تشريفات به معني ساده و عام، مجموعه آداب و رسوم و سنن و اعمالي است كه اساس آن بر ادب بوده و مردم در روابط خود با يكديگر آنها را رعايت مي‌كنند و نتيجه آن برقراري تفاهم و دوستي بين طرفين است.در انگليسي به تشريفات (Ceremonies) و به تشريفات ديپلماتيك (Diplomatic Protocol) گفته مي‌شود. تشريفات ديپلماتيك مجموعه قواعد و مقرراتي است كه ريشه در نزاكت دارد و در روابط بين دولت‌ها، روساي كشورها، نمايندگان كشورها، ديپلمات‌ها و بين وزارت امور خارجه‌‌ها و نمايندگي‌هاي خارجي (سفارت) و همچنين در مجامع و كنفرانس‌هاي بين‌المللي اعمال مي‌شود.
در تشريفات ديپلماتيك زورگويي و قدرت‌نمايي حكومت نمي‌كند، بلكه ادب است كه بر آن حاكم است. يكي از رييس‌جمهوران حاضر در نطق سالانه سازمان ملل متحد گفت: ادب نشانه ضعف نيست.
در معاشرت‌هاي روزانه نيز به نوعي از تشريفات استفاده مي‌شود و اگر معاشرت روزانه اجتماعي يا معاشرت اداري و خانوادگي يا هرگونه ارتباط با آداب‌تر برگزار شود، بالطبع نتيجه بهتري حاصل خواهد شد.
در آداب معاشرت هر گونه رفتار، كردار، نوع پوشش و زبان بدن بيانگر ميزان احترام و جايگاه مخاطب است. بر فرض مثال در زمان ديدار با يك مهمان سعي مي‌كنيم از بهترين لباس، از بهترين البسه و بهترين امكانات را در نهايت ادب، براي ميزباني استفاده كنيم يا در ديدارهاي رسمي ديپلماتيك سعي مي‌شود بهترين امكانات كشور، در استقبال تا بدرقه براي مهمان يا مقام مهيا شود. نقش جايگاه ارشدترين مقام تشريفاتي كشور ميزبان در اين‌گونه مواقع مهم پديدار مي‌شود.
در تصور اشتباه بعضي از مردم يا صاحب‌منصبان و برخي صاحب‌نظران، تشريفات را نوعي اشرافي‌گري مي‌نامند و حتي در بعضي از كشورهاي كارگري و كمونيستي همانند كوبا يا شوروي سابق تشريفات را ادامه راه سلطنت و تجمل‌گرايي مي‌خواندند.
در زماني كه خروشچف در سازمان ملل كفش خود را از پاي بيرون آورد و بر ميز جلوي خود كوبيد، بعضي آن را پايان زنگ تشريفات دانستند كه قضاوتي عجولانه بود.
تشريفات بر دو نوع است: تشريفات غيرديپلماتيك و تشريفات ديپلماتيك. ايران عزيزمان كه داراي فرهنگ و تمدن بسي غني و چند هزار ساله است و اين تمدن غني كه امروز ما ايرانيان ميراث‌دار آن هستيم و شاكله وجودي آن از آموزه‌هاي دين مبين اسلام كه دين ادب و مهرباني است و همچنين تشكيلي اقوام مختلف است و هر يك از اقوام با هر گويش و باور مذهبي و اعتقادي در يك موضوع مشتركند و آن هم ادب و فهم و شعور و آداب بالاي معاشرت و احترام متقابل است كه به باور اكثريت مردم دنيا ايرانيان سرآمد اين موضوع هستند كه گاهي ميزان و مقدار احترام به مهمانان خارجي يا توريست‌ها باعث تعجب آنان مي‌شود.
در ايران عزيزمان كلمه تشريفات به قدري جايگاه خود را از دست داده است كه از اين كلمه در هر موضوع ناربطي استفاده مي‌شود و به نوعي هر گونه خدمات پذيرايي يا رشته‌هاي هتلداري و خدمات رستوران‌داري يا هر شغلي را با نام تشريفات گره مي‌زنند يا استفاده بي‌مورد در تبليغات يا آگهي‌هاي تجاري و استخدامي!!
