كشورهاي منطقه در حال سرمايه‌گذاري عظيم در پروژه‌هاي خود هستند و ايران با تحريم سر مي‌كند
نبرد زيرساخت‌ها
گروه اقتصادي
در حالي كه عدد تشكيل سرمايه ثابت خالص در سه سال اخير در يك منحني كاهشي حركت كرده و زيرساخت‌هاي ايران با تشديد استهلاك روبرو شده‌اند؛ كشورهاي همسايه با سرمايه‌گذاري كلان، نوعي «نبرد زيرساخت‌ها» و «رقابت» با يكديگر را كليد زده‌اند.
آمارهاي مركز پژوهش‌هاي مجلس نشان مي‌دهد كه پس از اعمال شديدترين تحريم‌ها عليه اقتصاد ايران، نسبت «استهلاك» به «موجودي سرمايه» در 13 ساله 87 تا 1400 روند افزايشي پيدا كرده و از 4 درصد به 5 درصد رسيده است. در واقع نه فقط سرمايه‌گذاري جديدي در زيرساخت‌هاي كشور (ساختمان، كارگاه‌ها، كارخانه‌هاي بزرگ و...) انجام نشده، بلكه روند فعاليت همين زيرساخت‌ها به گونه‌اي بوده كه حالا مشكلي به نام «استهلاك» هم پيدا كرده‌اند. اما كشورهاي همسايه، از اين «فرصت» و «شانس» بزرگ نهايت استفاده را با سرمايه‌گذاري‌هاي كلان در زيرساخت‌هاي خود كرده‌اند. آنها در حوزه‌هاي متعدد و متفاوتي مشغول تقويت زيرساخت‌هاي خود هستند. هركدام از آنها در چشم‌اندازهايي خواهان تحقق برنامه‌هاي توسعه‌اي خود هستند. تعداد اينگونه برنامه‌ها آنقدر مفصل و طولاني است كه بيان‌شان را بسيار دشوار كرده است. اما اين گزارش مي‌تواند فقط براي «تصويري اجمالي»از آنچه همسايگان ايران به دنبال آن هستند اطلاعاتي در خود داشته باشد. اطلاعات اين گزارش مبتني بر پرتكرارترين واژه‌هاي مرتبط با زيرساخت هر كشور طي سال جاري ميلادي است كه با نرم‌افزارهاي هوش مصنوعي KWfider و Semrush به دست آمده و نشريه «تجارت فردا»در يك اينفوگرافي آنها را جمع‌آوري كرده است.
سرمايه‌گذاري
در زيرساخت‌هاي گردشگري و ترانزيت
مهم‌ترين رقيب منطقه‌اي ايران، تركيه است كه با تمديد رياست‌جمهوري اردوغان، فرصت بزرگي براي برنامه‌هاي بلندپروازانه او فراهم شده است. تركيه دست به روزآمدي سيستم بانكداري، گسترش سيستم حمل و نقل با همسايگان، زيرساخت‌هاي دفاعي و توسعه 380 هزار كيلومتري زيرساخت‌هاي فيبر نوري زده است. همزمان به عنوان يكي از بزرگ‌ترين «هاب»هاي گردشگري منطقه، زيرساخت‌هاي گردشگري خود را گسترش داده و در هوش مصنوعي نيز سرمايه‌گذاري كرده است. تركيه تعداد فرودگاه‌هاي خود را از 26 به 58 رسانده. درست در روزهايي كه فرودگاه‌هاي ايران به دليل نبود صرفه اقتصادي تعطيل مي‌شوند. پروژه فرودگاهي «ريزه آرتوين» در شمال شرق تركيه و در يك «جزيره مصنوعي» در درياي سياه بنا شده و 85 ميليون تن سنگ در كف دريا ريخته شده تا باند فرود سه كيلومتري و عرض 45 متري احداث شود!
عربستان از نظر گردشگري هم‌اكنون در ميان 20 كشور پربازديد جهان قرار گرفته و به دنبال ساخت شهر رويايي «نئوم» است. بحرين، در جزيره‌اي كوچك در خليج فارس كه زماني براي ايران بود قرار است تا سال 2026 نزديك به 14 ميليون توريست را جذب و 4700 شغل در گردشگري ايجاد كند.
«بندرسازي» ديگر كاري است كه كشورهاي منطقه به سرعت به سمت آن حركت مي‌كنند. كشور عراق با كمك تركيه و سرمايه‌گذاراني از امارات، به دنبال توسعه بندر «فاو» در جنوب شرقي اين كشور و اتصال آن به «مرسين»در تركيه است. شبكه پيچيده بزرگراهي و راه‌آهن قادر است اين دو كشور را به هم متصل كند. كاري كه مي‌تواند «فاو» را به تركيه متصل و عواقب بدي براي اقتصاد ايران به دنبال داشته باشد. با اين اتفاق مسير ترانزيتي بندرعباس به تركيه، كاملا از دست مي‌رود. پروژه‌اي كه خليج فارس را به تركيه متصل مي‌كند، 17 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري در آن مي‌شود و سالي 4 ميليارد دلار سود دارد و 100 هزار نفر در آن مشغول به كار مي‌شوند.
