درباره اهميت ريچارد واگنر در موسيقي و بيشتر از آن
آهنگسازي كه «مساله» نيچه بود
گروه هنر و ادبيات|ديروز ايسنا در يادداشتي درباره ويلهلم ريچارد واگنر با عنوان نسبتا طولاني «آهنگساز بزرگي كه يهودستيزي او موجب اخراجش از آلمان شد» نوشت. در اين يادداشت به پيشگام بودن واگنر اشاره و يادآوري شده است كه او بر خلاف بسياري از آهنگسازان عصر خود كه ملودي را مي‌نوشتند و سپس براي نوشتن اشعار از فرد ديگري كمك مي‌گرفتند، هم موسيقي و هم متن آوازها و گفتارها را براي اپراهاي خود مي‌نوشت.
واگنر آهنگساز، رهبر اركستر، نظريه‌پرداز موسيقي و مقاله‌نويس آلماني بود. شهرت او بيشتر به خاطر اپراهاي اوست. در دنياي موسيقي كلاسيك از او به عنوان ادامه‌دهنده راه لودويگ فان بتهوون ياد مي‌كنند. او تاثير عميقي بر پيشرفت موسيقي كلاسيك داشت. اپراها و درام‌هاي موسيقي ريچارد واگنر انقلابي در اپرا ايجاد كرد، اگرچه كه مطالب ضديهود او تاثيري منفي بر ميراث موسيقي‌اش داشت. او تا مدت‌ها با يكي از بزرگ‌ترين هم‌عصرانش فريدريش نيچه، فيلسوف نامدار آلماني، روابطي بسيار دوستانه داشت، اما اين روابط به كدورت انجاميد. كتاب «نيچه در برابر واگنر» نوشته نيچه با ترجمه فانوس بهادروند ازسوي انتشارات عمران منتشر شده كه مجموعه‌اي است از نوشته‌هاي نيچه فيلسوف معروف آلماني درباره واگنر يكي از آهنگسازان برجسته موسيقي كلاسيك كه در سه بخش «درباره واگنر»، «نيچه در برابر واگنر» و «برگزيده‌اي از اندرزهاي نيچه» گردآمده است. در اين ستون هر بار به بهانه‌اي به يك چهره موسيقي مي‌پردازيم. اين شماره نگاهي داشتيم به تاثير واگنر و ميراث موسيقايي‌اش. البته ديدگاه‌هاي سياسي او كه مدافع ناسيوناليسم آلماني و يهودستيزي بود، باعث شد كه سال‌ها از آلمان تبعيد شود. يكي از مشهورترين آثار واگنر، اپراي
«The Ring of the Nibelung»، غرق در اساطير آلماني است كه از بسياري از آرمان‌هاي ناسيوناليستي او حمايت مي‌كند. واگنر مقاله‌اي هم به نام «يهوديت در موسيقي» نوشت كه به‌شدت از آهنگسازان يهودي انتقاد كرد. اين مقاله جنجال زيادي برانگيخت و بيش از پيش از محبوبيت واگنر در جريان اصلي موسيقي كاست. با اين حال، موسيقي او آن‌قدر محبوب بود كه درنهايت توانست به وطن خود بازگردد و آهنگسازي را ادامه دهد. يكي از چيزهايي كه موسيقي واگنر را بسيار منحصر به فرد مي‌كند، استفاده او از لايت‌موتيف‌ها (يك تِم يا موتيف تكرارشونده كه براي تجسم يك شخصيت يا ذهنيت به كار مي‌رود) است. رواج تكنيك لايت‌موتيف را به او نسبت مي‌دهند. اين يك وسيله موسيقي است كه در آن يك ملودي كوتاه با يك شخصيت، شيء يا ايده خاص مرتبط است. واگنر از اين امر استفاده كرد تا تاثير بالايي به‌جاي بگذارد و بدين‌ترتيب موتيف‌هاي موسيقي پيچيده‌اي را خلق كرد كه به توسعه طرح‌ها و شخصيت‌هاي اپراهاي او كمك كرد. اين امر به او اجازه داد تا كنترل بيشتري بر صدادهي اركستر خود داشته باشد و به ايجاد صداي يكپارچه‌تري كمك كند. تكنيك لايت‌موتيف توسط بسياري از آهنگسازان ديگر مورد استفاده قرار گرفت كه يكي از ماندگارترين كمك‌هاي واگنر به دنياي موسيقي است. اولين اپراي واگنر به نام «Die Feen» تا زماني كه او زنده بود، اجرا نشد. ۲۰ سال از ساخت اين اثر نگذشته بود كه سرانجام به نمايش درآمد. ريچارد واگنر از موسيقيدان‌هاي ضديهود افراطي بود و به همين دليل هيتلر يكي از معروف‌ترين طرفداران آثار او
