مرگ با طعم «متانول»

بهاره شبانكارئيان 

مصرف نوشيدني‌هاي الكي در كشور ما چه به صورت علني و چه غير علني ممنوع و مجازات سختي براي عاملان و مصرف‌كنندگان آن همراه دارد. تا جايي كه اواخر ارديبهشت جاري، دادستاني استان تهران فروش آب انگور در ميدان ميوه و تربار پايتخت كشور را ممنوع كرد و دستور داد كه همه مغازه‌ها بايد دستگاه‌هاي آبميوه‌گيري خود را جمع كنند، اما با اين حال همچنان شاهد نرخ فزاينده مصرف مشروبات الكلي در كشور هستيم. مصرف الكل و مواد اعتيادآور با شرايط سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و... در جامعه بي‌ارتباط نيست. جمعه ۲۶ خرداد جاري، خبرگزاري ايرنا نوشت: «۸۸ نفر از ساكنان منطقه «اسلام‌آباد و حصارك» شهرستان كرج به دليل مصرف مشروبات الكلي دچار مسموميت شديد شده و به بيمارستان منتقل شده‌اند.» اين در حالي است كه يك منبع مطلع در مورد اين خبر به «اعتماد» توضيح مي‌دهد: «سه، چهار دختر و پسر جوان نيز بر اثر مسموميت ناشي از الكل نابينا شده‌اند. خبر هم تازگي ندارد و حدود پنج، شش روز است كه مسموم‌شدگان به بيمارستان‌هاي كرج منتقل شده‌اند.»  اين منبع مطلع در ادامه نيز در مورد آمار مربوط به مسموم‌شدگان ناشي از مصرف الكل در كرج به «اعتماد» مي‌گويد: «تعداد مسموم‌شدگان بيشتر از اين آماري است كه اعلام شده. مسموم‌شدگان در كرج ابتدا به بيمارستان «كوثر» منتقل شده‌اند، اما معمولا بيمارستان كوثر وقتي ظرفيت پذيرش نداشته باشد، مسموم‌شدگان را به بيمارستان‌هاي ديگر اعزام مي‌كند. حالا حساب كنيد تعداد مسموم‌شدگان چقدر بايد باشد كه به بيمارستان‌هاي مختلف منتقل شده‌اند.»به گفته ايرنا مسموم‌شدگان به بيمارستان‌هاي كوثر، البرز، رجايي و كسري شهر كرج مراجعه كرده‌اند.«شهرام صيادي»، رييس دانشگاه علوم پزشكي استان البرز روز گذشته در مورد شمار نهايي مسموم‌شدگان گفته است: «شمار نهايي مسموم‌شدگان بر اثر مصرف مشروبات الكلي طي دو روز گذشته در اين استان 120 نفر اعلام شده است. اين افراد در مناطق مختلف استان البرز از جمله در يك پارتي به‌شدت مسموم شده‌اند. تاكنون طبق بررسي‌ها، انتقال ديرهنگام تعدادي از اين افراد به مراكز درماني و شدت مسموميت، سبب مرگ ۱۰ نفر از آنان در بيمارستان شده است. دو نفر نيز دچار مرگ مغزي شده‌اند. بررسي‌ها نشان داده، مصرف مشروبات الكلي از نوع متانول سبب مسموميت اين افراد شده است كه بيشتر آنها به بيمارستان كوثر كرج انتقال يافتند. تمام مسموم‌شدگان داراي علايم گوارشي، تنگي نفس، تاري ديد و سرگيجه هستند و ميانگين سني اين افراد بين ۱۶ تا ۵۰ سال است.»  «حسين بابكان»، رييس بيمارستان تامين اجتماعي استان البرز نيز اعلام كرده: «هفت نفر بر اثر مسموميت ناشي از مصرف مشروبات الكلي به اين بيمارستان انتقال داده شده‌اند كه بلافاصله تحت مداوا و دياليز قرار گرفته‌اند. ۲ نفر از اين تعداد براثر شدت مسموميت جان خود را از دست داده‌اند و پنج نفر ديگر براي ادامه درمان به بيمارستان كوثر كرج منتقل شده‌اند.» همچنين ايرنا، شمار فوتي‌هاي ناشي از مصرف الكل در كرج را از زبان منابع غير رسمي 14 نفر اعلام كرده. در حالي كه رييس دانشگاه علوم پزشكي استان البرز شمار فوتي‌ها را 10 نفر اعلام كرده است. بررسي‌هاي «اعتماد» از اخبار رسمي منتشر شده نشان مي‌دهد؛ آمارهاي اعلام شده با تناقض‌هايي روبه‌رو است. همين موضوع اين امكان را مي‌دهد كه آمارهاي مربوطه بايد بيش از تعداد اعلام‌شده باشد. چند ساعت پس از اعلام خبر مسموم‌شدگان ناشي از مصرف الكل، «حميد هداوند»، فرمانده انتظامي استان البرز اعلام كرد: «اعضاي باندي كه با توزيع مشروبات الكلي مسموم و باعث فوت و مسموميت تعدادي از شهروندان شده بودند، شناسايي و دستگير شدند. با بررسي‌هاي فني و پليسي مشخص شد كه جانباختگان به صورت متوالي از يكي از افراد خلافكار منطقه مهرشهر اقدام به تهيه مشروبات الكلي كرده كه بلافاصله با هماهنگي قضايي اين شخص دستگير و در تحقيقات از او مشخص شد كه اين فرد فقط صرفا توزيع‌كننده بوده كه دستگيري عاملان اصلي در دستوركار قرار گرفت. در ادامه با تلاش‌هاي اطلاعاتي گسترده در نهايت هويت سه نفر از افراد دخيل در اين پرونده شناسايي و با هماهنگي مقام قضايي دستگير شدند. در همين راستا يك واحد عرضه لوازم پزشكي و يك كارخانه توليد الكل‌هاي صنعتي در خصوص اين پرونده پلمب شدند.» 

روز گذشته نيز «حسين فاضلي‌هريكندي»، رييس كل دادگستري استان البرز پيرو گزارش‌هاي واصله مبني بر مسموميت و فوت ناشي از مصرف مشروبات الكلي در كرج اعلام كرد: «طي بازجويي از اولياي دم متوفيان و تحقيقات ميداني، تعداد سه نفر از توزيع‌كنندگان مشروبات شناسايي و دستگير شدند و از طريق آنها فروشندگان عمده الكل‌هاي صنعتي نيز شناسايي و دستگير شدند. در مرحله بعد مشخص شد الكل‌هاي صنعتي به صورت خارج از شبكه و غيرقانوني از سوي شخصي كه كارخانه توليد اسپري مو در شهرك صنعتي اشتهارد دارد به فروش رسيده است. هم‌اكنون تحقيقات از شش متهم و اولياي دم در حال انجام است. الكل از يك كارخانه شهر اشتهارد كه براي توليد لوازم آرايشي و بهداشتي سهميه الكل دارد به صورت غيرقانوني تهيه شده و معمولا با آب و اسانس‌هاي مختلف مخلوط و عرضه مي‌شود كه شامل متانول است. تاكنون حدود ۱۰۰ نفر به بيمارستان مراجعه و تعدادي هم فوت كرده‌اند و احتمال اينكه چند نفر در خانه فوت كرده و به بيمارستان هم اعزام نشده باشند، وجود دارد كه پزشكي قانوني و دانشگاه علوم پزشكي استان در حال بررسي است. تحقيقات تكميلي در اين زمينه ادامه دارد. متهمان از سوي بازپرس دادسراي جنايي و جرايم خاص دادسراي كرج بازداشت شدند و با دستور بازپرس تحقيقات تكميلي از جمله جهت شناسايي مالك كارخانه كه الكل از آنجا خارج شده، ادامه دارد. عرضه الكل از سوي شركت توليدكننده لوازم آرايشي و بهداشتي خلاف مقررات و عرضه خارج از شبكه بوده است.»
