صبر و انتظار در روابط تركيه و يونان
محمود فاضلي
پس از آنكه اردوغان رييس‌جمهوري تركيه و ميتسوتاكيس نخست‌وزير يونان اخيرا در جلسه مشتركي در حاشيه اجلاس سران تاتو در ليتواني توافق كردند كه براي كاهش تنش در روابط دو كشور تلاش كرده و در جهت تداوم جو مثبت و بهبود مناسبات دوجانبه گام بردارند و اينكه به‌نفع هر دو كشور است كه جو مثبتي كه در ماه‌هاي اخير در روابط دوجانبه شكل گرفته، تداوم يابد، اما به‌نظر مي‌رسد دو كشور همچنان درحال ارزيابي مواضع و ديدگاه‌هاي خود پس از بحران زلزله در تركيه و آتش‌سوزي‌هاي اخير يونان هستند. روابط اين دو كشور همسايه زماني بهبود يافت كه يونان يكي از اولين كشورهايي بود كه نيروهاي امدادي خود را براي كمك به زلزله‌زدگان تركيه به اين كشور اعزام كرد و تاكيد داشت هر كاري كه مي‌تواند براي كمك به يونان در مقابله با آتش‌سوزي‌هاي جنگلي انجام دهد. تركيه 2 هواپيماي آتش‌نشاني و يك بالگرد آتش‌نشاني را به يونان كه با آتش‌سوزي بزرگي دست و پنجه نرم مي‌كند، اعزام كرد.
دو كشور همسايه و دو عضو ائتلاف ناتو بر سر خطوط مرزي، مالكيت حريم دريايي و برخي جزاير درياي مديترانه و اژه و نيز نحوه استفاده از منابع زير بستر در مرزهاي آبي دو كشور و به‌خصوص در زمينه مساله قبرس اختلاف دارند.
ميتسوتاكيس نخست‌وزير يونان در جديدترين موضع‌گيري خود اعلام داشته است موضع تركيه در مورد اختلافات كليدي ميان دو كشور «تغيير قابل توجهي» نداشته است و آنكارا بايد «رفتار تهاجمي و غيرقانوني خود» عليه حاكميت و تماميت ارضي يونان را كنار بگذارد. اين بدان معنا نيست كه تركيه موضع خود را در مورد اختلافات كليدي بين دو كشور به‌طور اساسي تغيير داده است. دولت او مي‌خواهد از فضاي سياسي مثبت در حال توسعه با تركيه به‌منظور بهبود روابط دوجانبه به‌رغم اختلافات چند دهه‌اي، نهايت استفاده را ببرد.
وزير كشور نيز در روزهاي اخير اظهار داشته است: «ما خطوط قرمز خودمان را داريم و تركيه هم خطوط قرمز خودش را. يونان نشان داده است كه از منافع و حقوق ملي خودش دفاع مي‌كند. دولت يونان در مورد خطوط قرمز ملي هيچ مصالحه‌اي نخواهد كرد. آتن و آنكارا و تركيه اولين گام را به‌سوي عادي سازي روابط پس از ديدار اخير نخست‌وزير يونان و رييس‌جمهور تركيه در شهر ويلنيوس برداشته‌اند. تعيين مرزهاي دريايي و فلات قاره تنها موضوعاتي هستند كه يونان حاضر بر سر آنها با تركيه مذاكره كند.» دولت محافظه‌كار يونان پس از پيروزي قاطعانه در انتخابات اخير اين كشور به وزير خارجه اين كشور ماموريت داده است تا در مدت يكسال همه مسائل اختلافي مهم با تركيه را حل وفصل كند.
