روياي نظام پارلماني و تاسيس عدالتخانه

گروه سياسي|117 سال از صدور فرمان مشروطه گذشت. فرماني كه در واقع مربوط به فرمان تشكيل مجلس شوراي ملي و ثمره تلاش‌هاي آزاديخواهان وطن براي رهايي از استبداد مطلق است. برگه‌اي كه مظفرالدين‌شاه قاجار در ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ خورشيدي آن را امضا و يك روز بعد در تاريخ ۱۴ مرداد1285 با امضاي فرمان مشروطيت رسما در تاريخ معاصر كشورمان جاودانه شد. جنبشي كه با هدف تحقق مطالبات دوگانه مردم ايران آغاز شد تاريخ پر فراز و نشيبي را پيمود. به اعتقاد بسياري از تحليلگران، اما ايرانيان همچنان در مسير تحقق اين دوگانه قرار دارند. تشكيل مجلس شوراي ملي و تحقق عدالتخانه، دوگانه مهمي بود كه ايرانيان مبتني بر آن يكي از مترقي‌ترين جنبش‌هاي معاصر را در منطقه و جهان شكل دادند. مردم ايران در وهله نخست، خواستار بهره‌مندي از يك سيستم پارلمانتاريستي واقعي بودند و در وهله بعد به دنبال بهره‌مندي از يك ساختار عدليه مناسب انقلاب مشروطه را شكل دادند. نخستين نشانه‌هاي اين انقلاب اما در اسفند ۱۲۸۳ آشكار شد كه معترضان، بازار تهران را تعطيل كردند و در حرم عبدالعظيم بست نشستند. اما در آذر ۱۲۸۴ كه حاكم تهران به بهانه گران شدن قيمت قند، چند تاجر خوشنام را مجازات كرد، اعتراضات با رهبري سيد محمد طباطبايي و سيد عبدالله بهبهاني دامنه وسيعي پيدا كرد و مردم خواستار تشكيل عدالتخانه شدند. با قول مظفرالدين‌شاه مبني بر توجه به خواسته‌هاي مردم، اعتراضات موقتا فرونشست، اما در تير ۱۲۸۵ مجددا از سر گرفته شد؛ اين‌بار جمعيتي ۱۴ هزار نفره در سفارت بريتانيا تجمع كردند و تا زمان صدور فرمان مشروطيت مبني بر تشكيل مجلس شوراي ملي در مرداد همان سال، آنجا را ترك نكردند.

البته زمينه‌هاي فكري اين تغييرات از سال‌ها قبل و به سبب آشنايي ايرانيان با پيشرفت‌هاي كشورهاي غربي وجود داشت. اصلاحاتي كه سه تن از صدراعظم‌هاي شاهان قاجار؛ يعني قائم‌مقام فراهاني، ميرزا تقي خان فراهاني و ميرزا حسين خان سپهسالار شروع كردند از نمودهاي سياسي اين آگاهي‌ها بود. با اين حال، اين اصلاحات نيمه‌تمام رها شد. در مرحله بعد، متفكراني مانند سيد جمال‌الدين اسدآبادي و ميرزا ملكم‌خان به روشنگري توده مردم پرداختند و بالاخره جنبش‌هايي مانند جنبش تنباكو به عنوان اولين نشانه‌هاي بيداري ايرانيان پديدار شد. چاپ روزنامه‌ها و نشريات، انتشار كتاب، توسعه مدارس و علاقه‌مندي مردم به رويدادهاي جهان از نشانه‌هاي اين تحول فكري بود.

انقلاب مشروطه از ائتلاف گروه‌هاي مختلف سياسي، مذهبي و صنفي شكل گرفته بود، اما ناهمگوني اين ائتلاف، باعث شد كه به تدريج تعارض‌هايي در بين اين گروه‌ها به وجود‌ آيد و ماهيت مشروطه دچار كاستي‌هايي شود. با اين حال، مجلس شوراي ملي كه در ۱۴ مهر ۱۲۸۵ افتتاح شد، در طول عمر بيست‌ماهه خود توانست تصميمات و قانون‌هاي بي‌سابقه‌اي اتخاذ كند كه از آن جمله مي‌توان به محدود كردن اختيارات شاه، تشكيل انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي، نظارت بر دريافت ماليات، موازنه بودجه و لغو واگذاري زمين‌هاي تيول اشاره كرد. انقلاب مشروطه ابعاد و تاثيرگذاري جهاني نيز داشت؛ چنان‌كه به عقيده يك تحليلگر، انقلاب ۱۹۰۸ تركيه از آن الهام گرفت. «اعتماد» به مناسبت صدور فرمان مشروطه در 14مردادماه 1285 يادداشت‌هايي را با موضوعاتي چون نقش زنان در انقلاب مشروطه و ماهيت انقلاب مشروطه از علي ربيعي و سيمين حاجي‌پور ساردويي آماده كرده كه دراختيار مخاطبان گرامي قرار مي‌گيرد.