معدن زغال، جعبه سياه ندارد
... آقاي «واو» كه عمر شغلي و تحصيلي‌اش را در استخراج معادن زغال دامغان سپري كرده و حدس‌هاي نزديك به واقعيت دارد؛ نشت گاز متان در معدن رزمجاي غربي براي مدت زمان خيلي طولاني، قابل پيش‌بيني بودن انفجار به دليل اشكالات فني در سيستم تهويه و...
شما چه زماني از حادثه معدن رزمجا باخبر شديد و درباره علت وقوع حادثه چه شنيديد؟
بلافاصله بعد از انفجار معدن به من خبر دادند. به دلايلي از مشخصات اين معدن به‌طور كامل اطلاع داشتم. سه معدن زغال رزمجا در دامغان هست كه دو معدن، به بخش خصوصي واگذار شده و يك معدن در انحصار شركت وابسته به ذوب آهن اصفهان است. به من گفتند كه در تونل لايه زغال 5k سه نفر مشغول حفر دويل بودند و احتمالا گاز متان همراه با استخراج زغال، متصاعد و وارد تونل اصلي شده. داخل تونل اصلي هم دو راننده لكوموتيو و يك كارگر زير بونكر مشغول كار بودند. البته هنوز معلوم نيست كه چرا داخل دويل سه نفر مشغول كار بودند، چون در حفاري دويل فقط دو نفر به سمت افق بالا كار مي‌كنند و گاهي يك نفر زغال‌كش هم همراه‌شان هست. اين‌طور شنيده‌ام كه نشت گاز متان به داخل تونل اصلي و جرقه‌اي كه عاملش نامعلوم است، باعث انفجار شده. انفجار در معدن زغال، زماني اتفاق مي‌افتد كه ميزان نشت گاز متان، 4.5 الي 17درصد باشد. در انفجار بر اثر نشت 4.5 يا 5درصدي گاز متان، فقط شعله و سوختگي داريم، در نشت 17درصدي به دليل كاهش شديد اكسيژن، شدت انفجار هم كم است، اما در نشت 8 يا 9درصدي، شدت انفجار بسيار بالاست و حدس مي‌زنم كه ميزان نشت گاز متان در اين حادثه، حدود 9درصد بوده چون ريزش آوار هم اتفاق افتاده و شرايط، مشابه همان وضعي است كه در معدن زمستان يورت شاهد بوديم. معدن طزره، تيم امداد قدرتمندي دارد، اما شنيدم كه خارج كردن اجساد تا صبح طول كشيده چون شدت تخريب بالا بوده.
يكي از امدادگران به من گفت ميزان گاز مونوكسيدكربن بعد از انفجار، حدود 970 PPM بوده و انتظار براي تخليه اين گاز، باعث تاخير بيشتر در ورود به تونل و بيرون آوردن اجساد شده است. اين امدادگر از حجم 20 تني آوار مي‌گفت و اينكه ظاهرا علت فوت كارگران، موج انفجار يا خفگي با مونوكسيد كربن بوده.
البته انفجار همراه با آتش‌سوزي بوده، اما حدس مي‌زنم كارگراني كه داخل دويل كار مي‌كردند دچار سوختگي نشده باشند، چون داخل دويل يا كارگاه، دور از دسترس و مثل پناهگاه است و شعله انفجار هم داخل دويل نمي‌رود، چون به سمت افق بالا، بن‌بست و در حال حفر است. احتمالا اين كارگران، با صداي انفجار از دويل پايين آمده‌اند اما حتي فرصت ورود به تونل اصلي نداشتند و به علت غلظت بالاي گاز مونوكسيدكربن، بلافاصله خفه شده‌اند. اين وضع را در معدن زمستان يورت هم شاهد بوديم؛ 5 كارگري كه داخل كارگاه صداي انفجار را شنيدند و از دويل وارد تونل فرعي شدند اما به دليل ميزان بالاي مونوكسيد كربن، حتي نتوانستند يك قدم بردارند و درجا خفه شدند. گاز متان، در جريان سوختن تبديل به مونوكسيد كربن و دي‌اكسيد كربن مي‌شود ولي بعد از انفجار بر اثر نشت گاز متان در معدن زغال‌سنگ، به دليل كاهش شديد سطح اكسيژن، فقط با مونوكسيد كربن مواجهيم كه ميزان سميت دوز بالاي اين گاز، بسيار زياد است طوري كه دو نفس كوتاه در اين هوا، باعث مرگ مي‌شود.
به گفته اين امدادگر هم، اجساد هر 6 نفر سالم بوده، اما بعضي‌شان علايم سوختگي مختصري داشتند.
سالم بودن اجساد چند پيام دارد؛ كارگران از محل انفجار فاصله داشتند وگرنه در اجساد، شاهد سوختگي موي سر و صورت بوديم. سالم بودن اجساد، تاييد مي‌كند كه انفجار، داخل تونل اتفاق افتاده. اگر انفجار داخل دويل اتفاق افتاده بود، حتما كارگر داخل دويل دچار سوختگي شديد مي‌شد اما به دليل اينكه انفجار در راسته تونل رخ داده، كارگر داخل دويل، احتمالا بر اثر خفگي و استنشاق مونوكسيد كربن فوت كرده. كانون نشت گاز متان در تونل هم احتمالا جبهه كار داخل دويل بوده چون داخل دويل، اكسيژن هست و ميزان اكسيژن داخل دويل، حتي از ميزان اكسيژن داخل تونل هم بيشتر است، چون پيكور كارگران، با هواي فشرده‌اي كه از بيرون معدن پمپاژ مي‌شود، كار مي‌كند و اين هواي فشرده، هواي تميز است. اگر حفره گازي، پشت جبهه كار داخل دويل بوده كه بر اثر پيكور زدن سر باز كرده، همين هواي فشرده‌اي كه موتور محركه پيكور بوده، گاز متان را، آرام آرام به خارج از دويل و به فضاي تونل فرستاده است.
ممكن نيست دستگاه‌هاي تهويه داخل تونل دچار نقص و ايراد شده باشند؟
حتما دستگاه‌هاي تهويه اشكال داشته. اگر دستگاه تهويه به درستي كار مي‌كرد، ميزان متان به درصد بالا و قابل انفجار نمي‌رسيد. وقتي در معدن زغال‌سنگ با انفجار مواجه مي‌شويد، يعني حتما سيستم تهويه دچار اشكال شده است. قرار نيست در معدن زغال هر لحظه انفجار بر اثر نشت گاز متان داشته باشيم وگرنه بايد شغل معدنكاري تعطيل شود. تمام اين اتفاقات قابل پيش‌بيني است. پيش از استخراج هر معدن، دفتر تامين بايد طرح تهويه را تهيه كرده و اين طرح، هر 6 ماه به‌روزرساني شود. در اين طرح، ميزان هوادهي هر دستگاه مشخص شده و سيستم تهويه معدن بايد بر مبناي اين طرح، جاسازي شود.
آيا ممكن است نشت گاز متان به مدت چند دقيقه باعث انفجار شود؟
به هيچ‌وجه. گاز متان بايد از لايه زغال نشت كند، اما حجم توليد زغال در معادن ما در حدي نيست كه غلظت گاز متان نشت داده از ديواره زغال، ظرف چند دقيقه به حد انفجار برسد.