الكساندر لوكاشنكو، برنده غيرمنتظره
رييس‌جمهور بلاروس تنها كسي بود كه در پي اين بحران توانست قدرت و نفوذ خود را افزايش دهد
محمدحسين لطف‌الهي
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه سياستمداري است كه دولت او به كنترل سفت و سخت رسانه‌ها مشهور است. متحد گذشته و دشمن امروز او يوگني پريگوژين نيز مالك يك رسانه محافظه‌كار است و در شبكه‌هاي اجتماعي به عنوان يك بازيگر قابل و تاثيرگذار بر افكار عمومي شناخته مي‌شود. با اين وجود، در بحراني كه در پي شورش شبه‌نظاميان گروه واگنر در روسيه به وجود آمد يك چهره غيرمنتظره توانست از فرصت استفاده كند و يك پيروزي تبليغات قابل توجه كسب كند: «الكساندر لوكاشنكو».
الكساندر جي. لوكاشنكو، رييس‌جمهور بلاروس موفق شد پس از مذاكره با يوگني پريگوژين، رييس گروه شبه نظامي واگنر با او به توافقي دست يابد كه براساس آن، اين گروه حركت به سوي پايتخت روسيه را متوقف مي‌كرد و در ازاي آن مسكو نيز مي‌پذيرفت تا از تعقيب قضايي او و نيروهايش چشم‌پوشي كند. اين توافق، روسيه را از سقوط به ورطه يك جنگ خونين داخلي نجات داد و باعث شد پوتين در سخنراني خود با نام بردن از لوكاشنكو از او تشكر كند.
فارغ از تحولاتي كه در حال رخ دادن است، لوكاشنكو تنها كسي بود كه در پي اين بحران توانست قدرت خود را افزايش دهد. دستيابي لوكاشنكو به چنين موقعيتي تا چند سال قبل بعيد به نظر مي‌رسيد. در سال 2020، زماني كه پس از يك انتخابات پرحرف و حديث مردم بلاروس به خيابان‌ها آمدند و بزرگ‌ترين اعتراضات دموكراسي‌خواهي در تاريخ اين كشور را
به راه انداختند، لوكاشنكو تا آستانه از دست دادن قدرت پيش رفت. در آن زمان رييس‌جمهور بلاروس با كمك‌هاي مستقيم پوتين شامل اعزام پليس روسيه به مينسك و ساير شهرهاي بزرگ و همچنين حمايت مالي 1.5 ميليارد دلاري مسكو توانست از تنگنايي كه در پي اعتراضات و تحريم‌هاي غربي به وجود آمده بود، به سلامت عبور كند.
حمايت‌هاي مسكو از مينسك به همين‌جا محدود نمي‌شود. سالانه مقادير زيادي نفت و گاز روسيه با تخفيف‌هاي بسيار قابل توجه دراختيار بلاروس قرار مي‌گيرد، كمك‌هاي اقتصادي روسيه نقش زيادي در تاب‌آوري اقتصاد بلاروس در برابر تحريم‌هاي غرب دارد و به تازگي مسكو با استقرار تسليحات هسته‌اي تاكتيكي در بلاروس بر آن شده تا با هرگونه اقدام نظامي احتمالي غرب عليه بلاروس مقابله كند. بلومبرگ درباره اهميت بلاروس براي روسيه مي‌نويسد: «بلاروس با جمعيتي بالغ بر 9.3 ميليون نفر در شمال