يكي از مشكلات جدي تركيه و يونان بحران قبرس و اختلافات ديرينه طرفين در زمينه قبرس است. در سفر اخير نخست‌وزير يونان به قبرس بخش عمده گفت‌وگوهاي ميچوتاكيس و خريستودوليديس به مساله قبرس اختصاص داشت. هدف مشترك آتن و نيكوزيا خاتمه يافتن اشغالگري تركيه و اتحاد مجدد قبرس از طريق حصول راه‌حلي كارآمد و پايدار مبتني بر قطعنامه‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل و حقوق بين‌المللي است به‌نظر مي‌رسد آتن و نيكوزيا در تمامي سطوح با يكديگر هماهنگ هستند و تلاش‌هاي رييس‌جمهور قبرس براي از سرگيري مذاكرات از حمايت كامل دولت يونان برخوردار است.
نخست‌وزير يونان در جريان اين سفر مدعي شد يونان و قبرس چه در سطح اتحاديه اروپا و سازمان ملل و در چه سطح دوجانبه و چندجانبه به هماهنگي كامل خود ادامه مي‌دهند. طرفين خواستار راه‌حلي عادلانه و قابل قبول متقابل كه برمبناي مدل فدراسيون دو منطقه‌اي و دوجامعه‌اي و در چارچوب قطعنامه‌هاي سازمان ملل باشد، هستند. قطعنامه‌هاي سازمان ملل ملاك ما خواهند بود. حضور ارتش اشغالگر در يك كشور عضو اتحاديه اروپا و سيستم منسوخ كشورهاي ضامن با حق مداخله در امور قبرس قابل تحمل نيست. به‌همين دليل، هرگونه تفكر تفرقه‌انداز پيرامون مدل دو دولتي خارج از دستور كار است.»
به باور او، بهبود روابط اتحاديه اروپا و تركيه نمي‌تواند شامل مساله قبرس نباشد زيرا اين موضوع مساله‌اي نيست كه بتوان آن را كنار گذاشت، چراكه براي هر دو كشورمان و همچنين براي اتحاديه اروپا بسيار مهم است و هميشه بايد روي ميز باشد. توافق كرديم كه جهت اجراي بيانيه پاياني آخرين اجلاس شوراي اتحاديه اروپا همكاري نزديك‌تر داشته باشيم. در اين بيانيه براي اولين‌بار آمادگي اتحاديه اروپا براي ايفاي نقشي فعال جهت حمايت از فرآيند مذاكره در تمام مراحل و با تمام ابزارهاي مناسب ابراز شده است.
درحالي كه بعضي منابع از پاره‌اي از اختلافات يونان و قبرس خبر مي‌دهند اما رييس‌جمهوري قبرس هرگونه اختلاف بين آتن و نيكوزيا را رد كرده و اعتقاد دارد اختلافي بين دو طرف وجود ندارد. وجود ديدگاه متفاوت قابل احترام است اما هدف ما مشترك است. كساني كه به دنبال اختلاف بين آتن و نيكوزيا مي‌گردند، مأيوس خواهند شد، چراكه خط‌مشي و اهداف ما مشترك است. راه‌ها و ابزارهاي دستيابي به اهداف نيز مشترك است. ما با علاقه تحولات تركيه پس از انتخابات را دنبال مي‌كنيم و از اظهارات علني آنكارا در مورد تمايل به تقويت روابط با اروپا استقبال مي‌كنيم. زمان آن فرارسيده كه حقوق اتحاديه اروپا در سراسر جزيره اعمال شود.
در مواضع تركيه در رابطه با قبرس هيچ نشانه‌اي از نرمش نيست. از ديدگاه تركيه، اجراي راه‌حل فدرالي در اين جزيره امكان‌پذير نيست و تا زماني كه برابري و همساني حاكميتي و موقعيت بين‌المللي برابر براي ترك‌هاي قبرس ثبت نشود، قدم نهادن در مسير مذاكرات جديد قابل بحث نيست. تركيه نشان داده است اين كشور از تلاش‌هاي خود براي تثبيت حاكميت برابر و موقعيت بين‌المللي براي ترك‌هاي قبرس كوتاه نخواهد آمد.