اروپا و برجام، همچنان كج‌دار و مريز
گاردين: تروييكاي اروپايي تحريم‌هاي موشكي ايران را حفظ خواهند كرد
سارا معصومي
«بريتانيا، آلمان و فرانسه با خودداري از برچيدن تحريم مربوط به فعاليت‌هاي موشكي جمهوري اسلامي ايران در ماه اكتبر، براي اولين‌بار برجام را نقض خواهند كرد.» رسانه انگليسي گاردين با انتشار اين خبر نوشت: «توجيه تروييكاي اروپا براي اين اقدام، نقض توافق برجام ازسوي ايران، فروش پهپاد به روسيه در جريان لشكركشي ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه به اوكراين و احتمال فروش موشك‌هاي بالستيك به روسيه است.»
18 اكتبر (26 مهر) چه خبر است؟
به گزارش گاردين، برجام شامل مجموعه‌اي از به اصطلاح «بندهاي غروب» است كه طبق آنها بايد يك‌سري از تحريم‌هاي غرب برداشته شود. اما هنگام امضاي برجام، پيش‌بيني نشده بود اين توافقنامه در سطحي چنان گسترده نقض خواهد شد. سقف غني‌سازي اورانيوم براي ايران طبق برجام سه و ۶۷ صدم درصد در نظر گرفته شده بود اما جمهوري اسلامي در حال حاضر اورانيوم را به ميزان ۶۰ درصد غني‌سازي مي‌كند.
به گزارش اعتماد؛ گاردين در حالي در متن اين گزارش به كاهش تعهدات برجامي از سوي ايران اشاره كرده كه اقدام هاي ايران در پاسخ به اقدام ايالات متحده در خروج از برجام و ناتواني اعضاي باقيمانده در جبران اين غيبت بوده‌است.
براساس قطعنامه 2231 سازمان ملل متحد كه توافق هسته‌اي 2015 را تاييد كرده بود، قرار است تحريم‌هاي اتحاديه اروپا در 18 اكتبر منقضي شود. تحريم‌ها از ايران مي‌خواست كه هيچ كاري براي توسعه موشك‌هاي بالستيك كه قادر به حمل سلاح هسته‌اي هستند، انجام ندهد. براساس اين تحريم، براي ايران خريد، فروش يا انتقال هواپيماهاي بدون سرنشين (پهپاد) و اجزاي آنها كه قادر به پرواز بيش از 300 كيلومتر (186 مايل) به ايران يا از ايران هستند-بدون مجوز قبلي از شوراي امنيت سازمان ملل- ممكن نيست.
طبق متن برجام، زمان‌بندي اين بندهاي غروب به شرح زير است:
۵ سال بعد - مهر ۱۳۹۹ (اكتبر ۲۰۲۰): «تحريم تسليحاتي شوراي امنيت سازمان ملل متحد» عليه ايران برداشته شد.
۸ سال بعد - مهر ۱۴۰۲ (اكتبر ۲۰۲۳): محدوديت سازمان ملل و اتحاديه اروپا در برنامه موشك‌هاي بالستيك ايران برداشته مي‌شود. تحريم‌هاي نفتي، مالي و اشخاص مرتبط با برنامه هسته‌اي ايران نيز برداشته مي‌شود.
۸.۵ سال بعد - سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴): محدوديت‌هاي مرتبط با سانتريفيوژهاي پيشرفته و موضوع تحقيق و توسعه (R&D) از بين خواهد رفت. ۱۰ سال بعد - سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵): كليه محدوديت‌هاي اشاعه‌اي ايران حذف مي‌شود. «كانال تداركات» مربوط به تنظيم واردات تجهيزات هسته‌اي ايران بسته مي‌شود. كارگروه كانال تداركات برجام بر همه خريدهاي مربوط به برنامه هسته‌اي و برخي كالاهاي تجاري ايران نظارت دارد. اين كانال مسيري است كه تهران طبق آن موظف شده هرگونه تغييرات در تاسيسات هسته‌اي و فعاليت‌هاي مرتبط با آن را به اطلاع سازمان ملل برساند. ۱۵ سال بعد - سال ۱۴۰۹ (۲۰۳۰): پايان اصطلاحا محدوديت فيزيكي غني‌سازي شامل: غني‌سازي اورانيوم در تاسيسات فردو. ۲۰ سال بعد - سال ۱۴۱۴ (۲۰۳۵): پايان نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر روند توليد سانتريفيوژ.