   
مطابق ماده 702 قانون مجازات اسلامي؛ هركس مشروبات الكلي را بسازد يا بخرد يا بفروشد يا در معرض فروش قرار دهد يا حمل يا نگهداري كند يا در اختيار ديگري قرار دهد، به حبس از 6 ماه تا يك سال زندان تعيين و تا 74 ضربه شلاق و نيز پرداخت جزاي نقدي به ميزان پنج برابر ارزش عرف (تجاري) كالاي يادشده محكوم مي‌شود. همچنين مطابق قانون مجازات اسلامي؛ اگر شخصي سه بار مرتكب مجازات شرب خمر شود در بار چهارم مجازات او اعدام است زيرا به موجب ماده 136 همين قانون، اگر شخصي سه بار مرتكب به يك جرم موجب حد شود و هر بار حد آن جرم بر او جاري شود، حد وي در مرتبه چهارم اعدام است. بنابراين شرب خمر جرم به حساب مي‌آيد و در چنين مواقعي كه افراد دچار مسموميت ناشي از مصرف الكل مي‌شوند، بنا به دلايلي از جمله «ترس» به مراكز درماني مراجعه نمي‌كنند. بر اساس نتايج يك تحقيق كه در فضاي زد نيز انتشار يافته مشخص شده است كه عدم دقت در فرآيند توليد و به اصطلاح «توليدات زيرزميني» موجب مي‌شود تا محصول نهايي تهديدي براي سلامت مصرف‌كنندگان باشد. نوشيدني‌هاي الكلي مصرفي يا در خانه يا محل‌هاي ديگر بسته‌بندي مجدد مي‌شود يا قاچاق و غيرقانوني توزيع مي‌شود. از طرف ديگر براي سال‌هاي متمادي چندين نوع الكل مانند اتانول بي‌رنگ (معروف به الكل پزشكي يا الكل سفيد) يا الكل‌هاي رنگي (معروف به الكل صنعتي) در رنگ‌هاي مختلف وجود داشته است. مصرف الكل همراه با مجموعه‌اي از عوارض بهداشتي و ناهنجاري‌هاي اجتماعي است كه شامل بروز مشكلات كبدي، بيماري‌هاي روحي رواني، انواع مختلف سرطان، پانكراتيت و آسيب به جنين در زنان باردار مي‌شود. مرور مطالعات انجام‌شده در جهان نشان مي‌دهد حداقل 61 نوع مختلف آسيب، بيماري يا مرگ به‌طوري مرتبط با مصرف الكل است. اپيدمي مسموميت با متانول در سال‌هاي قبل در ايران و كشورهاي ديگر گزارش شده است. به عنوان مثال در روزهاي آغازين اسفند 1398 تا 13 فروردين ماه 1399، 3117 نفر بر اثر نوشيدن مشروبات تقلبي دچار مسموميت شدند كه از اين تعداد، 320 نفر فوت كردند. در شيراز در سال 1385، 62 مورد مسموميت با متانول گزارش شد كه 11 مورد فوتي ثبت شده است. در رفسنجان در سال 1392، 694 مورد مسموميت با متانول كه 6 مورد مرگ ثبت شده است. در كشور سودان سال 2011، 121 مورد مسموميت با متانول و 20 مورد مرگ ثبت شده است.، اما متانول؛ يك آلكانول مايع ساده شفاف و بي‌رنگ است كه به ‌راحتي با اتانول اشتباه گرفته مي‌شود. اين الكل برخلاف اتانول؛ (الكل مايع شفاف، بي‌رنگ و فرار كه داراي كاربردهاي گسترده‌اي در زمينه‌هاي مختلف خانگي، صنعتي و پزشكي است و از مواد اصلي تشكيل‌دهنده الكل طبي و نوشيدني‌هاي الكلي محسوب مي‌شود) بسيار سمي است و براي مصرف انسان مناسب نيست. مسموميت با متانول معمولا يا در پي مصرف عمدي يا سهوي خوراكي اين الكل ايجاد مي‌شود كه سبب بروز علايم خطرناكي مي‌شود كه اگر مصرف‌كننده در زمان درستي به مركز درماني مراجعه نكند، حتي مي‌تواند باعث مرگ و نابينايي او شود. مسموم‌شدگان اين ماده مرگبار اگر جان سالم به در ببرند هنگامي كه به مراكز درماني مراجعه مي‌كنند بايد تحت مداوا و دياليز قرار بگيرند. حالا «اعتماد» در راستاي اخبار منتشرشده با «محمدصادق شيرازي»، كارشناس حوزه كاهش تقاضا و آسيب مواد به گفت‌وگو پرداخته است. 