به شمار مي‌رفت. همين عوامل موجب شده اجراي اپراهاي او در آلمان با مشكلاتي همراه باشد. در سال 2013 اجراي اپرايي بحث‌برانگيز از واگنر در يكي از سالن‌هاي اصلي اپراي آلمان به دليل داشتن صحنه‌هايي برآشفته‌كننده ازحضور نازي‌ها روي سن، متوقف شد. بي‌بي‌سي فارسي در اين باره نوشته بود كه كمپاني رينپور، كه در دوسلدرف قرار دارد، اعلام كرد بعد از اولين اجراهاي اپراي «تنهويزر» برخي از تماشاگران آزرده خاطر به فوريت‌هاي پزشكي نياز پيدا كردند. با اين حال توليد‌كننده اين اجرا حاضر نشد لحن اپرا را كه داستان آن در يك اردوگاه كار اجباري در دوران هولوكاست مي‌گذشت، تغيير دهد. اجراي اپراي تنهويزر متوقف و برنامه‌هاي آن فقط به اجراي كنسرت محدود شد. در بيانيه منتشر شده از طرف دوچه اپرا، ذكر شده بود كه «بعد از درنظر گرفتن تمام بحث‌هاي مطرح شده به اين نتيجه رسيديم كه براي تاثير عميق اين اثر هنري نمي‌توانيم توجيه قابل قبولي پيدا كنيم.» در ادامه اين بيانيه آمده است: «ما بر اين باور هستيم كه برخي از صحنه‌ها (به ويژه صحنه‌هاي تيراندازي) به‌شدت واقع‌گرايانه به اجرا درآمدند» كه همين امر موجب «وارد آمدن فشارهاي روحي و جسمي» به برخي از تماشاگران شد. براساس اطلاعات ذكر شده در اين بيانيه، با وجود «گفت‌وگوهاي فشرده» با «بروكهارد كوزمينسكي»، كارگردان آلماني اين اپرا، براي ايجاد تغييرات امكان‌پذير «او به دلايل هنري حاضر به انجام اين تغييرات نشد.» خانه اپرا در اين باره گفته بود: « البته ما بايد -و از نظر قانوني هم وظيفه داريم- به آزادي هنري كارگردان احترام بگذاريم.» مايكل زنتي- هيسه، رييس جامعه يهوديان دوسلدرف به آسوشيتدپرس گفته بود: «برخي از تماشاگران، اين اجرا را هو كردند و در زمان ترك سالن در اعتراض به آن، درها را به هم كوبيدند.» اپراي اصلي تنهويزر كه داستان آن در آلمان سده‌هاي مياني مي‌گذرد براي اولين‌بار در سال ۱۸۴۵ در درسدن اجرا شد. داستان اين اپرا براساس تصنيفي سنتي بود درباره شاعري به نام تنهويزر و يك مسابقه آواز خواندن در قصر وارتبورگ. يكي ديگر از اجراهاي دردسرساز آثار واگنر به برنامه اجراي آثار او در دانشگاه تل‌آويو مربوط مي‌شد. در ابتدا بنا بود كنسرت اجراي آثار واگنر در سالن بزرگ دانشگاه تل‌آويو برگزار شود اما اين كنسرت لغو شد. آثار اين آهنگساز در اسراييل به ندرت اجرا شده است و زماني كه دنيل بارنبويم، رهبر اركستر آرژانتيني- اسراييلي، يكي از آثار او را در سال ۲۰۰۱ در اورشليم اجرا كرد با اعتراض شديد محافل متعصب يهودي مواجه شد.