گروه حوادث
مدتي پيش مادري مدعي شد؛ فرزند خردسالش كه مبتلا به اوتيسم (اختلالات رشدي عصبي) بوده توسط يكي از اعضاي خانواده‌شان (پدر) مورد آزار و اذيت جنسي قرار گرفته است. اين ادعاي تكان‌دهنده باعث شد تا «اعتماد» علايمي كه كودكان اوتيسم پس از آزار و اذيت جنسي از خود بروز مي‌دهند را بررسي كند. با توجه به حساسيت پرونده از ذكر اسامي تمامي افراد مصاحبه‌شونده و جزييات خودداري كرده‌ايم.
مادر اين كودك ادعا مي‌كند؛ وقتي پسر ۹ ساله‌اش را در خانه با يكي از اعضاي خانواده‌شان تنها گذاشته، پس از بازگشت متوجه مي‌شود كودكش پريشان و پرخاشگر شده و به همين دليل موضوع را از او پيگير مي‌شود. اين فرد مي‌گويد؛ فرزند اوتيسم او توانسته آزار و اذيت‌هاي جنسي كه به او وارد شده را با يكسري نشانه‌هاي مشخص شرح دهد. پيگيري‌ها از وكيل شاكي (مادر كودك) نيز نشان داده، پرونده‌اي مبني بر اين موضوع تشكيل شده، اما فعلا در روند رسيدگي قرار دارد.
با مطرح شدن اين ادعا و تشكيل پرونده در همين راستا بر آن شديم تا در مصاحبه با كارشناسان مربوطه و وكيل پرونده موضوع آزار و اذيت جنسي كودكان اوتيسم را بررسي كنيم.
«سعيده صالح‌غفاري»، مديرعامل انجمن اوتيسم ايران در مورد تشكيل پرونده‌هاي آزار و اذيت جنسي كودكان و افراد مبتلا به اوتيسم به «اعتماد» مي‌گويد: خانواده‌ها اگر بتوانند ادعاي خود را همراه با مستندات حقوقي ارايه دهند، انجمن مي‌تواند كمك‌شان كند. فرقي هم ندارد گاهي برخي از اين پرونده‌ها مربوط به اعضاي خانواده كودك مي‌شود و برخي ديگر مربوط به موسسات و مراكز درماني اوتيسم است. در هر صورت كودك چه در داخل خانه و چه در موسسات اوتيسم مورد آزار و اذيت جنسي قرار بگيرد، انجمن مي‌تواند به خانواده‌هاي آنها كه چنين موضوعي را عنوان مي‌كنند، كمك كند.» اين در حالي است كه مادر اين كودك توضيح مي‌دهد؛ ماجرا را براي انجمن اوتيسم مطرح كرده، اما كمكي از سوي آنها دريافت نكرده است.
مدير انجمن اوتيسم ايران، سال گذشته نيز درباره خبر ربودن و آزار و اذيت جنسي پسر ۲۱ ساله مبتلا به اوتيسم اعلام كرد؛ كودكان و افراد مبتلا به اوتيسم نه كلام دارند و نه دركي از خطر دارند بنابراين در مواقع خطر توان فرار كردن نيز ندارند.
هنوز حكم قضايي صادر نشده است
وكيل تسخيري پرونده مربوطه نيز در مورد ادعايي كه مادر اين كودك مطرح كرده به «اعتماد» مي‌گويد كه در اين زمينه پرونده تشكيل شده، اما در حال رسيدگي است. او در ادامه توضيح مي‌دهد: «موضوع و شكايت مطرح شده از سوي دادستان در حال بررسي و تحقيقات است. شايد شواهد و مدارك موجود نشان‌دهنده اين باشد كه آزار و اذيت جنسي صورت گرفته، اما هنوز حكم قضايي در ارتباط با آن صادر نشده است.»
وكيل تسخيري پرونده در پاسخ به اينكه كودكان اوتيسم اگر مورد تعرض و آزار و اذيت جنسي قرار بگيرند خانواده‌ها چگونه بايد مساله را متوجه شوند و آن را از طريق مجاري قانوني پيگيري كنند، مي‌گويد: «اين كودكان صراحتا نمي‌توانند عنوان كنند مورد تعرض يا آزار و اذيت جنسي قرار گرفته‌اند، اما در مورد يكسري سوالات خانواده‌ها واكنش نشان مي‌دهند، ولي صحت و سقم اين صحبت‌ها و واكنش‌ها بايد توسط پزشكي قانوني تاييد شود. كارشناسان پزشكي قانوني مي‌توانند واكنش‌ها و صحبت‌هاي كودكان آزار ديده را راستي‌آزمايي كنند، اما در مورد اين پرونده باز هم تاكيد مي‌كنم كه در روند رسيدگي قضايي قرار دارد و هنوز حكمي از سوي دستگاه قضا صادر نشده است.»
