دهلي‌نو به آرامي در حال حركت به سوي اكوسيستم امنيتي تحت رهبري ايالات‌متحده بوده و در عين حال، روابط با متحدان قديمي خود را حفظ مي‌كند.سياست خاورميانه‌اي هند در زمان نخست‌وزيري نارندرا مودي اغلب موفق و گيج‌كننده به نظر مي‌رسد. حزب حاكم بهاراتيا جاناتا (BJP) كه مودي به آن تعلق دارد، گرايش راست‌گرايانه و ملي‌گراي هندويي دارد با اين حال، ورود هند به منطقه خليجفارس، به ويژه به جهان عرب، موفقيتي تعيين‌كننده براي حكومت كنوني هند بوده است.
نقش هند در نظم خاورميانه
جنگ جاري بين اسراييل و حماس كه با حمله ۷ اكتبر حماس آغاز شد، توازن ديپلماتيك دهلي‌نو بين خاورميانه «جديد» و حمايت سنتي‌اش از خاورميانه «قديم» را در كانون توجهات قرار داده است. روابط دهلي‌نو با خاورميانه جديد با نزديكي فزاينده هند به اكوسيستم امنيتي ايالات‌متحده تعريف مي‌شود. درحالي كه رويكرد دهلي‌نو درقبال خاورميانه قديمي، با فاصله گرفتن آشكار هند از سياست عدم تعهد برجسته شده است، حضور و مشاركت هند در ساز و كارهاي ديپلماسي و اقتصادي مانند پيمان «آي۲يو۲» و كريدور اقتصادي هند-خاورميانه-اروپا (IMEEC)، نشان‌دهنده تغييراتي نه چندان ظريف در رويكرد دهلي‌نو است. چرخش اخير هند به وسيله اجماع رو به رشد اين كشور با امريكا جهت مقابله با نفوذ و نقشه‌هاي چين دنبال مي‌شود.
سياست يك بام و دو هواي دهلي‌نو
هند از زمان استقلال، همواره حامي آرمان فلسطين بوده و اين رويكرد را به چشم حمايتي اخلاقي از حاكميت فلسطين و به عنوان مبارزه‌اي ضداستعماري مي‌نگرد. در سال ۱۹۷۵، هند اولين كشور غيرعربي بود كه سازمان آزادي‌بخش فلسطين (ساف) را به رسميت شناخت. ياسر عرفات، رييس وقت ساف مرتبا از دهلي‌نو بازديد مي‌كرد، اما از آن زمان تاكنون، اين رابطه پيچيده‌تر شده است.
ماه گذشته، شاخه جوانان «جماعت اسلامي» ايالت كرالا كه روابط نزديكي با كشورهاي خليجفارس دارد، ميزبان نشست مجازي با خالد مشعل، رهبر سابق حماس بود. در اين نشست طيف وسيعي از ديدگاه‌هايي كه مدت‌هاست در داخل جوامع مسلمان هند وجود داشته، به بحث گذاشته شد. چند هفته پيش از جلسه، مودي، حماس را در ليست سياه قرار داد. پس از چندين دهه گرايش به جهان عرب، بالاخره در سال ۱۹۹۲، پي. ناراسيمها رائو، نخست‌وزير وقت هند روابط ديپلماتيك كامل با اسراييل را برقرار كرد. اين اقدام همزماني داشت با تغييرات بزرگ در سراسر شبه قاره هند كه برجسته‌ترين آن، آزادسازي اقتصادي اين كشور پس از سال‌ها بحران بود. اسراييل نيز مدت زيادي در حال مقدمه‌چيني براي چنين لحظه‌اي بود. در دو جنگ بزرگ هند عليه پاكستان در سال‌هاي ۱۹۷۱ و ۱۹۹۹، تل‌آويو به هند كمك‌هاي نظامي كرد.
