آزادي اسدالله اسدي و اليور واندكاستيل با اجراي توافقنامه انتقال محكومين بين ايران و بلژيك
گره كور رابطه تهران و بروكسل باز شد
شهاب شهسواري
روز جمعه اسدالله اسدي، ديپلمات پيشين ايران در اتريش، بعد از قريب به ۵ سال بازداشت و حبس در آلمان و بلژيك، از زندان آزاد شد و به ايران بازگشت. كمتر از يك ماه پيش، مسعود ستايشي، سخنگوي قوه قضاييه جمهوري اسلامي ايران در نشست خبري با خبرنگاران از نهايي شدن توافقنامه انتقال محكومان بين ايران و بلژيك خبر داده و اظهار اميدواري كرده بود كه با انجام تشريفات لازم، اسدالله اسدي، دبير سوم سفارت ايران در اتريش كه براساس اتهام‌هاي وارده از سوي بلژيك مبتني بر تباني براي بمب‌گذاري در تجمع گروهك تروريستي مجاهدين خلق بازداشت و زنداني شده بود، آزاد شود. اسدالله اسدي كه در هنگام بازداشت در آلمان، دبير سوم سفارت ايران در اتريش بود، در دادگاهي در بلژيك به ۲۰ سال زندان محكوم شده بود. در پرونده ادعايي بلژيك، مبني بر «برنامه‌ريزي براي انفجار در گردهمايي [گروهك تروريستي] مجاهدين خلق» سه فرد ايراني‌تبار تبعه بلژيك به نام‌هاي نسيمه نعامي، امير سعدوي و مهرداد عرفاني به ترتيب به ۱۸، ۱۵ و ۱۷ سال زندان محكوم شده بودند كه همچنان در حال گذراندن دوران محكوميت خود هستند. تابعيت بلژيكي اين افراد سلب شده است و سرنوشت آنها بعد از گذراندن دوران محكوميت مشخص نيست.
توافق انتقال محكومان ميان تهران و بروكسل، تابستان سال گذشته امضا شد. بر اساس اين دست از توافقنامه‌هاي قضايي دو كشور مي‌توانند از يكديگر درخواست كنند كه يك زنداني تبعه خودشان را كه در كشور مقابل محكوم و زنداني شده است به كشور بازگردانند تا اين تبعه ادامه محكوميت خود را در زندان‌هاي كشور خودش بگذراند. همزمان با آزادي اسدالله اسدي در بلژيك، نخست‌وزير بلژيك، الكساندر دي كرو هم اعلام كرد كه اليور واندكاستله، شهروند بلژيكي كه در ايران به اتهام جاسوسي محكوم شده بود، آزاد شده و به اين كشور بازگشته است. هر چند اين دو شهروند به صورت متقابل و همزمان آزاد شده‌اند، اما فرآيند آزادي آن دو بر اساس توافقنامه انتقال محكومان و هر يك به صورت جداگانه به درخواست كشور متبوعش انجام شده است و نه در قالب تبادل زنداني. استفاده از عبارت «تبادل» در پرونده اسدالله اسدي، ديپلمات ايراني و اوليويه واندكاستيل، شهروند بلژيكي، معمولا از سوي رسانه‌هاي خارجي با اين نيت استفاده مي‌شود كه وانمود كنند ايران شهروند بلژيكي را به ازاي آزادي شهروند خود به گروگان گرفته است.
ميانجي‌گري عمان
بر اساس بيانيه‌اي كه روز جمعه وزارت خارجه عمان منتشر كرد، سلطنت عمان در آزادي اسدالله اسدي نقش داشت و به آزادي اين دو تبعه ايران و بلژيك از زندان‌هاي دو كشور كمك كرده است. بعدازظهر روز جمعه، وزارت خارجه عمان خبر داد كه به دستور سلطان عمان، مسقط به حل‌وفصل مساله ميان ايران و بلژيك كمك كرده است و دو تبعه ايراني و بلژيكي بعد از آزادي از زندان‌هاي دو كشور به مسقط منتقل شده‌اند و از آنجا به سمت كشورهاي خود پرواز كرده‌اند. حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران عصر جمعه با انتشار توييتي ضمن اعلام خبر آزادي اسدالله اسدي و بازگشت او به كشور، «از تلاش‌هاي مثبت سلطنت عمان در اين مسير» تشكر كرد. اين تحولات در شرايطي رخ مي‌دهد كه فردا، قرار است هيثم بن طارق آل سعيد، سلطان عمان براي سفر رسمي دو روزه به تهران سفر كند.
