2023؛ فصل تازه‌اي در سياست خارجي تركيه رقم خورد؟
محمود فاضلي
تركيه در سياست خارجي خود سال نسبتا آرامي را پشت سر گذاشته است. روند عادي‌سازي كه از زمان انتخابات سراسري رياست‌جمهوري در ماه مه ادامه يافت، نقش مهمي در تعيين سير كلي سياست خارجي ايفا كرد. به حداقل رساندن درگيري‌ها و اولويت دادن به منافع مشترك، دستور كار اصلي سياست خارجي تركيه بود. در دوره پس از انتخابات، اردوغان رييس‌جمهور تركيه، يك سياست خارجي منطقه‌اي كه روابط با كشورهاي حوزه خليجفارس را در مركز قرار داده و اقتصاد را به صورت نقطه تمركز درآورد، ترجيح داد. تركيه مذاكراتي در سطح وزيران با سوريه آغاز كرد و گام‌هايي براي عادي‌سازي روابط با اسراييل و مصر برداشت. حمايت اردوغان از آذربايجان در آزادسازي قره‌باغ، موقعيت تركيه را به عنوان يك بازيگر ژئوپليتيك در سال 2023 تقويت كرد.
اردوغان براي ترميم روابط تركيه با غرب تلاش كرد موضع متعادلي در قبال درگيري اوكراين اتخاذ كند. با نشست بسيار مهم تركيه و يونان در 7 دسامبر 2023 گام مهمي در سياست خارجي برداشته شد. در سفر رسمي اردوغان به آتن قراردادهاي متعددي به امضا رسيد و بايد به انتظار تاثيرات مثبت اين سفر بود. اين مذاكرات پس از دههها بياعتمادي و تنش وارد مرحله جديد شده و طرفين صرفا به دنبال حفظ آرامش و نوعي ايجاد اعتماد هستند كه بتوانند فضاي دايمي مثبت را بين طرفين برقرار كنند. بيترديد هر دو كشور از مراجعه به دادگاه‌هاي بين‌المللي دادگستري در لاهه مدتهاست عبور كرده و آن را از ادبيات سياسي خود حذف كردهاند. هر دو كشور در اين نظريه كه راهحل مناقشه بر سر فلات قاره و منطقه انحصاري، تاكيد دارند. حتي اگر حسن‌نيت وجود داشته باشد به زمان و صبر طولاني نيازمند است. در هر دو كشور مخالفيني در اين ارتباط وجود دارد. در تركيه از سوي مخالفين اين نظريه مطرح است كه اردوغان زير بار پذيرش اين شروط طرف يوناني رفته است.
روابط تركيه و امريكا به دليل برخي مسائل حل نشده در حال آماده شدن براي اشغال دستور كار در سال 2024 است. در راس اين مسائل، حمايت مستمر امريكا از گروه تروريستي ي.پ.گ شاخه سازمان تروريستي پ.ك.ك در سوريه است. علي‌الخصوص، انتظار نمي‌رود تغيير مهمي در استراتژي امريكا در سوريه صورت بگيرد، اين نيز نشان مي‌دهد كه حمايت از ي.پ.گ در شمال شرق سوريه ادامه خواهد يافت. تا زماني كه اين گروه توانايي‌هاي نظامي و شبكه‌هاي بين‌المللي خود را تقويت كند، اين حمايت مستمر، چالش جدي براي تركيه خواهد بود. علاوه بر اين، جنبه‌هاي ديگر روابط تركيه و امريكا نيز نشان مي‌دهد كه سال آينده براي تركيه همراه با جهش در روابط با امريكا خواهد بود. تحولات مثبت احتمالي در فروش اف-16 و تصويب عضويت سوئد در ناتو از سوي مجلس ملي تركيه ممكن است بر ابعاد نظامي و دفاعي روابط تركيه و امريكا تاثير بگذارد.