فرصت‌سازي از عصر حواس‌پرتي
عادي‌سازي روابط هند با اسراييل، دهلي‌نو را مجبور كرد تا اقدامي متعادل‌كننده بين سه قطب قدرت در منطقه انجام دهد: جهان عرب، اسراييل و ايران. هر سه براي منافع هند مهم‌اند. جهان عرب ميزبان بيش از ۷ ميليون كارگر هندي است كه ميلياردها دلار به اقتصاد هند مي‌افزايند. اسراييل همچنان يك شريك حياتي فناوري و دفاعي است. موقعيت استراتژيك ايران نيز به ارتقاي منافع هند در آسياي مركزي و افغانستان ناآرام‌تر تحت رژيم طالبان كمك مي‌كند.
تا سال ۲۰۲۳، سياست خارجي هند در قبال منطقه به‌طور فزاينده‌اي به عملگرايي گرويد. اين كشور سعي دارد تا در نظم جهاني كنوني، يا آنچه محققان از آن به عنوان «عصر حواس‌پرتي قدرت‌هاي بزرگ» مي‌نامند، بين فرصت‌ها و چالش‌ها توازن برقرار كند. از آنجايي كه اقتصاد هند به سرعت در حال رشد بوده و در نظر دارد تا سال ۲۰۳۰ به سومين اقتصاد بزرگ جهان تبديل شود، تمايل هند براي نفوذ بيشتر نيز افزايش يافته است. خاورميانه جايي است كه دهلي‌نو در حال محك‌زدن نفوذ خود است.جدال اخير بين هند و قطر نمونه جالبي از مديريت نقاط عطف است. در ماه اكتبر، دوحه حكم اعدام هشت مقام سابق نيروي دريايي هند كه در پروژه نوسازي بخش دفاعي قطر كار مي‌كردند را اعلام كرد. براساس گزارش‌ها، آنها به جاسوسي از طرف اسراييل متهم شده بودند. درحالي كه هر دو كشور همچنان حكم قضايي را محرمانه نگه داشته‌اند، از آن زمان، دهلي‌نو با پيش گرفتن راه قانوني، از دادگاه قطر درخواست حكم تجديدنظر كرد.اين اولين‌باري نيست كه دهلي‌نو درگير مناقشه‌هاي منطقه‌اي در خاورميانه مي‌شود. در سال‌هاي ۲۰۱۲ و ۲۰۲۱، ديپلمات‌هاي اسراييلي هدف بمب‌گذاري‌هايي در پايتخت هند قرار گرفتند و در هر دو مورد، دهلي‌نو تلاش كرد توپ را در زمين ديگر بازيگران بيندازد.
بازي مودي با كارت اعراب
امروزه از طريق ارتباطات هند در خاورميانه، اين كشور در حال تبديل شدن به ذي‌نفعي اقتصادي و امنيتي در اين منطقه است. اين مساله تنها نتيجه تغييرات سياست خارجي دهلي‌نو نيست، بلكه به دخالت شخصي خود مودي نيز برمي‌گردد.در سال ۲۰۱۷، مودي اولين نخست‌وزير هند بود كه به اسراييل سفر كرد. با توجه به شهرت سياسي مودي، او در سال ۲۰۱۸ از رام‌الله در كرانه باختري ديدن كرد تا توازن ديپلماتيك هند را حفظ كند. مودي در سال ۲۰۱۹ و در اوج رسوايي قتل جمال خاشقجي، ميزبان محمد بن‌سلمان، وليعهد عربستان سعودي بود؛ زماني كه سعودي‌ها مورد خشم و نفرت اكثر كشورها بودند. نخست‌وزيري هند از زمان تصدي مسووليت در سال ۲۰۱۵، پنج بار از امارات متحده عربي بازديد كرده و اغلب ديده مي‌شود كه شيخ محمد بن زايد آل نهيان، رييس‌جمهور امارات را «برادر» مي‌خواند. از زمان آغاز جنگ اسراييل و حماس، مودي با شش تن از رهبران خاورميانه گفت‌وگو داشته تا موضع هند را روشن كند. دولت مودي تلاش كرده تا تعادل خوبي بين اهداف جنگي اسراييل عليه حماس و بحران بشردوستانه فلسطين تعريف كند. مبارزه با گروه‌هاي راديكال ابزار مهمي براي ديپلماسي بين‌المللي مودي بوده كه ناشي از تلاش‌هاي هند براي منزوي كردن پاكستان در سطح بين‌المللي به دليل حمايت از اين گروه‌هاست.