يكي از اعضاي انجمن حمايت از حقوق كودكان نيز كه در راستاي چنين پرونده‌هايي فعاليت مي‌كند و در جريان اين پرونده هم قرار دارد به «اعتماد» مي‌گويد: «كودك آزاري، موضوع بسيار مهمي است و اگر در محيط خانواده رخ دهد، نمي‌توان به جزييات آن دسترسي پيدا كرد. بنابراين اثبات آن نيز سخت است، اما اگر شخصي بخواهد موضوع آزار و اذيت جنسي فرزندش را پيگيري كند از طريق مراجع قضايي و معاينات پزشكي قانوني مي‌تواند آن را اثبات كند. حتي كارشناسان پزشكي قانوني با گذشت زمان هم مي‌توانند آثار جرايم جنسي مربوط به كودكان را تشخيص دهند، چراكه ساختار بدن كودكان با بزرگسالان كاملا متفاوت است.»
نمي‌توان گفت تمام كودكان آزارديده علايم مشابه و يكساني دارند
بر اساس ادعاهاي مادر، فرزندش پس از آزار و اذيت جنسي دچار علايم پرخاشگري شده است. در همين راستا با «فاطمه قاسمي‌زاده»، روانشناس كودك درباره برخي علايمي كه بعد از تعرض و آزار و اذيت جنسي در كودكان بروز پيدا مي‌كند، گفت‌وگو كرده‌ايم.
قاسمي‌زاده در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: «به صورت كلي اين كودكان دچار علايم منفي مي‌شوند. نوع آزار و اذيت‌هاي جنسي متفاوت است. در نتيجه نمي‌توان علايم يكسان و مشابهي را براي كودكاني كه مورد آزار و اذيت جنسي قرار گرفته‌اند، در نظر بگيريم، چون ميزان، شدت و مدت زمان آزار و اذيت جنسي متفاوت است. همچنين كودكاني كه مورد آزار و اذيت جنسي قرار مي‌گيرند شخصيت‌هاي متفاوتي دارند. بنابراين نمي‌توان اظهار كرد كه تمام اين كودكان نشانه‌هاي مشترك دارند، اما در خصوص آزار و اذيت جنسي كودكان اوتيسم بايد گفت كه اين كودكان سخت‌تر مي‌توانند از خود در برابر آسيب‌ها دفاع كنند براي همين امكان دارد بيماري‌شان شدت پيدا كند و آسيب بيشتري به آنها وارد شود.»
به گفته اين روانشناس كودك؛ خانواده‌هاي اين كودكان مي‌توانند از طريق شدت بيماري كودك‌شان يا ظهور برخي نشانه‌ها موضوع تعرض يا آزار و اذيت جنسي را متوجه شوند. حتي در بعضي موارد خود كودك موضوع را با زبان خاص خود مطرح مي‌كند و اگر خانواده‌ها نشانه‌ها و علايم عجيب كودك‌شان را پيگيري كنند، امكان دارد كودك‌شان حادثه پيش آمده را با نقاشي يا موارد اينچنيني بيان كند.
قاسمي‌زاده مي‌گويد: «از آنجايي كه كودكان آزارديده علايم مشتركي ندارند خانواده‌ها بايد خودشان علايم كودك‌شان را زير نظر بگيرند و نسبت به رفتارهاي فرزندشان كه تغيير يافته، اقدام كنند. علايم مشترك، مربوط به آزار و اذيت‌هاي مشترك مي‌شود؛ كمتر ديده شده كه آزار و اذيت‌ها شبيه به هم و مشترك باشند. حتي اگر آزار و اذيت‌هاي جنسي شبيه به هم باشد، واكنش‌هاي كودكان نسبت به آزاري كه ديده‌اند، مشترك نيست. به عنوان مثال در يك كلاس درس، معلمي دانش‌آموزان را مورد آزار و اذيت قرار مي‌دهد… با توجه به اينكه كودكان آزارديده در اين كلاس، برداشت و احساس مشترك ندارند پس نمي‌توان علايم مشخصي هم براي‌شان در نظر گرفت. مثلا شايد اين آزار و اذيت روي يك كودك تاثير منفي نداشته باشد ولي كودك ديگري كه در همان كلاس بوده به لحاظ روحي و رواني به هم بريزد. بروز علايم اين آزار و اذيت‌ها به ساختار و شخصيت كودكان، خانواده آنها و مسائل مختلف ديگر بستگي دارد.»
