روايت اختصاصي وال‌استريت ژورنال از چگونگي برهم خوردن مذاكرات صلح ميان روسيه با اوكراين
كي‌يف-مسكو؛ كدام بازيگر مذاكرات را باخت؟
هفته‌ها پس از آغاز حمله روسيه به اوكراين ديپلمات‌ها و اعضاي هيات مذاكره‌كننده دو بازيگر براي گفت‌وگوهاي صلح با يكديگر ملاقات كردند. 29 مارس 2022 و در جريان نشست هيات‌هاي روس و اوكراين در كاخ «دولما باغچه» استانبول، طرفين گفت‌وگو پشت همه شوخي‌هاي ظاهري، درگير تنش‌هايي جدي بودند. ديميترو كولبا، وزير امور خارجه اوكراين، علنا از مذاكره‌كنندگان اوكرايني خواسته بود تا هيچ نوشيدني را از روس‌ها نپذيرند و به هيچ سطحي دست نزنند، مبادا مسموم شوند به هر حال، در آن بازه زماني نيروهاي روس هنوز در دروازه‌هاي كي‌يف مستقر بودند و تلاش مي‌كردند تا رييس‌جمهور ولوديمير زلنسكي و دولت او را سرنگون كنند.
نشست استانبول؛ فرصتي از دست رفته؟
به گفته ناظران، آنچه در آن سه‌شنبه و پس از آن رخ داد به گزاره‌اي مورد اختلاف ميان اوكراين، كشورهاي غربي و روسيه تبديل شد. نشست استانبول همچنين به نقطه اصلي اختلاف‌هاي رهبران امريكا در باب جنگ تبديل شد، زيرا ارسال كمك‌هاي ضروري ايالات‌متحده به اوكراين به دليل مخالفت جمهوري‌خواهان در كنگره متوقف شده است. حال آن‌گونه كه وال استريت ژورنال به نقل از منابع آگاه فاش كرده، كي‌يف در آن بازه زماني فرصتي براي پايان دادن به جنگ داشت، اما همان فرصت را هم از دست داد. اولين ديدار ميان مذاكره‌كنندگان اوكرايني و روسي 28 فوريه 2022 در شهر «گومل» بلاروس، چهار روز پس از عبور تانك‌هاي روسي از مرز اوكراين برگزار شد. در آن ديدار، مدينسكي فهرست بلندبالايي از خواسته‌هاي كرملين را خواند؛ خواسته‌هايي چون جايگزيني دولت زلنسكي با ساختاري دست نشانده، تحويل سربازان اوكرايني، تمام تانك‌ها و توپخانه‌ها، دستگيري و محاكمه «نازي‌ها» (تعبير روسي‌ها از اوكرايني‌هاي مخالف مسكو). مدينسكي حتي خواستار آن شد كه خيابان‌هاي شهري كه به نام قهرمانان ملي اوكراين نامگذاري شده‌اند به نام‌هاي سابق شوروي بازگردانده شوند. ميخاييلو پودولياك، مشاور زلنسكي به ياد آورد: «ما به آنها گوش داديم و متوجه شديم كه اينها افرادي نيستند كه براي مذاكره فرستاده شده‌اند، بلكه براي تسليم شدن ما آمده بودند، اما براي به دست آوردن زمان، اوكرايني‌ها موافقت كردند كه به گفت‌وگو ادامه دهند.»