   با توجه به خبر مسموميت ده‌ها نفر بر اثر مصرف مشروبات الكلي در كرج اعلام شده اكثر آنها در حال مداوا و دياليز هستند. آيا دياليز براي مسموم‌شدگاني كه علايم حادي دارند، صورت مي‌گيرد؟
وقتي افراد نوشيدني حاوي الكل كه داخل آن متانول است را مصرف مي‌كنند دچار مسموميت مي‌شوند. اگر مسموم‌شدگان در ساعات اوليه به مراكز درماني مراجعه كنند كارشان به دياليز كشيده نمي‌شود، ولي هرچه زمان بگذرد علايم وخيم‌تر مي‌شود. يعني در ساعات بعدي مسموميت، بعضا افراد مي‌توانند دچار عوارضي شوند كه برگشت‌ناپذير باشد. مثل نابينايي... اين عوارض در مواقعي هم به مرگ ختم مي‌شود. 
علايم مسموميت ناشي از الكل متانول چيست؟
علايم مسموميت خالص با متانول به صورت گيجي و خواب‌آلودگي، تهوع، استفراغ، درد شكمي، سردرد و تضعيف دستگاه اعصاب مركزي همراه است. پس از دوره نهفته 6 الي 24 ساعت كه بستگي به دوز متانول بلعيده شده دارد، اسيدوز متابوليك جبران نشده ايجاد مي‌شود كه باعث اختلال كاركرد بينايي مي‌شود كه مي‌تواند در زمينه تاري ديد و تغييرات ميدان بينايي، فتوفوبي، اشكال در تطابق نور، دوبيني تا كوري كامل و به‌طور ناشايع نيستاگموس متغير باشد. وجود تاري بينايي، مطرح‌كننده تشخيص مسموميت با متانول است.
  در چنين مواقعي چه موادي مي‌تواند داخل نوشيدني‌هاي الكلي باشد كه باعث مسموميت فرد يا افراد شود؟
وقتي داخل اين نوشيدني‌ها «الكل صنعتي يا متانول» استفاده مي‌شود، مسموميت بروز پيدا مي‌كند و بعد از چند ساعت بيمار به سمت علايمي مي‌رود كه معمولا مي‌گويند؛ بيمار الكل زده شده است، اما اطرافيان بيمار در چنين مواقعي علايم را به حساب مصرف الكل مي‌گذارند. البته اين موضوع هم وجود دارد كه اين افراد به خاطر مصرف الكل حاضر نيستند به بيمارستان مراجعه كنند، چون فكر مي‌كنند اگر به بيمارستان مراجعه كنند پرونده براي‌شان تشكيل و با دادگاه و مجازات روبه‌رو مي‌شوند. تمام اين موارد دست به دست هم مي‌دهد تا علايم مسموميت ادامه پيدا كند و باعث صدمه زدن به اعضاي داخلي بدن شود. در نتيجه كليه، سيستم بينايي و... مشكل پيدا مي‌كند. خيلي از مسموم‌شدگان حتي به بيمارستان هم نمي‌رسند و در همان مراحل اوليه فوت مي‌كنند. واقعيت اين است كه خيلي از نوشيدني‌هاي الكلي كه در بازار موجود است از مواد اوليه فرآوري نمي‌شود. مواد اوليه هم گران هستند و هم پروسه توليد آن طولاني است. افرادي كه در حد بالا اين نوشيدني‌ها را توليد مي‌كنند از اتانول استفاده و مواد ديگري به آن اضافه مي‌كنند. اين وسط امكان دارد اتفاقاتي رخ دهد. يعني يا متانول يا مواد ديگري وارد نوشيدني شود. در نتيجه اين مواد هم باعث مسموميت فرد يا افراد مصرف‌كننده مي‌شود. اين را هم بگويم؛ آمار پايين افراد مسموم‌شده را كسي باخبر نمي‌شود و اينها به صورت روتين به بيمارستان‌ها مراجعه مي‌كنند، اما اگر تعداد مسموم‌شدگان مثل خبر فوق زياد باشد، احتمال دارد در يك مراسم يا مهماني حضور پيدا كرده باشند يا از يك توليدكننده، نوشيدني را تهيه كرده باشند. در اين جور مواقع ساقي يك نفر نيست، اما توليدكننده مي‌تواند يك نفر اصلي يا يك واحد توليدي باشد، ولي اكثر فوتي‌ها و مسموم‌شدگان ناشي از مصرف الكل با آمار بالا اغلب در يك مراسم حضور داشتند. 
