روياي اتمي شاهزاده

عربستان سعودي روز دوشنبه اعلام كرد كه تصميم دارد به نظارت محدود آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر فعاليت‌هاي هسته‌اي خود پايان داده و مطابق خواست نهاد ناظر سازمان ملل، فعاليت‌هاي هسته‌اي خود را تحت رژيم جامع پادمان آژانس ادامه دهد.

طبق گزارشي كه در اين خصوص خبرگزاري يورونيوز منتشر كرده، عبدالعزيز بن سلمان، وزير انرژي عربستان سعودي در كنفرانس عمومي سالانه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اعلام كرد كه كشورش اخيرا تصميم گرفته تا با فسخ پروتكل مواد هسته‌اي با مقادير كم به سمت اجراي توافقنامه جامع پادماني حركت كند. اين موضوع از آنجا اهميت دارد كه چنين پروتكلي مقررات پادماني را به آن شكلي كه در پيمان منع گسترش تسليحاتي يا پروتكل الحاقي مطرح است، در بر نگرفته و مسيري را براي ادامه فعاليت‌هاي مخفي براي عربستان ايجاد مي‌كند. درواقع اعلام مقامات سعودي درحالي صورت مي‌گيرد كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي سال‌هاست كه در حال مذاكره با رياض به منظور جلب موافقت اين كشور براي پيوستن به توافقنامه جامع پادماني (CSA) است.

با اين حال در صحبت‌هاي دو پهلوي وزير انرژي عربستان در نشست وين مشخص نشده كه سعودي‌ها قرار است علاوه بر توافق جامع پادماني، پروتكل الحاقي را بپذيرند يا خير؟ چراكه درخصوص فعاليت‌هاي صلح‌آميز اتمي، مساله مهم و اساسي پذيرش پروتكل الحاقي است كه امكان بازرسي گسترده و سرزده بازرسان آژانس را از تاسيسات هسته‌اي هر كشوري فراهم مي‌كند.

از سوي ديگر برخي معتقدند كه صحبت‌هاي وزير انرژي عربستان، موافقت با خواسته آژانس به منظور بازرسي بيشتر بر برنامه هسته‌اي اين كشور است.

دليل اصرار سعودي‌ها بر برنامه هسته‌اي

در همين رابطه لازم به ذكر است هر چند كه عربستان صنعت هسته‌اي نوپايي داشته و هم‌اكنون طبق اعلام قبلي راكتور تحقيقاتي‌اش در نزديكي رياض به تازگي ساخته شده و نياز به تزريق سوخت دارد، اما به گفته برخي ناظران، سعودي‌ها همزمان با اينكه يك برنامه موشكي با چين دارند، در زمينه فعاليت‌هاي هسته‌اي نيز با پكن همكاري مي‌كنند. حتي برخي منابع خبري به صورت غيررسمي معتقدند كه سعودي‌ها سال‌ها قبل نقشه‌هاي اتمي را از عبدالقدير خان پدر بمب اتمي پاكستان خريداري كرده‌اند.

در همين راستاست كه محمد بن سلمان، وليعهد عربستان چند روز قبل براي دومين بار طي مصاحبه‌اي كه با شبكه فاكس‌نيوز داشته، مدعي شد در صورت دستيابي ايران به سلاح اتمي، ما هم به اين سمت خواهيم رفت. چنين ادعايي در شرايطي صورت مي‌گيرد كه اكنون بحث‌ها بر سر عادي‌سازي روابط ميان عربستان و اسراييل نيز داغ است. در واقع اكنون چند ماه است كه محافل خبري و كارشناسي اعلام كرده‌اند كه دولت بايدن به دنبال عادي‌سازي روابط ميان رياض و تل‌آويو است و حتي اخيرا وزير خارجه اسراييل مدعي شده تا 4 الي 5 ماه آينده جزييات چنين توافقي قابل دسترس و امضا خواهد بود.

اين موضوع از آنجا اهميت دارد كه يكي از شروط سه‌گانه عربستان براي عادي‌سازي روابط با اسراييل، كمك‌هاي ايالات متحده به اين كشور به منظور پيشبرد برنامه‌هاي هسته‌اي رياض است. امري كه به يكي از موانع چنين توافقي تبديل شده است؛ زيرا از يك‌سو امريكايي‌ها نگران شروع يك مسابقه هسته‌اي جديد در منطقه هستند؛ زيرا فارغ از عربستان، اكنون تركيه، مصر و امارات نيز برنامه‌هاي هسته‌اي خاص خود را دنبال مي‌كنند.

در اين راستا گويا به سعودي‌ها پيشنهاد شده كه از مدل برنامه اتمي امارات پيروي كنند؛ برنامه‌اي كه غني‌سازي را در خارج از خاك اين كشور انجام مي‌دهد؛ اما سعودي‌ها به دنبال غني‌سازي در خاك خود هستند و همين مساله به يكي از موارد اختلافي ميان آنها و امريكا بدل شده است.در همين راستا بود كه روزنامه وال استريت ژورنال هفته گذشته گزارش داد كه مقامات اسراييلي در حال همكاري با دولت بايدن روي توافق پيچيده‌اي هستند كه به موجب آن عمليات غني‌سازي اورانيوم توسط ايالات‌متحده و عربستان راه‌اندازي شود.

در اين ميان به گفته كارشناسان دو شرط ديگر عربستان براي عادي‌سازي روابط با اسراييل نيز ازجمله موارد پيچيده است؛ زيرا سعودي‌ها از يك‌سو به دنبال يك توافق امنيتي جديد با امريكا هستند كه محدوديت فروش سلاح به عربستان را نداشته باشد. علاوه بر اين در شرايطي كه دولت تندرو و راستگراي نتانياهو بر سر كار است، عربستان شرط ديگر خود را تشكيل كشور مستقل فلسطيني اعلام كرده است.

در اين رابطه به گفته كارشناسان، هر چند كه هنوز بحث توافق ميان رياض و تل‌آويو نامشخص است، اما مي‌توان گفت كه برنامه اتمي عربستان نيز در راستاي بلندپروازي‌هاي محمد بن سلمان، وليعهد عربستان كليد خورده است. در واقع بن سلمان قصد دارد در افق 2030 علاوه بر اينكه اقتصاد كشور را از وابستگي به نفت جدا كند، بلكه اكنون با هزينه‌هاي هنگفت در حال ساخت پروژه‌هاي بزرگي نظير شهر هوشمند نئوم (با سرمايه‌اي بالغ بر 500 ميليارد دلار) و طرح ساحل گردشگري درياي سرخ است. به همين دليل است كه برخي تحليلگران معتقدند برنامه اتمي هم جزيي از جاه‌طلبي‌هاي بن سلمان به منظور تكميل ژست توسعه سريع در عربستان محسوب مي‌شود.