رهبر چين با تنبيه و مجازات ميليون‌ها مقام دولتي، كمپين ضدفساد خود را به ستون حكومتش تبديل كرده است، اما همچنان خطر فلج شدن حزبش وجود دارد.
نشريه وال‌استريت ژورنال در مقاله جديد خود با پرداختن به مساله فساد در چين مدعي است كه مدت زيادي است حاكمان چين از كمپين‌هاي ضدفساد براي كنار زدن رقبا و تحكيم قدرت خود استفاده مي‌كنند. شي جين‌پينگ نيز از اين قاعده مستثنا نبوده و به طور فزاينده‌اي حكمراني خود را به سبك خاصي از مبارزه با فساد گره زده است: پاكسازي بي‌پايان.
درحالي كه كمپين شي يادآور «انقلاب هميشگي» مائو تسه‌تونگ (بنيانگذار چين كمونيستي) است، رهبر پكن با بزرگ‌ترين عمليات ضدفساد در تاريخ چين مدرن، به مدت بيش از يك دهه، ترس را در قلب حزب كمونيست انداخته است. درحالي كه حزب كمونيست تلاش مي‌كند تا دومين اقتصاد بزرگ جهان را در بزرگ‌ترين دوره بي‌اطميناني خود طي يك نسل هدايت كند، اكنون با خطر تحجر و كرختي نيز روبه‌رو است.
از زماني كه شي در سال ۲۰۱۲ به قدرت رسيد، مجريان حزب تقريبا پنج ميليون نفر را به دليل جرايمي به شدت سوءاستفاده از قدرت و اتهاماتي سبك مانند اسراف در تشريفات اداري، مجازات كرده‌اند.
تنها در سال ۲۰۲۳، كمپين ضدفساد شي حوزه‌هاي مالي، غذا، مراقبت‌هاي بهداشتي، نيمه‌رساناها و ورزشي را در بر گرفت و تعداد زيادي از مقامات ارشد، بانكداران، مديران بيمارستان‌ها و حتي مديران فوتبالي را كنار زد. وزراي خارجه و دفاع چين در تابستان و پيش از بركناري ناگهاني از سمت‌هاي خود، ناپديد شده و اين شبهه را به وجود آوردند كه آنها نيز قرباني پاكسازي فساد شي شده‌اند. اخراج اخير دوازده مقام ارشد نظامي و صنايع دفاعي از قوه مقننه و يك نهاد مشورتي دولتي، به گمانه‌زني‌ها در مورد تغييري گسترده در تشكيلات نظامي اين كشور دامن زده است.
ناظران مي‌گويند انگار هيچ انتهايي براي كارزار ضدفساد شي ديده نمي‌شود. اخيرا رهبر چين برنامه‌هاي خود براي چگونگي ادامه اين كمپين طي چند سال آينده را تشريح كرده است و حتي آژانسي كه وظيفه اجراي آن را بر‌عهده دارد نيز هدف قرار گرفته است.
عصر تازه قدرت‌نمايي «شي»
منتقدان شي مي‌گويند كه تمديد كمپين مقابله با فساد ماحصل امتناع رييس‌جمهوري از پذيرش تغييرات ساختاري و شفافيت بيشتر است كه براي حكومتي عاري از فساد ضروري است.
براساس تحليل وال‌استريت ژورنال از اظهارات شي، دستورات حزبي و داده‌هاي رسمي، رهبر چين تقصير را به گردن كاستي‌هاي اخلاقي افراد انداخته و در عين حال، بر سبك حكومت‌داري متمركز و غيرشفاف خود پافشاري كرده است. او استدلال مي‌كند كه تنها يك پاكسازي مداوم مي‌تواند تضمين‌كننده قدرتمندي و خلوص حزب باشد.
در اكتبر ۲۰۲۲ و چند روز پيش از آغاز سومين دوره رياست خود بر حزب، شي گفت: «مبارزه با فساد كامل‌ترين جلوه انقلاب است. تا زماني كه شرايط مساعد براي فساد وجود داشته باشد، مبارزه با آن ادامه داشته و يك لحظه متوقف نمي‌شود.»
چنين ادعايي راه را براي شي هموار كرده تا از پاكسازي‌هاي انضباطي به طوري نامحدود براي تضمين وفاداري به خود و ديدگاهش استفاده كند.
اهرمي براي خاموشي منتقدان؟
يوئن يوئن آنگ، استاد علوم سياسي دانشگاه جانز هاپكينز گفت: «قرار بوده كمپين‌هاي ضدفساد اقداماتي شديد اما كوتاه‌مدت باشد، اما شي يك ابزار سياستي متناقض اختراع كرده است: كمپيني هميشگي.»