   با اينكه فروش و خريداري نوشيدني‌هاي الكل‌دار در كشور ما جرم محسوب مي‌شود از لحاظ آسيب‌شناسي فكر مي‌كنيد چرا افراد به مصرف الكل روي مي‌آورند؟
بايد يكسري پيش‌فرض را بپذيريم. مصرف مواد از هر نوع آن، در تمامي جوامع وجود دارد. كم و زياد دارد، اما نمي‌توانيم بگوييم هيچ جامعه‌اي مصرف مواد اعتيادآور از جمله الكل را كاهش داده يا از بين برده است. وقتي با اين پيش‌فرض به ماجرا نگاه كنيم مسائل سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي رنگ مي‌بازد، چون ما مي‌پذيريم كه يك عده‌اي هستند كه در هر جامعه‌اي مصرف‌كننده‌اند. به عنوان مثال در كشور ما الكل مصرف كمي ندارد. اگر هم افرادي با تكيه بر مسائل فرهنگي يا اجتماعي ادعا كنند؛ اين موضوع در كشور ما اصلا وجود ندارد از آمار كشفيات، تعداد فوتي‌ها و مبتلايان مي‌توانند قضيه را بررسي كنند. از اين طريق مي‌توان متوجه شد كه در كشور ما افراد زيادي الكل مصرف مي‌كنند. از طرفي هم گرايش به سمت مواد با شرايط اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي رابطه مستقيم دارد. اگر تعادل‌هاي جامعه تغيير كند يا از بين برود بسياري از آسيب‌ها به وجود مي‌آيند. از ميان اين آسيب‌ها يكي مصرف الكل است. وقتي يك برنامه پيشگيري بر اساس مستندات علمي نداشته باشيم گرايش نوجوانان به سمت مواد را هم شاهد خواهيم بود. كما اينكه در حال حاضر مصرف ماده ‍[...] بسيار زياد شده است. در موضوع كاهش تقاضاي مواد اعتيادآور با دو بحث پيشگيري و درمان روبه‌رو هستيم. در بحث پيشگيري بايد ديد چقدر برنامه‌ريزي شده است. پيشگيري بحث گسترده‌اي است و سازمان‌هاي مختلفي درگير آن مي‌شوند، همچنين بودجه كلاني مي‌خواهد كه معمولا سازمان‌ها درگير آن نمي‌شوند. هيچ دولتي هم نمي‌تواند ادعا كند كه شيوع و بروز مصرف مواد كاهش داشته است. بنابراين وقتي در بحث پيشگيري سرمايه‌گذاري نمي‌شود، افراد بيشتري به سمت مصرف مواد اعتيادآور روي مي‌آورند. 

فوت بیش از ۶۰۰ نفر بر اثر مسمومیت ناشی از الکل در سال ۱۳۹۹

وحشتناك‌ترين آمار مربوط به مسموم‌شدگان ناشي از مصرف الكل به فروردين سال 1399 برمي‌گردد. زماني كه تمامي سفرها ممنوع و برخي مشاغل تعطيل شده بودند. همچنين همزمان با اين شرايط بحراني برخي افراد بيكار شدند. در اين وضعيت بغرنج بود كه آمار قربانيان بر اثر مصرف الكل در رقابت با قربانيان ناشي از كوويد 19 قرار گرفت. تا جايي كه «غلامحسين اسماعيلي»،سخنگوي قوه قضاييه 19 فروردين ماه 1399 اعلام كرد كه ظرف 50 روز اخير، بيش از 3 هزار نفر از هموطنان بر اثر نوشيدن مشروبات الكلي تقلبي و حاوي الكل صنعتي، دچار مسموميت شدند و بيش از 600 نفر از مسمومان فوت كردند. در اين ميان استان فارس با 90 فوتي و خوزستان با 71 فوتي درصدر جدول آمار فوتي‌هاي ناشي از مسموميت الكلي قرار داشتند. اين در حالي بود كه تهران روزانه با 3 الي 5 مسموم شده الكل روبه‌رو بود.