ديپلماسي هند در خليجفارس
اما ديپلماسي هند در خليجفارس هدف ديگري نيز دارد؛ تقويت موقعيت هند در موضوع كشمير كه بزرگ‌ترين مورد مناقشه بين هند و پاكستان است و تضعيف جايگاه اسلام‌آباد در نهادهايي مانند سازمان همكاري اسلامي. در فوريه ۲۰۱۹، سوشما سواراج، وزير امور خارجه وقت هند اولين وزير هندي بود كه از سال ۱۹۶۹ براي سخنراني در اين سازمان دعوت شد؛ رويدادي كه به عنوان پيروزي بزرگ ديپلماتيك هند مورد استقبال قرار گرفت. در طول سخنراني سواراج، پاكستان در سالن حضور نداشت.
ساير فعاليت‌هاي فزاينده ديپلماتيك دهلي‌نو متوجه ايالات‌متحده بوده است. در آسيا، نهادينه‌سازي مكانيسم‌هايي مانند گفت‌وگوي چهارجانبه امنيتي، واشنگتن و دهلي‌نو را بيش از هر زمان ديگري به‌هم نزديك‌تر كرده است. هر دو كشور به دنبال همكاري براي مقابله با پكن هستند كه به طور فزاينده‌اي رويكردي تهاجمي دارد. نزديك شدن هند و ايالات‌متحده فقط به آسيا محدود نشده، بلكه در خاورميانه نيز در طرح‌هايي مانند آي۲يو۲ و IMEEC نيز همكاري دارند.
با اين حال، سياست داخلي هند درگير چالش‌هايي جدي است. در سال ۲۰۲۲، اظهارات سخنگوي حزب بهاراتيا جاناتا خشم كشورهاي اسلامي، ازجمله كساني كه با هند همكاري نزديك دارند را برانگيخت. پيش از اين، روايات ضدمسلمانان در سياست داخلي هند به صورت خصوصي، محل بحث بين كشورهاي عربي و دهلي‌نو بوده است. در اين دوره، هند به واسطه گزارش‌هاي وزارت امور خارجه ايالات‌متحده در مورد وخامت آزادي‌هاي مذهبي هند تحت فشار قرار گرفت. علي‌رغم اين اختلافات، همكاري استراتژيك امريكا و هند ثابت مانده است.
ايجاد آي۲يو۲ نتيجه مستقيم امضاي توافقنامه ابراهيم در سال ۲۰۲۱ بود. از آن زمان، اسراييل و امارات سريعا روابط دوجانبه اقتصادي محكمي برقرار كردند. اين توافقنامه‌ها همچنين به كشورهايي مانند هند كمك كرده تا همكاري‌هاي اقتصادي و سياسي را با سهولت بيشتري دنبال كنند.
هم‌صدايي دهلي‌نو با واشنگتن
به نوشته فارين پالسي، اگرچه آي۲يو۲ به عنوان پلتفرم همكاري اقتصادي تلقي مي‌شود، اما همه كشورهاي عضو، به شكلي در رزمايش‌هاي نظامي گسترده در منطقه شركت كرده‌اند. اين مساله شامل هند نيز مي‌شود؛ جايي كه سه نيروي ارتش آن گسترش و مشاركت خود را افزايش داده‌اند.فراتر از آي۲ويو۲، اعلام عضويت در كريدور IMEEC آخرين نشانه دهلي‌نو از همسويي با اهداف ژئواكونوميك ايالات‌متحده است. اين ايده قبلا توسط برخي به عنوان مخالف با طرح ابتكار كمربند و جاده چين (BRI) مطرح شده بود. هدف كريدور خاورميانه‌اي بايدن، اتصال خاورميانه به اروپا و هند از طريق كريدوري تجاري است كه مي‌تواند با مركزيت كانال سوئز رقابت كند.