درحالي كه پاكسازي هميشگي اقتدار شي را تقويت مي‌كند، اما با افزايش چالش‌ها، اعضاي حزب دچار نگراني و بي‌ميلي دايمي براي اقدامات قاطعانه شده‌اند. اقتصاد در تلاش است تا از خماري دوران محدوديت‌هاي كرونايي دربيايد. بيكاري جوانان به شدت افزايش يافته و بازار ملك و احساسات مصرف‌كننده نيز آسيب ديده است. در همين حال، بدهي‌ها در حال انباشته شدن بوده و سرمايه‌گذاران خارجي به‌طور فزاينده‌اي به بازار چين پشت مي‌كنند.
در سال‌هاي اوليه كمپين، بسياري از مقامات آن را نسخه‌اي طولاني‌تر و بلندپروازانه‌تر تلاش‌هاي قبلي مي‌دانستند. تقريبا ۱۸۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۳ تنبيه شدند. اين رقم در سال ۲۰۱۸ به حدود ۶۲۱ هزار نفر افزايش يافت؛ سالي كه شي «پيروزي كوبنده» بر فساد را اعلام كرد.
داده‌هاي رسمي نشان مي‌دهد كه از سال ۲۰۱۷ سالانه حداقل نيم ميليون نفر مشمول مجازات مي‌شوند كه تقريبا چهار برابر رقمي است كه سالانه در دوران سلف شي از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ تنبيه مي‌شدند.
براساس برخي معيارها، فساد در دوران شي كاهش را تجربه كرد. در شاخص سال ۲۰۲۲ گروه شفافيت بين‌الملل، چين از نظر «ديدگاه مردم نسبت به وضع فساد» بين ۱۸۰ كشور و منطقه، در رتبه ۶۵ قرار گرفت كه نسبت به رتبه ۸۰ سال ۲۰۱۲ در بين ۱۷۶ حوزه قضايي، شاهد بهبود بوده است.
طبق نظرسنجي سال ۲۰۲۰ مركز «حكومت‌داري و نوآوري دموكراتيك» دانشگاه هاروارد، نسبت شهروندان چيني كه مقامات را به طور كلي «پاك» مي‌دانستند از حدود ۳۵درصد در سال ۲۰۱۱ به بيش از ۶۵درصد در سال ۲۰۱۶ افزايش يافت.
فساد در سايه!
با اين حال، نشانه‌هاي ديگر حاكي از آن است كه شي جين‌پينگ چندان فساد را مهار نكرده و تنها آن را به اعماق سايه‌ها كشانده است. برنامه جديد پنج‌ساله مبارزه با فساد كه در سپتامبر منتشر شد، به مهار اشكال جديد و پنهان فساد متعهد شده كه در آن، مقامات از ساختارهاي شركتي مبهم و خلأهاي قانوني بين بخش‌هاي دولتي و خصوصي، براي دستيابي به منافع غيرقانوني استفاده مي‌كنند.
براساس داده‌هاي رسمي، تحقيقات مربوط به اشكال آشكارتر فساد طي سال‌هاي اخير كاهش يافته است. افرادي كه به دليل مصارف شخصي با پول عمومي مجازات مي‌شدند از 136 هزار نفر در سال ۲۰۱۸، به حدود نه هزار و 300 نفر در سال ۲۰۲۲ كاهش يافت و افرادي كه به دليل برگزاري مراسم‌هاي مجلل مانند عروسي‌ها و ضيافت‌ها تنبيه شدند نيز از ۷ هزار نفر در مدت مشابه به كمتر از ۳ هزار نفر رسيد.
در همين حال، تعداد افرادي كه به دليل دادن و گرفتن هدايا تنبيه شده‌اند، به طور پيوسته افزايش يافته و از حدود 6 هزار و 800 نفر در سال ۲۰۱۵، به ۲۳ هزار نفر در سال ۲۰۲۲ رسيده است.
كميسيون مركزي بازرسي انضباطي، ناظر ارشد داخلي حزب در مورد روند روبه‌رشد «فساد گزينشي» هشدار داده است. در اين نوع فساد، مقامات متخلف تنها پس از بازنشستگي رشوه‌اي كه قرار بوده را دريافت مي‌كنند تا بتوانند جرم خود را بپوشانند.