احتمالا موضوع جنگ اسراييل-حماس در غزه يا حضور بعضي از رهبران حماس در تركيه و موضع كلي اين كشور در حمايت از مردم غزه ممكن است بر روابط تركيه و امريكا تاثير منفي داشته باشد. اردوغان مواضع بسيار تندي عليه جنايات اسراييل در غزه اتخاذ كرده و درخصوص ترور احتمالي فرماندهان حماس از سوي اسراييل هشدار جدي داده است.
از نظر روابط تركيه و اروپا، انتظار مي‌رود كه فضاي سياسي سال 2023 در سال جديد نيز ادامه يابد. عدم مشاهده تحرك در بعد اتحاديه اروپا امكان‌پذير است، اما فضاي پس از انتخابات احتمالا ادامه خواهد داشت. درگيري‌هاي اوكراين تاثير قابل‌توجهي بر روابط تركيه و اروپا داشته است. درحالي كه نگراني‌هاي امنيتي، به ويژه مهاجرت، دلايل همكاري را تقويت مي‌كند، وابستگي متقابل اقتصادي نشان مي‌دهد كه روابط تركيه و اروپا در سال 2024 پايدار خواهد بود. آشتي تركيه و يونان و افزايش همكاري در زمينه انرژي مديترانه شرقي احتمالا تاثير مثبتي بر روابط تركيه و اروپا خواهد داشت. افزايش ايدئولوژي‌هاي راست افراطي در اروپا احتمالا مي‌تواند بر سياست‌هاي ملي و خارجي تركيه تاثير گذاشته و به احساسات ضد تركيه در اتحاديه اروپا منجر شود.
جنگ اوكراين كه همچنان ادامه دارد، در سال 2024 نيز به عنوان يكي از مهمترين مسائل بين‌المللي ادامه خواهد يافت و تركيه را به دليل نزديكي و منافعش
به شدت تحت تاثير قرار خواهد داد. ادامه كمك‌هاي اروپا ظرفيت اوكراين را براي ادامه درگيري تضمين مي‌كند، قطع كمك‌ها مي‌تواند مسير جنگ را تغيير داده و به طور بالقوه به نفع روسيه باشد. در نتيجه، سياست خارجي تركيه تحت تاثير پيامدهاي احتمالي درگيري در اوكراين قرار خواهد گرفت. اظهارات اردوغان رييس‌جمهور تركيه در سفرش به مجارستان و احتمال برگزاري نشست جديد اردوغان و پوتين، بر اهميت موضوعاتي مانند توافق كريدور غلات تاكيد مي‌كند. باتوجه به روابط چندجانبه تركيه با روسيه در سوريه، قفقاز جنوبي، ليبي و زمينه‌هاي انرژي، روابط تركيه و روسيه در سال 2024 ادامه خواهد داشت.
عادي‌سازي روابط تركيه و كشورهاي خليجفارس به عنوان يك عناصر مهم سياست خارجي تركيه، نشان‌دهنده يك اجماع جديد در اين جبهه است. ممكن است يك اجماع منطقه‌اي جديد پديد آيد كه تركيه، عربستان، امارات و قطر را به ويژه در همكاري‌هاي دفاعي متحد كند و به طور بالقوه به يك اتحاد استراتژيك تبديل شوند. با وجود اين، شكست در حل مساله غزه ممكن است فضاي بي‌ثباتي گسترده‌تري در خاورميانه ايجاد كند كه تركيه و كل منطقه را تحت تاثير قرار خواهد داد. آسياي ميانه در سال 2024، بعد مهم ديگري براي تركيه به ويژه در زمينه روابط در چارچوب سازمان كشورهاي ترك دارد. انتظار مي‌رود اين مشاركت كه در ابتدا بر همكاري‌هاي اقتصادي متمركز بود، به يك ابتكار سياسي استراتژيك‌تر تبديل شود.
تحليلگر امور بين‌الملل