اما كشورهايي مانند عربستان سعودي و امارات متحده عربي كه در مركز IMEEC قرار دارند نيز عضو طرح كمربند و جاده بوده و علاقه‌مند به توسعه مشاركت نزديك با پكن هستند. رسانه‌هاي تبليغاتي حزب كمونيست چين اين طرح را صرفا تخيلي و دور از واقعيت دانسته‌اند. اتحاديه اروپا، ايالات‌متحده و هند اين كريدور را به عنوان بزرگراه بين‌قاره‌اي بعدي براي اتصال ديجيتال و اقتصادي معرفي كرده‌اند. با اين حال، IMEEC در مراحل اوليه توسعه قرار داشته و در حال حاضر، هيچ طرحي در مورد نحوه عملكرد آن ارايه نشده است.به باور تحليلگران، شاهراه‌هاي اقتصادي جديد، چندجانبه‌گرايي خرد و تغيير سويه ژئوپليتيكي باعث شده كه سياست خارجي هند از حالت ريسك‌گريزي به سياستي ماجراجويانه‌تر تبديل شود. امروزه هند بسيار بيشتر از هر مقطعي از تاريخ مستقل خود به ايالات‌متحده نزديك شده است.در مقابل، برخي به دليل نقش هند در دستيابي به توافق هسته‌اي ۲۰۱۵ ايران، با تعميق همكاري‌هاي واشنگتن و دهلي‌نو مخالفند. پس از خروج تهران از اين توافق در سال ۲۰۱۸، هند به خاطر حفظ همسويي ديپلماتيك با امريكا، مجبور شد كه به واردات نفت از ايران پايان دهد. ايران داراي منابع عظيم نفتي بوده، توافقات خوبي منعقد مي‌كند و در منطقه جغرافيايي جايگاه مطلوبي براي تجارت قرار دارد. رويكردي كه هند مجبور به اتخاذ آن شد، به سياست تحريمي امريكا در باب ايران كمك كرد. هند استقلال استراتژيك و سبك رهبري خاصي در نيمكره جنوبي دارد. اين مساله دهلي‌نو را اغلب در تضاد با نقش استراتژيكش در خاورميانه به عنوان شريك ايالات‌متحده قرار مي‌دهد. يكي از طولاني‌ترين موفقيت‌هاي هند در اين منطقه، پذيرش عدم تعهد بوده است. اين واقعيت كه آي۲يو۲ تقريبا بلافاصله توسط برخي ناظران به عنوان همكاري‌هاي چهارجانبه خاورميانه‌اي شناسايي شد، به آن رنگ و بويي از گسترش منافع اصلي ايالات‌متحده (يعني مهار چين) داد. درحالي كه هند هرگز به طور رسمي از چنين اصطلاحاتي استفاده نكرده است، اين تصوير در رسانه‌ها براي بي‌طرفي كه دهلي‌نو همچنان اميدوار است آن را حفظ كند، مضر است. درنهايت، نگاه هند به خاورميانه فراتر از محوريت سنتي انرژي و مهاجرت است. دهلي‌نو مي‌خواهد كه در دوران پسانفت، در طرح‌هاي رشد منطقه سهيم باشد. ديپلمات‌هاي هندي در منطقه كه قبلا به طور انحصاري درگير مسائل مربوط به مهاجران بودند، اكنون وظيفه دارند سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي را از صندوق‌هاي ثروت ملي كشورهاي عرب جذب كنند. حزب مودي كه از سال ۲۰۱۵ اكثريت پارلمان را دراختيار دارد، براي پادشاهان عرب كه مجبور نيستند درگير هزارتوي سياست‌هاي ائتلافي باشند، خوشايند بوده است. چه رهبران هند بخواهند و چه نخواهند، اين كشور با عضويت در آي۲يو۲ و IMEEC در معماري امنيتي آينده يكي از پرتنش‌ترين مناطق جهان ورود كرده است. اين يك موضع جسورانه و قابل ستايش براي اقتصادي است كه براي اهداف چالش‌برانگيز اقتصادي خود به سرمايه خارجي قابل توجهي نياز دارد. همچنين براي خاورميانه نيز خوشايند است كه هند را به عنوان بازار اصلي انرژي جهت تنوع بخشيدن به مقاصد صادراتي خود و خنثي كردن نفوذ چين بر كالاهاي حياتي مانند نفت و گاز دراختيار داشته باشند.