به عنوان مثال (آژانس مسكن تشريفات)، (تاكسي تلفني تشريفات)، (پيك موتوري تشريفات)، (وانت‌بار تشريفات)، (خشكشويي تشريفات) و الي ماشاءالله انواع و اقسام مشاغلي كه كلمه تشريفات را پسوند خود قرار مي‌دهند، بدون اينكه معني و جايگاه اين كلمه را بدانند يا اينكه در بعضي از آگهي‌هاي استخدامي براي جايگاه نيروي خدماتي آبدارخانه از عنوان (آبدارچي آشنا به امور تشريفات نيازمنديم!!) يا (به يك نگهبان يا راننده آشنا به امور تشريفات نيازمنديم!!) و اگر از آگهي‌دهنده بپرسيد معني تشريفات يا ميزان علم و هنر و آموزه‌هاي يك تشريفاتي چقدر است و چيست؟ احتمالا جز اطلاعات عاميانه چيز ديگري را بيان نمي‌كند كه واقعا جاي بسي تاسف است.
واقعا تشريفات چيست؟
آيا برداشت جامعه از جايگاه تشريفات در حد يك نام سمبليك يا پيشخدمت يا مهماندار رستوران يا نيروي خدماتي يا يك نگهبان است؟ آيا اصول تشريفات اشاعه‌گر و ترويج جاه‌طلبي و تجمل‌گرايي است؟ آيا شايسته است شركتي با استخدام چندين جوان درشت اندام تحت لواي خدمات تشريفاتي از اين نفرات براي حفاظت فيزيكي از برنامه‌هاي كنسرتي يا شوآف‌ها يا افراد يا هنرمندان استفاده كند آن هم با نام تشريفات كه بعضي از هنرمندنما‌ها از اين كلمه و امكانات جهت فخرفروشي سوءاستفاده كنند؟
بسياري از مردم تصور مي‌كنند كه تشريفات، فقط مخصوص ديپلمات‌هاست و ديگران به آن نيازي ندارند، اما با گذر زمان معلوم شده است كه آداب و اشراف بر تشريفات لازمه انجام موفقيت‌آميز همه فعاليت‌هاي اجتماعي است.
هر روز تمامي ما سعي مي‌كنيم نهايت ادب و احترام را در ارتباطات و محاورات و نوع پوشش و پذيرايي و اين‌گونه موارد به كار ببريم، اين يعني تشريفات.
در بخش تشريفات ديپلماتيك، اجراي تشريفات نشانگر تمدن، فرهنگ و سنن يك كشور در جامعه جهاني است و اگر بر فرض مثال مراسم استقبال رسمي براي يك رييس‌جمهور يا هر مقام كشور مهمان در بدو ورود به كشور ميزبان انجام مي‌شود صرفا براي آن شخص مهمان نيست، بلكه در اصل احترام و ارزش به مردم كشور رييس‌جمهور مهمان يا مقام مهمان است و مقام مهمان صرف هر موضوع نمي‌تواند به هر دليلي (فردي، فرهنگي، قوميتي، نژادي يا مذهبي) درخواست عدم برگزاري مراسمات معمول و لازمه را كند. نظارت و اجراي اين احترامات به مهمانان رسمي كشورهاي مهمان وظيفه عالي‌ترين مقام تشريفاتي كشور ميزبان است. به قول ما ايرانيان احترام، احترام مي‌آورد.
برخي علاقه‌مندان تشريفات و آداب معاشرت در تجارت در ميان اكثر مديران و مشاغل، اظهار مي‌دارند كه رعايت آداب، موجب جلب مشتري و فروش بيشتر مي‌شود.
جمله‌اي درباره تشريفات است كه مي‌گويد: تشريفات سكه رايج هر مراوده و هر مذاكره است. يعني همان‌گونه كه در معاملات روزانه، پول بايد مبادله شود تا معامله صورت پذيرد، در ارتباطات انساني هم بايد آداب رعايت شود تا مراودات آن‌گونه كه مقصود است، به انجام رسد.