۲۵ سال بعد - سال ۱۴۱۹ (۲۰۴۰): پايان نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر روند توليد اورانيوم.
از تصميم جديد تروييكاي اروپايي چه مي‌دانيم
خبر روز گذشته گاردين در حقيقت تكميل خبري بود كه خبرگزاري رويترز روز هشتم تير ماه به نقل از منابع ديپلماتيك با همين محور منتشر كرده بود. رويترز به نقل از اين منابع ادعا كرده بود كه اتحاديه اروپا به مقام‌هاي ايراني اطلاع داده كه بنا دارد تا تحريم‌هاي (اروپا بر) برنامه موشك بالستيك ايران را پابرجا نگه دارد. ادعاي استفاده روسيه از پهپادهاي ايراني عليه اوكراين و احتمال انتقال موشك‌هاي ايراني به روسيه در خبر رويترز هم به عنوان دلايل لغو نشدن اين تحريم‌ها عنوان شده بود. در اين گزارش ادعا شده بود كه اتحاديه اروپا معتقد است باتوجه به نقض تعهدات برجامي ازسوي ايران، اين كشور نبايد از امتيازات برجام بهره‌مند شود.
به گزارش «اعتماد»، اين ادعا درحالي ازسوي خبرگزاري رويترز مطرح شد كه وضعيت امروز برجام ماحصل خروج دونالد ترامپ، رييس‌جمهور وقت امريكا از اين توافق در نوامبر 2018 است. ايران پس از اين اقدام دونالد ترامپ، به مدت يك سال به ساير اعضاي برجام به شمول تروييكاي اروپايي و چين و روسيه فرصت داد تا طبق وعده داده‌شده غيبت امريكا در اين توافق را به خصوص از منظر اقتصادي و حوزه رفع تحريم براي ايران جبران كنند. پس از پايان اين دوره يكساله ناكامي اعضاي باقيمانده در برجام در وفاي به عهد، ايران را وادار به تعريف چند گام با فاصله زماني مشخص براي كاهش تعهدات برجامي كرد. فاصله زماني سه‌ماهه اين گام‌ها باز هم فرصت ديگري را براي طرف مقابل فراهم كرد تا شايد از عهده اجراي تعهدات برجامي برآيد كه البته چنين هم نشد.
در بخش‌هاي ديگري از گزارش رويترز آمده بود كه انريكه مورا، ديپلمات ارشد اتحاديه اروپا و هماهنگ‌كننده مذاكرات برجام در ملاقات اخير خود با مهدي باقري كني به او اطلاع داده كه اتحاديه اروپا به دنبال حفظ محدوديت‌هاي موشكي است. رويترز به نقل از يك مقام ايراني در اين باره نوشت: «باتوجه به پيشرفت برنامه هسته‌اي و موشكي ايران، تحريم‌ها نمي‌توانند پابرجا بمانند. حفظ تحريم‌ها، با هر ظرفيت و در هر قالبي، تاثيري بر پيشرفت‌هاي جاري ايران ندارد و تنها يادآور اين واقعيت خواهد بود كه غرب قابل اتكا و اعتماد نيست.»