او در ادامه درباره اينكه آزار و اذيت‌ها روي چهار جنبه اساسي كودكان تاثير مي‌گذارد، توضيح مي‌دهد: «به‌طور كلي اين آزارها در چهار جنبه اساسي رشد كودك تاثيرگذار است. منتها با ميزان‌هاي متفاوت. مثلا امكان دارد آزار و اذيت وارده بر كودك اصلا جنسي نباشد و از نوع خشونت فيزيكي باشد. هر چند فرقي ندارد و انواع آزار و اذيت‌ها بر رشد جسمي حركتي كودكان تاثير مي‌گذارد و گاهي برخي كودكان پس از آزار و اذيت‌ها بي‌اشتها يا مثلا گوشه‌گير و كم حرف مي‌شوند. مشكلات ديگري كه براي اين كودكان امكان دارد به وجود بيايد به رشد شناختي آنها برمي‌گردد. خيلي از كودكان وقتي مورد آزار و اذيت جنسي قرار مي‌گيرند در تشخيص و درك مطالب مشكل پيدا مي‌كنند و تمركز خود را از دست مي‌دهند. آزار و اذيت‌هاي جنسي بيشتر روي رشد عاطفي و هيجاني كودكان تاثير مي‌گذارد. به عنوان مثال كودك از جامعه يا افراد خانواده كناره‌گيري مي‌كند يا مثلا رفتارهاي هيجاني متفاوتي از خود نشان مي‌دهد. اينجاست كه بايد بگوييم؛ آموزش به كودكان قبل از اينكه دچار خطر شوند، بسيار اهميت دارد. در جامعه ما و در خانواده‌ها موضوع آموزش اهميت چنداني ندارد. خانواده‌ها بايد قبل از اينكه كودك‌شان مورد آزار و اذيت جنسي قرار بگيرد، آموزش‌هاي لازم را بر اساس سن‌شان به آنها بدهند تا كودك‌شان هنگام خطر بتواند آگاهانه از خود دفاع كند يا بتواند آزار و اذيت را از هر طريق كه شده به خانواده‌اش عنوان كند.»
قاسمي‌زاده در خصوص آموزش خودمراقبتي به كودكان مي‌گويد: «متاسفانه در جامعه ما آموزش‌هاي لازم به كودكان داده نمي‌شود و كودكان در مواقعي كه مورد آزار و اذيت جنسي قرار مي‌گيرند حتي نمي‌توانند از خود دفاع كنند چه برسد به آنكه موضوع را به خانواده‌هاي‌شان عنوان كنند.
بنابراين آموزش خودمراقبتي به كودكان بسيار ضروري است، چون آسيب‌هاي جنسي از آسيب‌هاي جسمي به مراتب بدتر است و مي‌تواند آثار منفي زيادي روي كودكان بگذارد. خانواده‌ها با مراجعه به مراكز مشاوره و حتي تهيه يكسري كتاب‌هاي داستان مي‌توانند به كودكان كمك كنند تا آموزش‌هاي لازم را در اين زمينه به دست آورند.»
قربانيان ديگر آزار و اذيت جنسي كه مبتلا به اوتيسم بودند
شهريور ماه ۱۴۰۱ در خيابان سه راه آذري تهران يك پسر ۲۱ ساله و مبتلا به اوتيسم توسط فردي موتورسوار ربوده و چند روز بعد با وضعيتي اسفبار پيدا مي‌شود. رسانه‌ها از قول مدير انجمن اوتيسم ايران نوشتند؛ خانواده‌اش با پيگيري‌هاي زياد توانستند او را بعد از چند روز در بيمارستان فيروزآبادي تهران پيدا كنند. شاهدان عيني گفته بودند كه هر دو دستش كاملا قرمز و متورم شده بود. حال عمومي خوبي نداشته و دايما فرياد مي‌كشيده است. مادر اين پسر ۲۱ ساله نيز گفته بود؛ فرزندش ۵كيلو وزن از دست داده و هيچ اشتهايي ندارد.
مدير انجمن اوتيسم، سال گذشته در مورد بي‌توجهي سازمان‌هاي مربوطه به اين اتفاق به رسانه‌ها اعلام كرد؛ پزشكي قانوني سراغ بيمار نرفته است، در مدتي كه اين پسر را دزديده‌اند تا وقتي‌كه در خيابان رهايش كردند و خانواده‌اش توانستند او را در بيمارستان پيدا كنند متاسفانه هيچ كدام از سازمان‌هايي كه بايد در اين ماجرا نقش‌آفريني مي‌كردند از جمله پزشكي قانوني و پليس كار خودشان را درست انجام ندادند. حال عمومي او اصلا خوب نيست، مجدد در بيمارستان بستري شده و نياز به رسيدگي ويژه و حمايت‌هاي رواني دارد. پس از اين حادثه حسين رحيمي، رييس پليس تهران اعلام كرد؛ پليس قطعا با متخلفان پرونده فرد مبتلا به اوتيسم برخورد مي‌كند، اما چندي بعد علي وليپورگودرزي، رييس پليس آگاهي پايتخت موضوع آزار جنسي به اين پسر ۲۱ ساله را رد كرد.
همچنين اوايل سال ۱۴۰۱ خبري مبني بر آزار جنسي پسري ۲۲ ساله در مركز نگهداري از كودكان اوتيسم كرج منتشر شد. مادر قرباني در مورد اين اتفاق عنوان كرده بود كه وقتي ماجرا را از يكي از مددكاران پيگيري كردم به من گفت بچه تو تنها نيست و اين اتفاق براي چند خانواده ديگر هم افتاده است.