با احترام به شأن و جايگاه والاي تك‌تك انسان‌ها، مخصوصا هموطنان فهيم در هر جايگاه و شغلي بايد گفت، اين‌گونه درك و استنباط امروز از علم و هنر تشريفات جفايي بزرگ است، اساتيد و بزرگان علم تشريفات ايران همچون مرحوم پرويز ذوالعين، استاد علي‌محمد بيدارمغز، استاد بهمن حسين‌پور، استاد محسن مرتضايي‌فر و ديگر پيشكسوتان اين علم و هنر زحمات فراواني براي احياي جايگاه تشريفات ديپلماتيك و غيرديپلماتيك در ايران كشيدند كه زحمات ايشان در بخش ديپلماتيك باعث معرفي بيش از پيش فرهنگ و تمدن ايران عزيز در خارج از كشور و احترام لازم و بايسته به مقامات و مسوولان جمهوري اسلامي ايران در ماموريت‌هاي بين‌المللي و مسوولان كشورهاي مهمان شده است.
در بخش غيرديپلماتيك نيز با عوض شدن زمانه و بالا رفتن انتظارات جامعه در نحوه آداب و معاشرت و برپايي هر گونه مجالس نياز به اين تخصص روز به روز افزايش يافته. هر شركت بزرگ، سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها، استانداري‌ها و هر مدير مجموعه‌اي بي‌نياز از مشاوره يك مدير تشريفات نيست.
مشاور تشريفات با علم خود كليه امور تخصصي را كادر‌بندي و زيباتر، شاخ و برگ‌هاي اضافي در مراسمات را حرس و نحوه صحيح‌تر برگزاري هر مراسم را با رعايت شوونات مذهبي و قانوني و فرهنگي و آداب معاشرت همراه مديرمجموعه خواهد بود.
هر سازمان نيازمند استفاده از نيروهاي كارآمد و آموزش ديده تشريفات است نه آنكه بر فرض نياز به يك مدير تشريفات از رشته‌هاي نامربوط استفاده شود.
كلام آخر
ضرورت تشريفات از آنجا معلوم مي‌شود كه اصولا جنبه نمادين يا سمبليك دارد ولي آن نيز خود حاكي از اهميتي است كه تشريفات چه در روابط بين‌الملل و چه در پرپايي هرگونه مراسم دارد. تشريفات را مجموعه‌اي از مقررات بي‌هدف و زايد پنداشتن نشانه‌اي از ساده‌انديشي است. مسائل تشريفاتي را نبايد كوچك گرفت و سرسري پنداشت، زيرا هر امر تشريفاتي ممكن است مفاهيمي بسيار فراتر از آنچه مي‌نمايد، داشته باشد. هر نكته تشريفاتي نمادي از مساله‌اي پنهان است كه گاه از اهميت فوق‌العاده برخوردار است. با اينكه از اصطلاح تشريفات بعضي كارهاي متحدالشكل و فرماليته‌هاي يكنواخت و دست و پاگير و بعضي فعاليت‌هاي زايد و بيهوده به ذهن مي‌رسد، ولي بايد گفت در حقيقت تشريفات به معني واقعي و محدود كلمه، لازمه هر دستگاه دولتي و اداري و سازماني و خصوصي است و هيچ كس بي‌نياز از قواعد تشريفاتي نيست. از خصوصيات تشريفات آن است كه اگر هر مراسمي خوب برگزار شود وجودش محسوس نيست ولي اگر كوچك‌ترين سهو يا خطايي در جريان آن روي دهد تمام تدابير تشريفاتي را خدشه‌دار مي‌كند كه معمولا قابل جبران نيست. اشتباهات و سهل‌انگاري‌هايي كه در ادارات ديگر و در مسائل غيرتشريفاتي روي مي‌دهد معمولا قابل چشم‌پوشي است، اما در صورتي كه همين اشتباهات و سهل‌انگاري‌ها در تشريفات واقع شود بازتاب وسيع پيدا مي‌كند و حتي باعث ايجاد كدورت‌هاي غيرقابل جبران خواهد شد. تشريفات مجموعه‌اي از مقررات درهم و انباشته‌اي از عادات و رسوم و سنن و نزاكت داخلي و بين‌المللي است، همين درهم ريختگي و به هم پيچيدگي مقررات تشريفاتي است كه تقسيم‌بندي علمي و منطقي آن را دشوار مي‌سازد.
كارشناس ارشد تشريفات بين‌الملل