به گفته يك ديپلمات اروپايي انريكه مورا كار بر مقدمات حقوقي لازم براي حفظ تحريم‌هاي موشكي اروپا را آغاز كرده است. اين اقدام بايد به تاييد همه ۲۷ عضو اتحاديه اروپا برسد، اما رويترز به نقل از دو منبع خود نوشته كه هنوز تمامي اعضاي اين اتحاديه در جريان آن قرار نگرفته‌اند. در گزارش روز گذشته گاردين به بيم از واكنش ايران هم اشاره شده و آمده است: تصميم قدرت‌هاي اروپايي براي نقض رسمي برجام با خودداري از پذيرش لغو اين محدوديت، كم‌ريسك هم نيست، زيرا مشخص نيست تهران - در زماني كه به توانايي توليد اورانيوم غني‌شده با درجه تسليحاتي نزديك است- چه واكنشي نشان خواهد داد.
رويترز نيز با محور بيم از واكنش ايران نوشته است: يك ديپلمات غربي، به شرط فاش نشدن هويتش، درباره برنامه اروپا براي حفظ تحريم‌ها به رويترز گفته: «هرچند كه ايراني‌ها با صراحت در جريان قرار گرفته‌اند اما الان مساله اين است كه اگر ايران بخواهد اقدامي تلافي‌جويانه انجام دهد چه خواهد بود و چطور بايد انتظارش را داشت.» متيو ميلر سخنگوي وزارت خارجه امريكا ۸ تير و در پاسخ به سوالي درباره تلاش اتحاديه اروپا براي حفظ تحريم‌هاي موشكي ايران پس از انقضاي آن در ماه اكتبر براساس برجام گفته بود: «ما هيچ تغييري در تحريم‌هاي خود عليه ايران نداده‌ايم. توليد و گسترش تسليحات موشكي ازسوي ايران يك تهديد بزرگ براي امنيت بين‌المللي است. ما به همكاري با متحدان خود ازجمله سه كشور اروپايي براي مقابله با تهديد ناشي از توان موشك بالستيك ايران صرف‌نظر از تحريم‌هاي سازمان ملل، ادامه خواهيم داد.»
رياست دوره‌اي انگليس و نشست شوراي امنيت درباره قطعنامه 2231
گاردين درحالي در گزارش روز گذشته به عزم مشترك انگليس -به عنوان عضو جدا شده از اتحاديه اروپا- براي ايستادن در كنار فرانسه و آلمان در حفظ محدوديت‌هاي موشكي اشاره كرد كه از ابتداي ماه جاري ميلادي انگليس رياست دوره‌اي شوراي امنيت را دراختيار دارد و به گفته فرحان حق، معاون سخنگوي سازمان ملل متحد اين شورا در اواخر اين ماه (جولاي) درخصوص قطعنامه 2231 نشستي را برگزار خواهد كرد.
به گزارش رسانه‌ها، مطابق قطعنامه ۲۲۳۱، هر شش ماه يك‌بار گزارش دبير كل سازمان ملل در نشست عادي شوراي امنيت سازمان ملل ارايه و نماينده دايم جمهوري اسلامي ايران در سازمان ملل نيز در اين نشست سخنراني مي‌كند.
چهاردهمين گزارش دبير كل سازمان ملل درخصوص اجراي قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام ۱۹ دسامبر (۲۸ آذر ماه) برگزار شد و گزارش جديد دبير كل، پانزدهمين گزارش خواهد بود. براساس زمان‌بندي تعيين شده، اين گزارش بايد در ماه ژوئن كه امارات متحده عربي رياست دوره‌اي شوراي امنيت را به عهده داشت، ارايه مي‌شد اما امريكا و انگليس ارايه اين گزارش را به ماه جولاي كه انگليس رياست دوره‌اي شوراي امنيت را بر‌عهده گرفته، موكول كرده‌اند.
