پاكستان، مثلث بحران

محمدرضا ستاري

همانطور كه از قبل نيز پيش‌بيني مي‌شد، عمران‌خان نخست‌وزير سابق پاكستان دوباره با راي دادگاه بازداشت و به 3 سال زندان محكوم شد. اين حكم روز گذشته از سوي دادگاه اسلام‌آباد به صورت غيابي صادر و عمران خان نيز در شهر لاهور دستگير شده است.

حكم جديد دادگاه اسلام‌آباد در حالي براي عمران‌خان صادر شده كه وي پيش از اين نيز به واسطه پرونده خيريه همسرش و نيز سوءاستفاده مالي و حتي بحث تروريسم بازداشت شده بود؛ امري كه باعث شد به صورت بي‌سابقه‌اي طرفداران وي به خيابان‌ها آمده و براي چندين روز برخي از شهرهاي اين كشور را به صحنه درگيري ميان معترضان و پليس تبديل كنند. حتي در اقدامي بي‌سابقه معترضان به پادگان ارتش در راولپندي نيز حمله كرده بودند كه به موازات اين اقدامات هزاران نفر دستگير و چندين تن نيز جان خود را از دست دادند.

پيش از اين بسياري از كارشناسان معتقد بودند كه به واسطه اختلافات و جدال سياسي ميان عمران خان و ژنرال قمر جاويد، فرمانده ارتش به احتمال زياد او دوباره دستگير خواهد شد؛ چرا كه براي نخست‌وزير سابق پاكستان كه سال گذشته با راي مجلس از كار بركنار شده بود حدود 180 پرونده تاكنون تشكيل شده است. در اين ميان حكم جديد عمران خان كه با 3 سال زندان همراه شده به واسطه اتهام سوءاستفاده وي در پرونده توشه خانه بوده است. توشه خانه يك اداره تحت كنترل دولت است كه از هدايا و اقلام گرانقيمت هديه داده شده به مقامات پاكستان نگهداري مي‌كند. طبق قوانين اين اداره، مقاماتي كه درآمد پاييني داشته باشند مي‌توانند هداياي با قيمت كمتر از 30 هزار پوند را نگهداري كرده و براي اقلام گرانقيمت‌تر با تخفيف آنها را خريداري كنند. در اين رابطه طبق اعلام توشه خانه، عمران خان متهم است كه با استفاده از موقعيت نخست‌وزيري خود، مبلغي حدود 490 هزار دلار از اموال توشه خانه را مورد سوءاستفاده قرار دهد.

هر چند تا لحظه تنظيم اين گزارش در عصر شنبه، گزارش‌ها حاكي از برخي تظاهرات‌ها در شهر پيشاور پاكستان در مخالفت با دستگيري دوباره عمران خان است، او در پيامي كه به نظر مي‌رسد پيش از دستگيري خود در لاهور ضبط كرده، اعلام مي‌كند كه بازداشتش در جهت تحقق طرح انگليس بوده و از مقامات حزبش مي‌خواهد كه استوار و قوي بمانند.

دوئل عمران خان با ژنرال قمر جاويد

موضوع دامنه‌دار بحران سياسي در پاكستان كه سال گذشته منجر به بركناري او از قدرت شد، در واقع نوعي جدال واقعي ميان عمران خان و فرمانده ارتش پاكستان است. عمران خان در دوران نخست‌وزيري خود با ژنرال قمر جاويد كه آن زمان رياست سازمان اطلاعات ارتش پاكستان (isi) را برعهده داشت دچار اختلافاتي جدي شده و به گفته بسياري از ناظران روند به گونه‌اي رقم خورده كه از ميان اين دو، يك نفر بايد در صحنه سياسي كشور باقي بماند. به همين دليل از آنجا كه شهباز شريف نخست‌وزير فعلي با فرمانده ارتش جهت از ميدان به در كردن عمران‌خان هماهنگ است، ترور سال قبل و دوبار دستگيري نخست‌وزير سابق پاكستان از سال گذشته تاكنون همگي بيانگر آن است كه جرياني كه قدرت را در كشور در دست دارد، مي‌خواهد تا قبل از انتخابات تكليف عمران خان را روشن كرده و وي را از صحنه سياسي به‌طور كامل كنار بزند. اما اين مساله به سادگي قابل تحقق نيست، چرا كه عمران خان نه تنها در ميان بخش‌هايي از جامعه طرفداراني دارد، بلكه برخي از گزارش‌ها حاكي از آن است كه در ارتش و به خصوص فرماندهان سابق، عمران خان متحداني جدي براي خود دست و پا كرده است؛ به‌طوري‌كه ادعا شده در جريان تظاهرات اعتراضي چند ماه قبل، برخي از فرماندهان ارتش به صورت پشت پرده دست داشته‌اند.

بحران اقتصادي و امنيتي

اين بحران سياسي كه ممكن است دوباره به كودتاي ارتش طي هفته‌ها يا ماه‌هاي آتي ختم شود در حالي وجود دارد كه پاكستان امروز از لحاظ اقتصادي نيز در بدترين شرايط خود به سر مي‌برد. تورم، بي‌ثباتي اقتصادي و بحران مالي سبب شده كه پاكستان امروز نسبت به توليد ناخالص داخلي خود بدهكارترين كشور دنيا محسوب شده و نهادهاي بين‌المللي مانند بانك جهاني و صندوق بين‌المللي پول نيز به واسطه عدم تحقق اصلاحات اقتصادي جلوي وام‌هاي ضروري اين كشور را مسدود كنند. در واقع اكنون راه تنفس اقتصادي پاكستان، كمك‌هايي است كه از سوي عربستان، امارات و در برخي موارد چين به اين كشور صورت مي‌گيرد، اما تحليلگران اقتصادي معتقدند كه دولت اسلام‌آباد به سرعت در حال رفتن به سمت فروپاشي اقتصادي است.

علاوه بر اين همزمان با بحران اقتصادي و سياسي در پاكستان، چالش مضاعف امنيتي نيز در اين كشور ايجاد شده؛ به‌طوري‌كه دولت اسلام‌آباد اكنون به صورت مستقيم و علني با تحريك طالبان (طالبان پاكستان) درگير شده است. به همين دليل شرايط نشان مي‌دهد كه پاكستان به عنوان يك قدرت اتمي و وزنه ژئوپليتيك در شبه‌قاره در مثلث بحران گرفتار شده و روند شكننده آن در صورت تداوم به فروپاشي كامل در اين كشور منجر خواهد شد؛ امري كه مي‌تواند علاوه بر تصاعد بحران در داخل، براي كشورهاي همسايه و منطقه نيز چالشي اساسي ايجاد كند.