مذاكرات فشرده براي توافق انتقال محكومين
وزراي خارجه جمهوري اسلامي ايران و بلژيك در طول ماه‌هاي گذشته بارها در مورد نحوه اجراي توافقنامه انتقال محكومين كه تابستان پارسال ميان دو كشور امضا شد، تلفني رايزني كرده بودند. آخرين تماس تلفني ديپلمات‌هاي ارشد دو كشور دو هفته پيش از آزادي دو تبعه ايران و بلژيك از زندان‌هاي يكديگر انجام شد. تابستان سال گذشته بود كه يك معاهده انتقال محكومان ميان دو كشور امضا شد. در بروكسل، تيرماه پارلمان بلژيك لايحه تبادل محكومان با جمهوري اسلامي ايران را تصويب كرد كه اجازه انتقال زندانيان تبعه دو كشور در زندان‌هاي يكديگر را مي‌داد، اما يك ماه بعد از تصويب اين قانون، دادگاه قانون اساسي بلژيك با ادعاي احتمال نقض حقوق شاكيان پرونده اتهامي ديپلمات ايراني، اين قانون را تعليق كرد. نهايتا دادگاه قانون اساسي بلژيك اواخر اسفندماه سال گذشته اعلام كرد كه مجوز اجراي مصوبه پارلمان و معاهده تبادل محكومان ميان تهران و بروكسل را صادر كرده است. در تهران، اين معاهده مردادماه سال گذشته در مجلس شوراي اسلامي هم مورد تصويب قرار گرفته بود و آبان‌ماه توسط سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران براي اجرا به وزارت دادگستري ابلاغ شد. براساس شرايط اين معاهده، مفاد آن يك ماه پس از تصويب نهايي در هر دو كشور قابل اجرا خواهد بود. اين توافقنامه اجازه مي‌دهد كه هر يك از دو كشور در صورتي كه تبعه‌اي از آنها در كشور ديگر محكوم شده است از كشور ديگر درخواست بدهند كه تبعه محكوم‌شده را براي گذراندن ادامه دوران محكوميتش به كشور خود بفرستد. در اين شرايط هر فرد براساس قوانين داخلي كشوري كه تبعه آن است، در صورتي كه اتهامي كه به آن محكوم شده است در كشور خودش جرم محسوب شود، محكوميت خود را خواهد گذراند. با توجه به اينكه نه تهران و نه بروكسل اتهام‌هاي وارده به اتباع خود را در كشور مقابل قبول ندارند، بعيد است كه اين دو فرد در كشور خودشان زنداني شوند.
ورود اسدي و واندكاستيل به تهران و بروكسل
عصر جمعه نخست‌وزير بلژيك و صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران با انتشار تصاويري از رسيدن اين دو تبعه ايران و بلژيك به كشورهاي‌شان خبر دادند. الكساندر دي كرو، نخست‌وزير بلژيك با انتشار تصويري از اليور واندكاستيل، در حساب كاربري خود در شبكه اجتماعي توييتر نوشت: «نهايتا آزاد شد. عاقبت در كنار ماست.» كاظم غريب‌آبادي، دبير ستاد حقوق بشر قوه قضاييه نيز كه براي استقبال از اسدالله اسدي به فرودگاه امام خميني (ره) رفته بود، به خبرنگار صداوسيما گفت: «حقوق ايشان چه مطابق حقوق بين‌الملل و چه حقوق بشر بسيار نقض شد. ايشان ديپلمات جمهوري اسلامي ايران در اتريش بودند، طبق اصول حقوق بين‌الملل و كنوانسيون ۱۹۶۱ ناظر بر روابط ديپلماتيك نمي‌توانستند ديپلمات‌ها را بازداشت كنند، به ويژه اگر در يك كشور ثالث و در حال بازگشت به محل ماموريت يا كشور خودشان باشند. هم حكم بازداشتي كه دولت بلژيك صادر كرد، هم دستگيري ايشان در آلمان و هم لغو مصونيت ديپلماتيك ايشان در كشور اتريش، همگي خلاف ضوابط حقوقي و بين‌المللي بود.» غريب‌آبادي تصريح كرد: «اميدواريم دستگاه‌هاي ذي‌ربط به همين تلاش‌ها ادامه دهند تا هر هموطن ديگري كه به ناحق و به صورت غيرقانوني در خارج از كشور بازداشت شده، شاهد آزادي آنان نيز باشيم.»
واكنش ايران به آزادي اسدي
ساعتي پيش از ورود اسدالله اسدي به تهران، ناصر كنعاني سخنگوي وزارت امور خارجه گفت: «اسدالله اسدي در تاريخ ۹ تير ۱۳۹۷ با طراحي رژيم صهيونيستي و عامليت برخي سرويس‌هاي امنيتي اروپايي، در آلمان به گروگان گرفته شده بود.» وي افزود: «سناريوي صهيونيستي- امريكايي «دروغ بزرگ» با هدف بحران‌سازي در روابط ايران و اروپا روي پرده رفت و اين توطئه درست پس از خروج يكجانبه امريكا از توافق برجام صورت گرفت.» سخنگوي دستگاه ديپلماسي تصريح كرد: «در اين زمينه برخي دولت‌هاي اروپايي تحت‌تاثير القائات رژيم صهيونيستي و گروهك تروريستي نفاق قرار داشتند و آنها با نقض تعهدات بين‌المللي پس از «بازداشت خودسرانه» ديپلمات ايراني، او را در دادگاهي نمايشي و كاملا سياسي و مديريت‌شده به ۲۰ سال زندان محكوم كردند.» كنعاني تاكيد كرد: «جمهوري اسلامي ايران از بدو امر با اتخاذ مواضع منطقي و در دفاع از حقوق ايرانيان، ضمن اعلام اعتراض و محكوميت نقض مصونيت ديپلماتيك ديپلمات ايراني، تمام تلاش خود را براي آزادي اين شهروند و ديپلمات ايراني به كار بست و نهايتا در پي نشست‌هاي متناوب و مشترك امنيتي و رايزني وزراي خارجه ايران و بلژيك طي توافقي دوجانبه با دولت بلژيك، آزادي اين ديپلمات به گروگان گرفته شده محقق شد.»
محمد جمشيدي، معاون سياسي دفتر رييس‌جمهور ايران هم با انتشار پيامي در شبكه اجتماعي توييتر در واكنش به آزادي اسدي نوشت: «آزادي ديپلمات مقاوم ايراني اسدالله اسدي يك پيروزي براي ملت ايران است. زماني كه مقامات دولت بلژيك در پارلمان و رسانه لفاظي مي‌كردند در گفت‌وگوهاي تلفني درخواست تعامل بزرگ داشتند. تاكيد آيت‌الله رييسي اين بود كه گام اول براي تعامل، آزادي ديپلمات ايراني است. حالا مسير باز است.»