امريكا و كشورهاي اروپايي پخت و پز براي توجيه خودداري خود از لغو محدوديت‌هاي ايران طبق متن برجام و قطعنامه 2231 را از مدت‌ها پيش آغاز كرده‌اند. جمعه هفته گذشته بود كه ليندا توماس گرينفيلد سفير و نماينده دايم امريكا در سازمان ملل به همراه سفراي اوكراين، فرانسه، انگليس و آلباني، ادعاي استفاده از پهپادهاي ايراني در جنگ اوكراين ازسوي روسيه را تكرار و آن را نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت خواندند.
نمايندگي جمهوري اسلامي ايران نزد سازمان ملل متحد در مقام پاسخ به اين سخنان گفت: «سخنان سفير امريكا در محل رسانه‌اي شوراي امنيت سازمان ملل (Stakeout) از طرف امريكا، آلباني، فرانسه، انگليس و اوكراين، يك نمايش سياسي براي بدنام كردن ايران در جنگ اوكراين است. از آنجا كه آنها نتوانسته بودند خواسته غيرقانوني خود براي ورود دبيرخانه قطعنامه ۲۲۳۱ به موضوع پهپادها را به دبيركل تحميل كنند، از طريق نامه‌نگاري‌هاي سازماندهي‌شده و اين نوع نمايش‌هاي سياسي، به دنبال تاثيرگذاري روي گزارش نوبه‌اي (دوره‌اي) شش‌ماهه دبير كل در اجراي قطعنامه ۲۲۳۱ هستند. فشار آنها براي عدم بررسي اين گزارش در موعد طبيعي خود در اين ماه ميلادي به رياست امارات در شوراي امنيت و انتقال آن به ماه بعد در دوره رياست انگليس بر اين شورا، به وضوح اهداف مغرضانه آنها را آشكار مي‌سازد.»
حفظ برجام در اغما با خودداري از فعالسازي اسنپ‌بك
به گزارش «اعتماد» در شرايطي كه برجام از روز اجرا تا مهرماه 1402 كه هشت سال از عمر آن مي‌گذرد روند طبيعي خود را طي كرده بود ما در 18 مهر ماه شاهد لغو محدوديت‌هاي باقيمانده موشكي و تسليحاتي سازمان ملل و تحريم‌هاي تسليحاتي اتحاديه اروپايي (و ساير تحريم‌هاي مندرج در برجام مثلا مربوط به سپاه و...) بوديم. همچنين اگر ايالات متحده با دستور دونالد ترامپ از برجام خارج نشده بود يا پس از حضور جو بايدن در كاخ سفيد به اين توافق بازگشته بود در سال هشتم بايد تحريم‌هاي مصوب كنگره اين كشور كه اجراي آنها را متوقف كرده بود، دوباره به كنگره ارجاع داده و قوانين مربوط به آنها را كلا لغو مي‌كرد. در همين سال ايران هم بايد اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي را پايان داده و با دريافت مصوبه مجلس شوراي اسلامي اجراي رسمي و دايمي آن را كليد مي‌زد.
حقيقت اين است كه با خروج امريكا از برجام، اين توافق رسما از مسير اصلي آن منحرف شد و تلاش‌هاي ايران، 1+4 و ايالات‌متحده از ژانويه 2021 كه جو بايدن به كاخ سفيد راه يافت تا به امروز منجر به احياي برجام نشده است. در يك سال اخير عدم پيشرفت در مذاكرات احياي برجام، توسعه بي‌وقفه برنامه هسته‌اي ايران و طرح ادعاي كمك ايران به روسيه در جنگ اوكراين از طريق ارسال پهپاد در كنار فضاسازي‌هاي اسراييل مبني بر تهديدآميز خواندن برنامه هسته‌اي ايران بسياري را به طرح گمانه‌زني درباره احتمال فعال شدن مكانيسم ماشه و بازگشت خودكار قطعنامه‌هاي شوراي امنيت عليه ايران واداشته بود.
