كارگاه بايسنغر و ميراثي مشترك
رضا دبیری‌نژاد
نمايشگاه كارگاه بايسنغر كه در كتابخانه و موزه ملي ملك برپا شده است به يكي از نام‌هاي آشنا در تاريخ هنر اسلامي ايران مي‌پردازد كه انتساب نام او بر هر اثر هنري آن را جلوه و ارزشي بيشتر مي‌بخشد و از سوي ديگر اشاره به نام كارگاهي دارد كه هنرمندان متعددي در آن به كار مشغول بوده‌اند و از يك سنت و صنعت هنري در فرهنگ ايراني يادآوري مي‌كند. كارگاه‌هايي كه متعدد بوده‌اند و بايد به نقش آنها در شكل‌گيري آثار هنري جمعي بيشتر پرداخته شود. اما آثار اين كارگاه و آثار منتسب به بايسنغر ميرزاي تيموري امروزه در مراكز مختلفي پراكنده هستند و كتابخانه‌ها و موزه‌هاي مختلفي به داشتن اين آثار افتخار مي‌كنند و اين‌گونه است كه اهميت نام بايسنغر و كارگاه او بيشتر مي‌شود. نمايشگاه كارگاه بايسنغر در موزه ملك سعي كرده ضمن نمايش آثار موجود در موقوفه ملك كه مربوط به اين نام هستند به بازنمايي آثار ديگري از موزه‌ها و مجموعه‌هاي ديگر نيز بپردازد از كاخ گلستان تا آستان قدس رضوي، موزه توپقاپي و دانشگاه استانبول و مجموعه‌هاي خصوصي. وقتي صحبت از بايسنغر ميرزا يا دوره تيموري مي‌شود، امروزه كشورهاي متعددي به ذهن مي‌آيند يا كشورهاي ديگري نيز به اين نام افتخار مي‌كنند از هرات تا سمرقند و بخارا و حالا مجموعه‌هاي تركيه و به ويژه استانبول به گنجينه‌هاي شناخته شده‌اي در اين حوزه تبديل شده‌اند. اين‌گونه است كه نمايشگاه بايسنغر هم روايتي مشترك از مجموعه‌هاي پراكنده ارايه كرده است و هم به موضوعي پرداخته كه امروزه ميراث مشترك بين ملل محسوب مي‌شود و روايت‌هاي آن مي‌تواند براي همه صاحبان اين ميراث‌ها جذاب باشد و زمينه گفت‌وگو، همكاري و اشتراك را ميان آنها از طريق نهادهاي ميراثي چون موزه‌ها فراهم سازد. در نظر داشته باشيم كه پهنه‌هاي تاريخي گذشته امروز در جغرافياهاي سياسي مختلفي قرار گرفته‌اند كه هر كدام از اين جغرافياها نسبت به آن ادوار تاريخي چون تيموري احساس تعلق و ارتباط دارند و ميراث‌هاي آن ادوار را به مثابه افتخار خود مي‌نگرند. از اين رو اگرچه جغرافياي سياسي برابر با پهنه‌هاي تاريخي گذشته نيست، اما اشتراك فرهنگي و تعلق ميراثي وجه مشترك بين ملل در اين پهنه‌هاست. اين وجه مشترك سبب پيدايي ظرفيتي در موزه‌ها و گنجينه‌هاي ميراثي مي‌شود كه مي‌توانند نقشي فراتر از جغرافياي سياسي ايفا كرده و زمينه ارتباط و گفت‌وگو ميان ملل را فراهم كنند. قرآن بايسنغري كه اوراق آن در اين نمايشگاه به نمايش درآمده و بخش‌هايي از آن در موزه‌هاي مختلف جهان قرار دارد با روايت‌هاي اوراق ايران و رحل بزرگ منسوب به آن در مسجد بي‌بي خانم در سمرقند به‌طور كامل روايت و فهميده نمي‌شود يا سند عرضه‌داشت موجود در توپقاپي مي‌تواند زنجيره‌اي از اين آثار را با نام هنرمندانش به هم پيوند دهد و مواردي ديگر كه شبكه‌اي از ارتباطات را در جغرافيايي گسترده مي‌سازد و همه اينها حاصل روايت نمايشگاه كارگاه بايسنغر است.