وقتي معادلات ميدان تغيير كرد
10 مارس، ديميتري كولبا، وزير امور خارجه اوكراين به آنتاليا رفت تا با سرگئي لاوروف، همتاي روسي خود ملاقات كند. كولبا در باب اين نشست به
وال استريت ژورنال گفت: من در آنتاليا پشت درهاي بسته از لاوروف يك سوال ساده پرسيدم: وزير، چه مي‌خواهيد؟ اين تنها چيزي است كه مي‌خواستم بدانم. لاوروف پاسخي نداد و در عوض اتهامات روسي را مطرح كرد و گفت كه اوكراين به لانه نئونازي‌ها براي تضعيف روسيه تبديل شده است. وضعيت ميدان نبرد طي 19 روزي كه ميان ديدار در آنتاليا و مذاكرات استانبول گذشت، به طور چشمگيري به نفع اوكراين تغيير كرد. در اطراف كي‌يف، نظاميان اوكرايني شكست‌هاي پرهزينه‌اي را به روس‌ها تحميل كردند. در طول مذاكرات، موضوع عضويت اوكراين در ناتو بخش مهمي از دستور كار بود. هفته‌هاي اول جنگ، زلنسكي نشان داد كه اوكراين مي‌تواند از روياي پيوستن به ناتو
در ازاي دريافت تضمين‌هاي امنيتي الزام‌آور غرب و روسيه صرف‌نظر كند. مذاكره‌كنندگان اوكرايني همچنين نسبت به درخواست‌هاي روسيه براي كاهش تعداد نظاميان ارتش اوكراين انعطاف‌پذيري نشان دادند و موضوع كنترل كريمه را تا آينده قابل پيش‌بيني متوقف كردند. البته هيچ كدام از اينها براي توقف حمله روسيه كافي نبود.
دو روايت از يك حقيقت
درحالي كه رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه مذاكرات استانبول را در 29 مارس آغاز كرد، ماموريت تيم اوكرايني اين بود كه براي عقب‌نشيني روسيه از خطوط پيش از حمله فوريه بستر‌سازي كند. خواسته اصلي روسيه، علاوه بر دور نگه داشتن اوكراين از ناتو، محدود كردن توانايي اين كشور براي دفاع از خود در آينده بود. براساس پيش‌نويس اسنادي كه بعدا توسط پوتين فاش شد، مسكو مي‌خواست نيروهاي مسلح اوكراين به 85 هزار سرباز، 342 تانك و 519 قبضه توپ محدود شوند. با اين حال، درست با شروع كنفرانس، سرگئي شويگو، وزير دفاع روسيه، اطلاعيه‌اي صادر كرد و گفت كه اهداف اصلي «عمليات نظامي ويژه» روسيه به طور كلي محقق شده است. ساعاتي بعد، مدينسكي در يك كنفرانس مطبوعاتي در استانبول اعلام كرد كه مذاكرات انجام شده در آن روز نتيجه‌بخش بوده و مسكو تصميم گرفته براي كاهش تنش به گزاره‌هايي متوسل شود. در همان بازه زماني نيروهاي روسيه از منطقه كي‌يف و ساير مناطق شمال اوكراين عقب‌نشيني كردند. براساس روايت پوتين، مذاكره‌كنندگان اوكرايني در استانبول بخش عمده‌اي از خواسته‌هاي روسيه را پذيرفته بودند. او ماه‌ها بعد ابراز تاسف كرد: «توافق‌ها عملا حاصل شد.»
اما اوكراين روايت پوتين را شديدا رد كرد. كولبا در اين باره گفت: هيچ يك از طرفين در استانبول تعهدات الزام‌آور نپذيرفتند. هيچ معامله‌اي هم حاصل نشد. در مورد عقب‌نشيني روسيه نيز، مقامات اوكرايني و امريكايي مي‌گويند پوتين چاره‌اي جز عقب‌نشيني تا اواخر مارس به دليل موفقيت‌هاي نظامي اوكراين در زمين جنگ نداشت. سرهنگ ايگور گيركين، افسر اطلاعاتي بازنشسته روسيه و وزير دفاع سابق مستقر در دونباس، اين ادعا را پذيرفت. او بلافاصله پس از اعلاميه‌هاي استانبول گفت: «اگر خروج از قلمرو تصرف شده اجتناب‌ناپذير شده، بهتر است اين كار را قبل از شكسته شدن مواضع نظاميان روس توسط دشمن انجام دهيد.» گيركين از آن زمان به دليل انتقاد از شكست‌هاي نظامي روسيه در مسكو زنداني شده است.