علي‌رغم تلاش‌ها براي مبارزه با اختلاس كه دست‌درازي به اموال دولت و سوءاستفاده از تشريفات اداري را شامل شده و مقامات مي‌توانند از آنها براي گرفتن رشوه سوءاستفاده كنند، شي جين‌پينگ هنوز تغييرات ساختاري عميق مانند افشاي دارايي‌هاي مقامات را انجام نداده است. كارشناسان مي‌گويند كه برای خشكاندن ريشه فساد به چنين اقداماتي نياز است.
برخي تحليلگران مي‌گويند كه به نظر مي‌رسد شي سطحي از اختلاس را به عنوان پيامد اجتناب‌ناپذير حفظ حاكميت تك‌حزبي پذيرفته است. پس به ادعاي ناظران، رييس‌جمهوري چين به جاي ريشه‌كني فساد، آن را از طريق هوشياري مستمر سركوب كرد.
به گفته دانيل ليز، استاد تاريخ چين در دانشگاه فرايبورگ، درنظر شي، «همه چيز به نگرش و باور مربوط مي‌شود، نه به كنترل و تعادل نهادها.»
ليز و ديگر مورخان مي‌گويند كه پاكسازي‌هاي دايمي شي تا حدودي الهام گرفته از ايده‌هاي «انقلاب هميشگي» مائو بوده كه هدف آن جلوگيري از تخريب ايدئولوژيك در حزب و جامعه بود.
اما برخلاف مائو كه مردم عادي را عليه سرمايه‌داران برانگيخت، شي حزب را از درون متزلزل كرده و از ترساندن براي اعمال رفتار شايسته استفاده مي‌كند. حتي بازرسان انضباطي حزب نيز تحت كمپين اصلاحي كه هدف آن «چرخاندن تيغه به داخل و بريدن گوشت فاسد» بود، به هدف مبارزه با فساد شي تبديل شده‌اند.
به گفته ليز، هدف حفظ فشار است. او گفت: «با اين مدل، هيچ راهي براي رسيدن به نقطه پاياني (برچيدن فساد) وجود ندارد.»
درحالي كه اين روش به شي جين‌پينگ كمك كرده تا حدي از قدرت كه از زمان مائو سابقه نداشته را انباشته كند، منابع درون حزب مي‌گويند كه رويكرد «حكمراني با ترس» او هرگونه گفت‌وگوهاي سياسي را خفه كرده و در زماني كه چين به رهبري قاطع‌تري براي مقابله چالش‌هاي بلندمدت نياز دارد، باعث بي‌تصميمي بين مقامات سطح پايين‌تر شده است.
محققان مي‌گويند اين ترس بروكرات‌ها را واداشته كه بزدلانه عمل كرده و تاثير قابل‌توجهي بر اقتصاد بگذارد. زِرِن لي و سونگروي ليو، دو محقق چيني در مقاله اخير خود اين‌چنين نوشتند: «مقامات بيشتر تمايل دارند كه هواي شركت‌هاي دولتي را داشته و در نتيجه، خطرات شغلي خود را كاهش دهند؛ زيرا چنين الطافي به معناي فساد نيست.» اين دو محقق استدلال كردند كه هواداري مقامات از شركت‌هاي دولتي كارايي اقتصادي را تضعيف كرده و منابع را از شركت‌هاي خصوصي پوياتر منحرف مي‌كند.
مقامات حزبي همچنين هشدارهاي تازه‌اي درباره «رسمي‌گرايي» (رفتاري كه اعضاي حزب براي تظاهر به تبعيت از پكن انجام مي‌دهند) صادر كرده‌اند. چنين پديده‌اي بروكراسي را غرق كارهاي غيرمولد مي‌كند.
كندي ممتد اقتصاد چين خطرات و چالش‌ها براي حزب را بزرگ‌تر مي‌كند. اندرو كولير، مديرعامل موسسه اورينت كپيتال ريسرچ مي‌گويد: «تسلط شي تصميم‌گيري براي مقامات پايين‌تر را دشوار كرده است؛ زيرا آنها نگرانند كه مبادا كار اشتباهي انجام دهند. آنها با انتخاب دشوار بين پرداخت براي خدمات اجتماعي، توسعه اقتصادي يا كاهش سطح بدهي قرار دارند؛ ماموريتي غيرممكن براي رعايت تعادل» اما شي عقب‌نشيني نكرده است.
هيات عالي مبارزه با فساد حزب كمونيست در تفسير اخير خود گفت: «مبارزه با فساد هرگز پايان نخواهد يافت. اين كار ادامه خواهد داشت، اما هرگز تكميل نمي‌شود.»