با اين‌همه آغاز دور جديدي از گفت‌وگوها ميان ايران و ايالات‌متحده به شكل مستقيم و غيرمستقيم و قرار گرفتن تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در مسير كاهش اختلاف‌هاي پادماني و اقدام‌هاي شفاف‌ساز فني كمك‌كننده به حفظ فضا براي احياي برجام، منجر به مديريت تنش ميان ايران و غرب شده است. هرچند كه خبرهاي جسته و گريخته از مذاكرات علي باقري كني با انريكه مورا از اتحاديه اروپا و همچنين مذاكرات غيرمستقيم هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و ايالات‌متحده در مسقط حاكي از آن است كه مذاكرات براي احياي برجام (با كار دقيق و متمركز بر متن) هنوز از سر گرفته نشده اما بسياري از منابع ديپلماتيك داخل و خارج ايران از تفاهم نانوشته‌اي ميان ايران و غرب براي خودداري از اقدام‌هاي تحريك‌آميز بيشتر و كار روي مديريت تنش در حوزه‌هاي هسته‌اي، اقتصادي (رفع تحريم) و امنيتي خبر مي‌دهند.
در چنين شرايطي به نظر مي‌رسد كه اتحاديه اروپا با اعلام خبري مبني بر تصميم اين اتحاديه بر حفظ محدوديت‌هاي موجود بر برنامه موشكي ايران (به‌رغم تعهد داده شده در برجام براي سال هشتم) گمانه‌زني‌ها مبني بر امكان فعالسازي مكانيسم ماشه عليه ايران را رد كرده اما همزمان تاكيد دارد كه قرار نيست امتياز بيشتري هم به تهران در اين فضا بدهد.
تداوم مخالف‌ها با احياي برجام در واشنگتن
گاردين در بخش‌هايي از گزارش روز گذشته درباره وضعيت فعلي برجام نوشت: آينده اين توافق پس از مذاكرات در عمان بين ايالات‌متحده و ايران -كه بر توافق ايران براي عدم غني‌سازي اورانيوم بيش از 60درصد در ازاي آزاد كردن ميلياردها دلار وجوه مسدود شده توسط غرب و همچنين آزادي برخي زندانيان دو‌تابعيتي ايراني-امريكايي در تهران متمركز بوده، اندكي از حالت ابهام خارج شده است. همزمان به نظر مي‌رسد تعليق راب مالي فرستاده ويژه ايالات‌متحده از خدمت و فرستادن او به مرخصي اجباري به دليل آنچه سوءمديريت در نگهداري از اطلاعات محرمانه خوانده شده، مي‌تواند بر روند مذاكرات ميان ايران و امريكا تاثير‌گذار باشد. در شرايطي كه برخي منابع از توافق محدود ايران و غرب سخن مي‌گويند اين ايده مخالفان سرسخت خود را در واشنگتن دارد. مايك پمپئو، وزير خارجه اسبق امريكا، در كنفرانس شوراي ملي مقاومت ايران (منافقين) در پاريس، دولت بايدن را به زامبي تشبيه كرد كه مي‌خواهد به توافق ديگري با ايران دست يابد. او در بخش‌هاي ديگري از سخنانش ادعا كرد كه لغو تحريم‌هاي ايران به كمك‌هاي نظامي بيشتر تهران به مسكو در ميانه جنگ اوكراين منتهي خواهد شد.
جان بولتون، مشاور سابق امنيت ملي امريكا در دوران ترامپ نيز در اين همايش ادعا كرد كه توافق هسته‌اي (برجام) زماني كه انجام شد توافق بدي بود و هرگز بهتر نخواهد شد.
ليز تراس، نخست‌وزير پيشين بريتانيا نيز كه در اين همايش شركت كرده بود ايران را به بازي دوگانه متهم كرده و ادعا كرد كه تهران همزمان با نمايش تمايل به حل‌وفصل اختلاف‌ها به توسعه برنامه هسته‌اي خود ادامه مي‌دهد.