بيش از 1000 كشته در زمين‌لرزه كوه‌هاي اطلس مراكش
مهدي زارع
شامگاه 17 شهريور 1402 (جمعه 8 سپتامبر 2023 و به وقت محلي مراكش) زمين‌لرزه‌اي با بزرگاي 6.8 مراكش را لرزاند و بر اساس گزارش‌هاي عصر شنبه آمار تلفات اين رخداد از 1000 نفر فراتر رفت. اين عدد، تلفات مرگبارترين زمين‌لرزه‌اي است كه در دهه‌هاي اخير اين كشور واقع در شمال آفريقا را لرزاند. تيم‌هاي امداد در ساعات نگارش اين يادداشت (غروب شنبه 18 شهريور) و در روز اول پس از حادثه در حال تلاش هستند تا به مناطق آسيب‌ديده برسند در حالي كه جاده‌ها با آوار مسدود شده است. مركز زمين‌لرزه در كوه‌هاي بلند اطلس و حدود 72 كيلومتري جنوب غربي مراكش، يك شهر توريستي محبوب با حدود 840 هزار نفر جمعيت قرار داشته و ديوارهاي تاريخي شهر كه اوايل قرن دوازدهم ساخته شده، آسيب ديده‌اند. اين زمين‌لرزه، قوي‌ترين زمين‌لرزه‌اي بود كه در بيش از 120 سال گذشته مراكش را لرزاند . دو زمين‌لرزه مهم و پرتلفات قبلي در مراكش، زمين‌لرزه‌هاي ۲۴ فوريه ۲۰۰۴ «الحوسيما» با بزرگاي ۶.۳ و ۶۳۰ كشته و زمين‌لرزه ۲۹ فوريه ۱۹۶۰ «آغادير» (اگادير) با بزرگاي ۵.۸ و 12 هزار كشته هستند. به نظر مي‌رسد زلزله ۲۰۲۳ به مسجد تاريخي تينمال بازمانده از قرن دوازدهم هم آسيب رسانده است. وزير فرهنگ سابق مراكش گفت كه اين مسجد قرن دوازدهمي به عنوان الگويي براي مسجد كوتوبيا در مراكش و مسجد گيرالدا در سويل اسپانيا بوده است. گزارش وزارت كشور مراكش در عصر شنبه نشان داد كه شمار قربانيان زلزله مراكش به 1037 نفر افزايش يافته و بيش از 1000 نفر ديگر زخمي شده‌اند. اين وزارتخانه اعلام كرد كه وضعيت 721 نفر وخيم است. بيشتر قربانيان در استان الحوض، در غرب كانون زمين‌لرزه و جنوب مراكش هستند كه يك منطقه اقتصادي و فرهنگي شلوغ و مورد علاقه گردشگران است. كانون زلزله در كوه‌هاي بلند اطلس، پهنه‌اي است كه پس لرزه‌هاي متعدد در آن در حال رخداد است. تيم‌هاي امداد در كشور براي رسيدن به مناطق آسيب ديده با مشكل مواجهند و جاده‌هاي منطقه آسيب ديده يا مسدود شده‌اند. برخي ساكنان مراكش شب را با خوابيدن در خيابان‌ها سپري كردند. ترافيك در برخي خيابان‌هاي شهر در ميان عجله براي حمل بيماران و همچنين گردشگران فراري از ويراني گزارش شده است. روز ۱۸ شهريور ۱۴۰۲ الجزاير حريم هوايي مراكش را براي كمك‌هاي بشردوستانه و پروازهاي پزشكي بازگشايي كرد. در بيانيه رييس‌جمهور اين كشور آمده بود كه الجزاير به‌رغم تيرگي روابط دو كشور، حريم هوايي خود را براي كمك‌هاي بشردوستانه و پروازهاي پزشكي به مراكش باز مي‌كند . الجزاير در سال 2021 روابط ديپلماتيك خود را با مراكش قطع كرد و حريم هوايي خود را به روي همه هواپيماهاي ثبت شده در مراكش بست. كانون زلزله در اوكايمدين Oukaïmedene مراكش- در منطقه صافي، در منطقه كوهستاني اطلس قرار داشت. منطقه مديترانه به دليل همگرايي ورقه زمين‌ساختي آفريقا به سمت شمال (با سرعت 4-10 ميليمتر در سال) نسبت به ورقه اوراسيا در امتداد يك مرز برخورد لرزه‌اي فعال در حال فشرده شدن است. بالاترين ميزان لرزه‌خيزي در منطقه مديترانه در امتداد پهنه فرورانش هلنيك در جنوب يونان، در امتداد منطقه گسل آناتولي شمالي در غرب تركيه و منطقه فرورانش كالابريا در جنوب ايتالياست. سرعت بالاي محلي همگرايي در منطقه فرورانش هلنيك (35 ميليمتر در سال) با گسترش كمان پشتي آتش‌فشاني در سراسر يونان و غرب تركيه و بر فراز پوسته اقيانوسي مديترانه‌اي فرورانش همراه است. لرزه‌خيزي اين منطقه با رخداد‌هاي مهم در غرب تركيه و جنوب يونان، قبرس، سيسيل، كرت، دلتاي نيل در مصر، شمال ليبي، كوه‌هاي اطلس شمال آفريقا- تونس، الجزاير و مراكش - و شبه‌جزيره ايبري اسپانيا - پرتغال شناخته مي‌شود. زمين‌لرزه 1903 كيتريا با بزرگاي ۸.۲ و زمين‌لرزه 1926 رودس با بزرگاي ۷.۸ بزرگ‌ترين زمين‌لرزه‌هاي مديترانه‌اي ثبت شده به صورت ابزاري هستند كه هر دو با زمين‌ساخت ناحيه فرورانش مرتبطند. اگرچه ميزان لرزه‌خيزي در امتداد حاشيه شمالي قاره آفريقا نسبتا پايين است، ولي زمين‌لرزه‌هاي مخرب بزرگي از مراكش در غرب مديترانه تا درياي بحرالميت در شرق مديترانه ثبت و گزارش شده است. زلزله الاصنام ۱۹۸۰ الجزاير با بزرگاي ۷.۳ يكي از بزرگ‌ترين و مخرب‌ترين زمين‌لرزه‌هاي آفريقا در قرن بيستم بود.