گمشده آسيب‌شناسي خودكشي نوجوانان در آبدانان
شیوا دولت آبادی
خودكشي نوجوانان در آبدانان را مي‌توان با مولفه‌هاي متفاوتي توضيح داد. فقر، معمولا يكي از عواملي است كه بر خودكشي تاثيرگذار است. به انتها رسيدن ناشي از فقر و نبود چشم‌اندازي در مورد تغيير وضعيت مي‌تواند يكي از دلايل خودكشي باشد، اما روشن است كه در آنچه در آبدانان رخ داده، فقر عامل اصلي موثر بر خودكشي نوجوانان نبوده است.
حمايت نشدن از طرف خانواده، فهميده نشدن از طرف خانواده و گروه‌هاي دوستان هم مي‌تواند در سوق دادن افراد به سمت خودكشي عامل موثري باشد، اما همين حمايت، سطح و ميزان آن و نحوه ابراز آن مي‌تواند جنبه آسيب‌شناسانه پيدا كند. به هر حال در ماجراي خودكشي‌هاي آبدانان، هر چند مساله روابط خانوادگي مي‌تواند يكي از دلايل باشد، به نظر، دليل اصلي حادثه نيست.
عوامل ديگري را هم مي‌توان در مورد خودكشي نوجوانان مورد اشاره قرار داد، مسائلي كه بسياري از خانواده‌هايي كه نوجوان دارند با آن درگير هستند، مي‌تواند فكر خودكشي را در بچه‌ها ايجاد كند يا تقويت كند. اما بايد بدانيم كه هيچ كدام اين دلايل نمي‌تواند علت اصلي و تام خودكشي در نوجوانان باشد.
آنچه در مورد آبدانان مي‌دانيم، اين است كه حال و هواي يأس و نااميدي بر شهر حاكم شده است. اين مساله كه مردم و برخي خانواده‌هاي جانباختگان نمي‌خواهند در مورد آنچه رخ داده است صحبت كنند، از نااميدي جاري در فضاي كلي شهر ناشي مي‌شود. مردمي كه در مورد حادثه صحبت مي‌كنند هم در اشاره به وضعيت مي‌گويند: «وقتي كار نيست، كارخانه نيست، جو شهر مسموم است و چشم‌اندازي براي تغيير وضعيت نيست، حرف زدن چه فايده‌اي دارد.» اين اظهارنظرها فضاي كلي كه منجر به خودكشي مي‌شود را شفاف مي‌كند.
در مواجهه با مساله خودكشي نوجوانان البته اقداماتي مي‌توان انجام داد؛ يكي از آنها اين است كه پيشگیري را از مدارس آغاز كنيم، با نوجوانان و خانواده‌هاي آنها در مورد اينكه آنها در چه مرحله‌اي از رشد هستند و اين مرحله چه مختصات و شرايطي دارد و چگونه بايد با آن كنار آمد حرف بزنيم، اين از كارهاي مهمي است كه مي‌توان در مورد پيشگيري از خودكشي نوجوانان انجام داد. تاكيد به اينكه آدم‌ها در برخي مقاطع زندگي‌شان آسيب‌پذيرتر هستند و اين آسيب‌پذيري را مي‌توان درك كرد و با آن كنار آمد، يكي از آموزش‌هايي است كه بايد به نوجوانان و خانواده‌هاي آنها داده شود. نوجوانان امروز دسترسي‌هاي خيلي خوبي به منابع اطلاع‌رساني دارند، اما اين مساله به آن معني نيست كه از آنچه در حال وقوع است واقعا مطلع هم هستند. يكي از چيزهايي كه بايد نوجوانان و خانواده‌هاي آنها در موردش آموزش ببينند، آموزش در مورد سلامت روان خود است. اين بحث با خودشناسي‌هايي كه امروز بسيار هم باب شده، متفاوت است و از توصيه‌هاي آن، اين است كه افراد ياد بگيرند خودشان را در دراز مدت، از فاصله دور و با فكر كردن به اينكه بعد از اين مقطع چه وضعيتي خواهند داشت، نگاه كنند. والدين بايد بياموزند كه نوجوانان خود را با نظر به دوران نوجواني خودشان نگاه كنند. به ياد بياورند كه در دوران نوجواني چه چالش‌ها و درگيري‌هايي داشتند و به اين مساله فكر كنند كه وقتي از آن چالش‌ها و همين طور از اين وضعيت تازه عبور كردند، چه اتفاقي رخ داده است.
چنين رويكردهايي بر چشم‌انداز بچه‌ها در مورد خودشان و در مورد زندگي‌شان تاثير دارد. نوجواني دوراني همراه با هيجان‌هاي كنترل‌شده و كنترل‌نشده است. اينكه چه مي‌شود و چه خواهد شد، مي‌تواند تا حدودي چشم‌اندازي براي بچه‌ها ايجاد كند كه به آنها در كنترل اين هيجان‌ها كمك كند.
اما همزمان بايد در نظر داشت كه نااميدي مساله‌اي نيست كه به يك نسل يا يك وضعيت سني يا موقعيت رشدي وابسته باشد، نااميدي را مي‌توان همه جا و در همه آدم‌ها ديد، اما نوجوانان وقتي نااميد مي‌شوند، به دليل هيجان‌هايي كه خاص موقعيت رشدي آنهاست و به دليل رفتارهاي هيجاني كه دارند، ممكن است بيشتر دست به خودكشي بزنند. در چنين شرايطي الگوهايي كه ممكن است بچه‌ها با آن رو به رو بشوند، مي‌تواند در انتخاب آنها در مورد خودكشي موثر باشد يا بر تسهيل اين تصميم اثر بگذارد. بنا بر اين قصد من اين نيست كه مولفه‌هاي محيطي را دست كم بگيرم، اما مي‌خواهم به اين مساله تاكيد كنم كه كسي كه اميدوار است، خودكشي نمي‌كند.
دانته در كمدي الهي فرازي دارد كه درآن مي‌گويد: «اگر اميد نداري، به جهنم خوش آمدي.» اين جوهر اصلي مساله خودكشي را براي ما روشن مي‌كند. ما در موقعيتي هستيم كه نياز داريم هم براي كودكان و نوجوانان و هم براي بزرگسالان اميد ايجاد كنيم. درست است كه آگاهي دادن به نوجوانان و والدين آنها و همين طور به مردم به صورت عمومي مهم است و نبايد در مورد آن كوتاهي كرد، اما بايد به خودمان هم تذكر بدهيم كه اگر فضاي حاكم بر زندگي نوجوانان و به‌طور كلي بر زندگي مردم، فضاي اميدوارانه‌اي باشد، از تعداد خودكشي‌ها كاسته خواهد شد.
روانشناس و مديرعامل
انجمن حمايت از حقوق كودكان