خاموشي خالق جن‌گير
حسن لطفي
تكرار چندين و چند باره صحنه‌هاي تعقيب و گريز فيلم ارتباط فرانسوي يا بهتر بگويم رابط فرانسوي نه تنها باعث دلزدگي و نفرت ما از كلاس تدوين و سازنده اين فيلم (ويليام فريد كين) نشد، بلكه باعث شد تا دريابيم چطور يك كارگردان خوب مي‌تواند زمينه‌ساز بروز توانايي تدوينگر فيلمش شود. دركي كه سال‌ها بعد سر كلاس‌هاي تدوين من و همكاس‌هايم براي هنرجويان سينما تكرار كرديم. در اين ميان براي من كه از نوجواني و هنگام تماشاي فيلم جن‌گير در سينما دانسته بودم، يك فيلم ترسناك مي‌تواند تا چند ماه تو را به آدم ترسويي تبديل كند كه از تاريكي و صدا وحشت مي‌كند و توي ذهنش هميشه نگران جن‌زدگي است، مساله فيلمسازي بنام فريد كين يك نكته ديگر هم داشت. با تماشاي چندين و چند باره اين دو فيلم و مقايسه آنها با قسمت‌هاي دو هر كدامش دريافته بودم ويليام فريد كين آنقدر كارگردان خوبي هست كه بتواند الگويي براي كساني باشد كه قصد ساخت صحنه‌هاي تعقيب و گريز و دلهره‌آور دارند. اما نكته مهم و اساسي ديگري هم در اين ميان بود. او كه در سي و شش سالگي رابط فرانسوي و در سي وهشت سالگي جن‌گير را ساخته است، با افزايش تجربه و بالا رفتن سن فيلم‌هاي قدرتمند‌تري نساخت. حتي بازسازي‌اش از فيلم‌هاي مزد ترس(هانري ژرژ كلوزو) و 12 مرد خشمگين (سيدني لومت) نتوانست نقطه قوتي در كارنامه سينمايي او باشد. كارنامه‌اي كه فراز و نشيب دارد اما اوجش نه در انتهاي اين فراز و نشيب بلكه در ابتداي دوران فيلمسازي او است. آخرين فيلمش كه در 76 سالگي ساخته (جوي قاتل) فيلم بدي نيست اما رابط فرانسوي و جن‌گير تاثيرگذار‌تر و قدرتمندترند. (خصوصا ارتباط فرانسوي كه در چهل و چهارمين دوره جوايز اسكار عنوان بهترين فيلم را به خود اختصاص داد، آن‌هم در رقابت با فيلم‌هاي درجه يكي همچون پرتقال كوكي و ويولن زن روي بام) شايد اين مساله تاييد دوباره اين باور باشد كه در هنر چيزي به نام رشد و تكامل صددرصدي نيست. چه‌بسا آثار درجه يك هنرمندان در ابتداي دوران فعاليت‌شان خلق شود. با تمام اينها با خاموشي و مرگ ويليام فريد كين حالا ديگر مي‌توان با قطعيت تمام اوج فيلمسازي او را در نيمه دوم سي و پنج سالگي‌اش دانست. دوراني كه دو فيلمي را ساخت كه جايگاه ويژه‌اي در تاريخ سينماي كلاسيك دنيا و كلاس‌هايي دارد كه استادانش قرار است براي هنرجويان نمونه‌هاي قابل قبولي از لحظات تعقيب و گريز و... به نمايش بگذارند.