزير خارجه رژيم اسراييل روز شنبه به المانيتور گفت كه او معتقد است ممكن است نوعي پيشرفت در مذاكرات عادي‌سازي بين اسراييل و عربستان سعودي تا پايان سال رخ دهد.
كوهن همچنين گزارش المانيتور را تاييد كرد كه مجمع نقب قرار است در حدود يك ماه ديگر دومين كنفرانس سالانه خود را با شركت‌كنندگان قبلي آن - اسراييل، ايالات متحده، مراكش، امارات متحده عربي، بحرين و مصر- در مراكش برگزار كند. گفته شده كه كشورهاي ديگري كه هنوز طرف قرارداد ابراهيم نيستند نيز در اين نشست شركت خواهند كرد.
سوال مهم اين است كه آيا يك پيشرفت تاريخي اسراييل و عربستان واقعا امكان‌پذير است؟ احتمالا، اما در خاورميانه، هر چيزي كه ممكن است اشتباه شود، معمولا انجام مي‌شود. انگيزه حصول اين توافق وجود دارد و همه طرف‌ها چيزهاي زيادي براي به دست آوردن دارند، اما اراده سياسي و توانايي اجراي چنين اقدامي كمتر قطعي است. با توجه به ائتلاف دوجانبه نتانياهو با ملي‌گراهاي تندرو، اين سوال در سال 2023 پيچيده‌تر از هر زمان ديگري است.
گزارش‌ها در روزنامه تايمز اسراييل مبني بر اينكه دن شاپيرو، سفير سابق امريكا در اسراييل به عنوان يكي از مقامات رسمي دولت در پرونده پيشبرد توافقنامه آبراهام در نظر گرفته شده، گوياي عزم دولت بايدن براي پايان دادن به تلاش‌هاي اسراييل و عربستان سعودي است. شاپيرو كه به مدت شش سال در دوران رياست‌جمهوري باراك اوباما در اسراييل خدمت كرد، يكي از موثرترين سفيران امريكا در دوران كنوني به حساب مي‌آيد. او روابط بسيار خوبي با همه مقامات دولتي نتانياهو داشت، اگرچه بيشتر دوران رياست‌جمهوري او با تنش و حتي گاهي اوقات خصومت آشكار بين اوباما و نتانياهو همراه بود.
شاپيرو يك چهره كهنه‌كار در امور خاورميانه است كه پست‌هاي ارشدي در كنگره و شوراي امنيت ملي داشته است، طرف اسراييلي را به خوبي مي‌شناسد و همچنين در كشورهاي عربي مورد قبول و پسند است. يك منبع ديپلماتيك ارشد اسراييلي كه نخواست نامش فاش شود به المانيتور گفت: اگر كسي باشد كه بتواند اين رويداد و تلاش بين اسراييل و عربستان سعودي را تبليغ كند، آن شاپيرو است.
دورنماي انتصاب شاپيرو با خروج غيرمنتظره اما ظاهرا برنامه‌ريزي شده تام نايدز سفير ايالات متحده در اسراييل از پستش در تابستان امسال تقويت مي‌شود. حداقل شش ماه طول مي‌كشد تا دولت سفير جديد خود را انتخاب و مراحل استماع و انتصاب در واشنگتن را طي كند، در اين زمان شاپيرو مي‌تواند جايگزين شايسته‌اي باشد، به خصوص اگر پاي تماس‌هاي تاريخي مهمي براي برقراري صلح بين اسراييل و عربستان سعودي در ميان باشد.
با اين حال، چشم‌انداز يك توافق تاريخي اسراييل و عربستان لزوما به انتصابات شخصي بستگي ندارد. اين اقدام پيچيده‌اي است كه مستلزم امتيازاتي از دو ضلع اين مثلث است: ايالات متحده بايد اقلام موجود در ليست خريد خود را در اختيار سعودي‌ها قرار دهد كه شامل فناوري راكتورهاي انرژي هسته‌اي، تسليحات به‌روز شده دفاعي مي‌شود، در حالي كه اسراييل بايد به اين ارتقاي توانايي‌هاي نظامي عربستان سعودي تن دهد و بر اساس خواسته‌هاي جهان عرب امتيازات قابل توجهي در قبال فلسطيني‌ها بدهد . اين خواسته روشن رياض خواهد بود. آنها به ژست‌هاي نمادين بسنده نمي‌كنند، فقط به حركت‌هاي واقعي مانند آغاز مجدد پروسه صلح، متوقف كردن شهرك‌سازي‌ها و چند امتياز ديگر توجه مي‌كنند. يك منبع ارشد ديپلماتيك اسراييلي به المانيتور گفت: مطمئن نيستيم كه نتانياهو قادر به اعطاي اين امتيازها باشد.
در حال حاضر اين سوال نهايي مطرح است كه آيا بنيامين نتانياهو با توجه به موقعيتش به عنوان رييس راستگراترين ائتلاف در تاريخ اسراييل مي‌تواند خواسته‌هاي عربستان را بپذيرد؟ با قضاوت بر اساس اظهارات و اقدامات شركاي ائتلاف نتانياهو براي افزايش تنش با فلسطيني‌ها، پاسخ احتمالا «نه» است.
آيا نتانياهو مي‌تواند ائتلاف را با احزاب سياسي جايگزين كند كه بيشتر از آن امتيازاتي به سعودي‌ها بدهند؟ باز هم احتمالا نه. بني گانتز و يايير لاپيد، رهبران اپوزيسيون ميانه‌رو به شدت با نتانياهو زاويه دارند.
يك منبع سياسي اسراييلي كه نخواست نامش فاش شود، گفت: «گانتز و لاپيد حرفي را كه نتانياهو مي‌گويد باور نمي‌كنند؛ گانتز قبلا يك‌بار به او اعتماد كرده و هر چند جان سالم به در برده اما بهاي آن را پرداخت كرده است. لاپيد در اين زمينه از گانتز سرسخت‌تر است.»
با اين حال، اگر دولت ايالات متحده تمام وزن خود را پشت سر اين ابتكار بيندازد و اسراييل لابي خود را در واشنگتن مستقر كند تا به دموكرات‌ها كمك كند تا درخواست‌هاي بحث‌برانگيز عربستان را در كنگره تصويب كنند، گانتز و لاپيد با يك دوراهي سخت مواجه خواهند شد.
آيا آنها بايد به ائتلاف نتانياهو براي جايگزيني افراط‌گرايان بپيوندند و امضاكنندگان مهم‌ترين توافقنامه صلح تاريخي از زمان معاهده 1979 با مصر باشند؟ آيا آنها از كنار چنين فرصت بي‌سابقه‌اي عبور مي‌كنند؟ اكثر مفسران سياسي معتقدند كه آنها حتي به قيمت همه اين مسائل باز هم در كنار نتانياهو قرار نخواهند گرفت. اما اين هم فقط يك حدس است.
ترجمه: جماران