اوكراين قرار دارد و مرز مشترك آنها چند صد مايل است. قلمرو جنوبي بلاروس نزديك به كي‌يف است، جغرافيايي كه مينسك آن را به پايگاهي براي سربازان روس تبديل كرده است. بلاروس با لهستان، ليتواني و لتوني نيز هم‌مرز است؛ بازيگراني كه همگي اعضاي ائتلاف نظامي غربي ناتو هستند و از نظر استراتژيك براي مسكو با اهميت هستند. همچنين بخشي از كوتاه‌ترين مسير بين سرزمين اصلي روسيه و كالينينگراد، يك قلمرو منزوي تحت كنترل روسيه در غرب درياي بالتيك است.» اين سرمايه‌گذاري سياسي پوتين بي‌پاسخ نماند. فوريه 2022، زماني كه رييس‌جمهور روسيه تصميم گرفته بود حمله نظامي به اوكراين را آغاز كند، ده‌ها هزار نفر از سربازان روسيه و مقادير زيادي تجهيزات نظامي اين كشور در بلاروس مستقر شده بود و اين نيروها از خاك بلاروس براي حمله به استان‌هاي شمالي اوكراين و حركت به سوي كي‌يف پايتخت اين كشور استفاده كردند. در شورش واگنر نيز زماني كه احتمال بروز يك جنگ داخلي در روسيه بيشتر از هميشه بود و امكان داشت تجربه سال 1917 بار ديگر براي روسيه تكرار شود، اين لوكاشنكو بود كه براي كمك به پوتين و جلوگيري از جنگ شتافت. او روز گذشته در اولين سخنراني پس از پايان شورش واگنر انگيزه خود را از ميانجي‌گري، حفاظت از روسيه اعلام كرد. لوكاشنكو افزود: «بدترين قسمت اين است كه اگر نابساماني (در روسيه) به وجود مي‌آمد، غرب از آن سوءاستفاده مي‌كرد. به نظر من، اگر روسيه سقوط كند، همه ما زير آوار مانده و خواهيم مرد.» لوكاشنكو تحولات اخير روسيه را «دردناك» خوانده و گفت: «اين فقط حرف من نيست، بلكه بسياري از شهروندان ما از اين اتفاق ناراحت هستند، زيرا وطن ما يكي است.» رييس‌جمهور بلاروس همچنين روز سه‌شنبه 27 ژوئن تاييد كرد كه پريگوژين به بلاروس رسيده و در اين كشور مستقر شده است. نشريه تايم مي‌نويسد: «دخالت لوكاشنكو نه تنها
در راستاي حفاظت از حاميان روسي بلاروس بود بلكه حفاظت از منافع خود لوكاشنكو نيز به حساب مي‌آمد. او از يك تهديد بالقوه يك فرصت ساخت و با بزرگنمايي تاثيرات توافقي كه به عنوان ميانجي در آن مشاركت داشت درصدد كسب اعتبار برآمد.» فرانك وياچوركا، مشاور سياسي ارشد اسوياتلانا تيخانوفسكا رهبر اپوزيسيون بلاورس معتقد است: «در صورتي كه شورش واگنر به پيروزي مي‌رسيد يا مي‌توانست پوتين را تا حدي تضعيف كند كه او ديگر قادر به حمايت از بلاروس نباشد، حكومت لوكاشنكو در معرض سقوط قرار مي‌گيرد. اين مطمئنا يكي از انگيزه‌هاي اصلي او براي كمك به مسكو بود.»