هوش مصنوعي
شواهد نشان مي‌دهد دولت‌هاي منطقه در حال سرمايه‌گذاري سنگين روي زيرساخت‌هاي ديجيتال هستند. عربستان سعودي با درك اهميت هوش مصنوعي و فناوري‌هاي جديد 500 ميليارد دلار تا يك دهه آينده در اين بخش سرمايه‌گذاري كرده است. در يكي از اين پروژه‌ها، آنها به دنبال ساخت 14 انبار هوشمند كاملا خودكار در جده هستند. امارات متحده عربي در اين زمينه استراتژي خاصي را تا سال 2031 تنظيم كرده و به دنبال جذب استعدادها براي مشاغل آينده، تامين مالي مراكز تحقيقاتي و نوآوري، توسعه زيرساخت‌ها و اكوسيستم‌هاي داده است. كويت از سال 2021 بسته‌هاي مشوق مالياتي را براي شركت‌هاي فناورانه متخصص هوش مصنوعي ايجاد كرده است. اردن 68 پروژه اجرايي جديد در دست دارد و در تركيه، دانشگاه‌ها تخصص جديدي در زمينه هوش مصنوعي ايجاد كرده‌اند كه نيازهاي بخش صنعتي اين كشور و پتانسيل رشد آن را با استفاده از هوش مصنوعي جواب مي‌دهد.
مثال‌هاي ديگر
آذربايجان، زيرساخت‌هاي ترابري بندر باكو را گسترش داده و در بخش انرژي سرمايه‌گذاري هنگفتي داشته است. پاكستان با ايجاد كريدور اقتصادي CPEC با چين، زيرساخت‌هاي خود را براي تجارت بيشتر با چين نوسازي مي‌كند. ارزش اين پروژه 46 ميليارد دلار است و بنادر گوادر و كراچي پاكستان را به سين‌كيانگ چين متصل مي‌كند. جايي كه با مغولستان، روسيه، قزاقستان، قرقيزستان، تاجيكستان، افغانستان، پاكستان و چين همسايه است. عمان همين الان هم به دنبال جذب نيروي متخصص است و ديده شده كه استارتاپ‌هاي ايران در حال مهاجرت به اين كشورند. اين كشور در هوش مصنوعي هم سرمايه‌گذاري كرده و زيرساخت‌هاي گردشگري سلامت نيز در عمان گسترش پيدا كرده است. حتي در افغانستان هم كانال 285 كيلومتري قوش‌تپه و راه‌آهن اين كشور به‌طور مشترك با روسيه و ازبكستان در حال پيشروي است. قطر و كويت هم در حوزه گاز به دنبال سرمايه‌گذاري بالايي هستند و عراق نيز به دنبال اصلاحات انرژي براي دستيابي به انرژي پاك است.
در كشور ما چه خبر است؟
ايران كشوري است درگير تحريم‌ها و نبود درآمدهاي نفتي كه با ديدگاه خاص «تهاتر» نزد برخي مسوولان هم همراه شده. بودجه عمراني در سال‌هاي متمادي يا كاهش يافته يا صرف بودجه عمومي يعني حقوق و مزاياي دولتي شده. در شرايط تحريمي و نبود درآمد، خبري از سرمايه‌گذار خارجي هم نيست و پروژه‌ها كند پيش مي‌روند. وحيد شقاقي‌شهري، اقتصاددان، چندي پيش در گفت‌وگويي كه درباره برنامه هفتم توسعه با روزنامه «اعتماد»داشت گفته بود: «اگر كشور ما مي‌خواهد با تركيه و عربستان در 5 سال آينده رقابت كند حداقل يك هزار ميليارد دلار نياز دارد. اگر مي‌خواهيم ناترازي‌ها و استهلاك‌مان را جبران كنيم نه اينكه با رقبا رقابت كنيم جبران استهلاك اقتصاد ايران 400 ميليارد دلار نياز دارد. حداقل 400 ميليارد دلار مي‌خواهيم. اگر مي‌خواهيم با تركيه و عربستان رقابت كنيم حداقل يك هزار ميليارد دلار مي‌خواهيم. پس چيزي بين 400 تا هزار ميليارد دلار نياز داريم. اما اين چيزي كه در لايحه برنامه هفتم توسعه آمده ده ميليارد يورو براي يك سال است. مجموع آن مي‌شود 50 ميليارد يورو در پنج سال كه خيلي عدد پاييني است.»