29 مارس، درحالي كه مذاكره‌كنندگان در استانبول براي دور بعدي مذاكرات برنامه‌ريزي مي‌كردند، نيروهاي اوكرايني در حال ورود به شهر بوچا در نزديكي كي‌يف بودند. هر آنچه كه اوكرايني‌ها شاهدش بودند، هر گونه تفاهمي را كه در استانبول به دست آمده بود را مورد ترديد قرار داد. هنگامي كه نيروهاي اوكرايني به سمت بوچا پيشروي كردند، به‌طور تصادفي با منظره هولناكي روبه‌رو شدند؛ده‌ها جسد در خيابان يابلونسكا و مناطق اطراف آن زير باران در حال پوسيدن. ناظران مدعي‌اند، بيش از 450 غيرنظامي در بوچا در طول ماهي كه اين شهر تحت اشغال روسيه بود كشته شدند. با پخش فيلم‌هاي بوچا در رسانه‌هاي اجتماعي، زلنسكي -مانند اكثر اوكرايني‌ها- غافلگير شد.
بوچا، معادلات را تغيير داد
اگرچه مذاكره‌كنندگان اوكرايني و روسي براي تنظيم دقيق اسناد تهيه شده در استانبول در تماس بودند، زلنسكي نشان داد كه رخدادهاي بوچا معادلات را تغيير داده است. 9 آوريل، بوريس جانسون، نخست‌وزير بريتانيا وارد كي‌يف شد. كمتر از دو هفته از مذاكرات استانبول گذشته بود و علي‌رغم خشم زلنسكي، تيم‌هاي مذاكره‌كننده روسيه و اوكراين همچنان با يكديگر در تماس بودند. جانسون در گفت‌وگو با وال استريت ژورنال به ياد آورد: «در آن مرحله كمي نگران بودم. من نمي‌توانستم ببينم اين معامله چه مي‌تواند باشد. صرفا تصور مي‌كردم كه هرگونه معامله با پوتين بد خواهد بود.» در آن بازه زماني زلنسكي نياز چنداني نداشت تا قانع شود گفت‌وگو به سرعت به راه‌هاي مشخصي كه بريتانيا مي‌تواند از طريق آنها به نيروهاي مسلح اوكراين كمك كند، مانند تامين تجهيزات نظامي، تغيير جهت داد. اين اولين قطره‌اي بود كه در ادامه به سيلابي از سلاح‌هاي پيشرفته غربي تبديل مي‌شد. در همين حال، مذاكرات آنلاين بين تيم‌هاي اوكراين و روسيه به پايان رسيد.
در كرملين، پوتين مطمئن بود كه واشنگتن، به جاي لندن، زلنسكي را مجبور كرده تا مذاكرات را كنار بگذارد، به اين اميد كه روسيه را در يك جنگ طولاني خسته كند. مقامات ارشد روسيه در ديدار با همتايان امريكايي خود با عصبانيت اين موضوع را مطرح مي‌كردند. موضع جديد زلنسكي، كه از آن زمان تاكنون تغيير نكرده، خروج كامل نيروهاي روسيه از تمامي سرزمين‌هاي اوكراين است كه از سال 2014 فتح شده‌اند، از جمله كريمه و پيگرد مقامات روسي مظنون به جنايات جنگي. برمبناي روايت يكي از مقام‌هاي ارشد اوكراين، تيم مذاكره‌كننده اين كشور در استانبول در شرايطي رايزني مي‌كرد كه هنوز هدف و كارنامه جنگي روسيه براي اعضا مشخص نبود. به گفته او، هنگامي كه از استانبول بازگشتيم و روس‌ها از منطقه كي‌يف خارج شدند، به اين نتيجه رسيديم كه روسيه تلاش دارد تا اوكراين را نابود كند.