هنوز مشخص نيست كه سرنوشت اعضاي واگنر كه نزديك به 25 هزار نفر تخمين زده مي‌شوند چه خواهد شد. چنانچه از شواهد پيدا است قرار است بخشي از آنها به همراه پريگوژين در بلاروس مستقر شوند. اين موضوعي است كه لوكاشنكو در سخنراني روز سه‌شنبه 27 ژوئن تاييد كرده و ضمن اعلام نياز بلاروس به چنين نيرويي از استقرار آنها در پايگاه‌هاي متروكه ارتش بلاروس خبر داده است. گروه ديگري از واگنرها هم زيرنظر وزارت دفاع روسيه قرار مي‌گيرند. براساس اعلام وزارت دفاع روسيه، ارتش خصوصي واگنر پس از پايان شورش ناكام عليه مسكو، خود را آماده تحويل تجهيزات به وزارت دفاع مي‌كند. خبرگزاري ريانووستي اعلام كرده كه تجهيزات سنگين واگنر به ارتش روسيه منتقل خواهد شد. در بيانيه وزارت دفاع روسيه آمده است: «تداركات و آماده‌سازي براي انتقال تجهيزات نظامي سنگين از شركت نظامي خصوصي واگنر به واحدهاي نيروهاي مسلح روسيه در جريان است.» به‌رغم شورش اخير واگنر كه از نگاه بسياري از كارشناسان يك اتفاق بسيار بد براي پوتين و روسيه محسوب مي‌شد، رييس‌جمهور روسيه روز سه‌شنبه در سخنراني در جمع افسران ارتش سخنان قابل‌توجهي درباره واگنرها و نقش مثبت آنها در جنگ اوكراين مطرح كرد هر چند بيشتر محتواي اين سخنراني به ستايش از ارتش و نيروهاي امنيتي اختصاص داشت. پوتين در اين سخنراني ضمن قدرداني از تلاش نيروهاي روس براي مقابله با شورش واگنر، گفت: «ما از خانواده‌هاي سربازاني كه در جريان خنثي كردن شورش كشته شدند حمايت خواهيم كرد. ارتش ما نقش ويژه‌اي در مقابله با شورش داشت.» به نوشته خبرگزاري «اسپوتنيك»، او در اين باره توضيح داد: «من از ارتش روسيه كه با مجاهدت با شورش نظامي مقابله و از وقوع جنگ داخلي جلوگيري كرد، تشكر مي‌كنم. مدافعان واقعي در مواقع سخت در مقابل ناآرامي‌هايي ايستادند كه منجر به هرج و مرج مي‌شد.» رييس‌جمهور روسيه ادامه داد: «شما هم‌اكنون يك جنگ داخلي را متوقف كرديد و واضح و منسجم عمل نموديد. در طول تلاش براي شورش مسلحانه مجبور نبوديم واحدهاي رزمي را از منطقه عمليات ويژه خارج كنيم.» طبق اين گزارش، پوتين با بيان اينكه مردم و ارتش روسيه با شورشيان واگنر همراهي نكردند، اظهار داشت: «اگر شورش نظامي موفق مي‌شد، بسياري از دستاوردهاي عمليات ويژه نظامي را از دست مي‌داديم.» او با بيان اينكه دولت و ارتش روسيه با گروه واگنر به شكلي حرفه‌اي مقابله كرد، گفت: «تامين مالي گروه واگنر برعهده دولت روسيه به ويژه وزارت دفاع بود. براي تامين مالي گروه واگنر از بودجه دولتي، ۸۶ ميليارد روبل در يك سال اخير هزينه شد.» رييس‌جمهور روسيه درباره مشاركت اين گروه در جنگ اوكراين نيز تصريح كرد: «عناصر واگنر در عمليات ويژه در اوكراين، قهرماني آشكاري دارند. گروه واگنر مورد احترام و حمايت دولت روسيه بود.»
نشريه تايم مي‌نويسد: «دخالت لوكاشنكو نه تنها در راستاي حفاظت از حاميان روسي بلاروس بود بلكه حفاظت از منافع خود لوكاشنكو نيز به حساب مي‌آمد. او از يك تهديد بالقوه يك فرصت ساخت و با بزرگنمايي تاثيرات توافقي كه به عنوان ميانجي در آن مشاركت داشت درصدد كسب اعتبار برآمد.» فرانك وياچوركا، مشاور سياسي ارشد اسوياتلانا تيخانوفسكا رهبر اپوزيسيون بلاروس معتقد است: «در صورتي كه شورش واگنر به پيروزي مي‌رسيد يا مي‌توانست پوتين را تا حدي تضعيف كند كه او ديگر قادر به حمايت از بلاروس نباشد، حكومت لوكاشنكو درمعرض سقوط قرار مي‌گيرد. اين مطمئنا يكي از انگيزه‌هاي اصلي او براي كمك به مسكو بود.»