گروه اجتماعي
رسانه‌هاي عربستان از كسب رتبه اول اين كشور در رشد جذب گردشگر در سال 2023 خبر دادند. طبق اين گزارش كه روز جمعه منتشر شد، سازمان جهاني گردشگري، عربستان سعودي را در رتبه‌بندي گردشگري سازمان ملل به دليل رشد 56 درصدي ورود گردشگران بين‌المللي در سال 2023 نسبت به سال 2019 در صدر قرار داده است. در اين گزارش اعلام شده بود كه در سال 2023 از مجموع 27 ميليون نفر گردشگر ورودي به عربستان، 45 درصد گردشگر مذهبي و 20 درصد گردشگر تفريحي بوده‌اند در حالي كه طبق قوانين عربستان، ورود به دو شهر مكه و مدينه براي غير مسلمانان ممنوع است. اعطاي رتبه اول به عربستان بابت رشد تعداد گردشگر ورودي در حالي است كه سال 2022، بيش از 16 ميليون گردشگر به اين كشور رفته بودند و در اين سال هم عربستان در گزارش سازمان جهاني گردشگري رتبه دوم جذب گردشگر نسبت به سال 2019 را كسب كرد در حالي كه در سال 2022 كشورهاي فرانسه، اسپانيا، امريكا، تركيه، ايتاليا، مكزيك، انگليس، آلمان، يونان و اتريش به ترتيب در 10 رديف اول جدول جذب گردشگر جهان قرار داشتند.
اعطاي رتبه اول رشد تعداد گردشگر به عربستان در گزارش 2023 سازمان جهاني گردشگري در حالي است كه اين كشور فقط 6 اثر و چشم‌انداز ثبت شده در ميراث جهاني يونسكو دارد و بنابراين در مقايسه با كشورهاي اروپايي كه همواره در رديف‌هاي اول مقاصد گردشگري جهان بابت تعداد آثار و ابنيه تاريخي هستند، حرفي براي گفتن ندارد، اما طبق گزارش رسانه‌هاي عربستان، دولت اين كشور با هدف كاهش اتكا به درآمد نفت، براي جذب 70 ميليون گردشگر ورودي تا سال 2030 برنامه‌ريزي كرده و براي دستيابي به اين هدف، درصدد اجراي پروژه‌اي موسوم به «نئوم» است؛ ساخت كلانشهري با سرمايه 500 ميليارد دلاري معروف به «ابرشهر» به عنوان يك مقصد گردشگري در شمال غربي عربستان و مجهز به فناوري‌هاي هوشمند كه قرار است تا سال ۲۰۲۵ تكميل شود. طبق اعلام محمدبن سلمان؛ وليعهد عربستان، اين كلانشهر هوشمند 26 هزار كيلومتر مربعي از استقلال قضايي و سياسي برخوردار خواهد شد.
اما فقط عربستان نيست كه براي دستيابي به رشد صنعت گردشگري هدف‌گذاري كرده و درصدد افزايش جذابيت‌ها براي توريست‌هاست.
پايان تابستان امسال اعلام شد كه در كشور قطر هم تعداد گردشگران ورودي در 8 ماهه سال 2023 و نسبت به مدت مشابه سال 2022 رشد 157درصدي داشته و در سال 2021 درآمد حاصل از توريسم در اين كشور معادل ۱۰درصد از توليد ناخالص داخلي قطر بوده است.
تركيه هم از ابتداي سال ۲۰۲۴ براي درآمد
100 ميليارد دلاري از صنعت گردشگري هدف‌گذاري كرده و به طور مشخص، قرار است شهر استانبول در سال جاري ميلادي خود را براي ميزباني از
20 ميليون گردشگر آماده كند كه اين هدف‌گذاري، حدود 3 ميليون نفر بيشتر از تعداد گردشگران سال 2023 استانبول است.
جاي ايران در صنعت توريسم جهاني كجاست؟
آذر ماه امسال سرپرست دفتر بازاريابي و توسعه گردشگري خارجي به خبرگزاري ايسنا گفت كه سفر به ايران در هشت ماه نخست امسال با ۴۸.۵ درصد رشد روبه‌رو بوده و در اين مدت ۴ ميليون و ۴۰۰ هزار نفر به انگيزه‌هاي تجارت، درمان، زيارت و توريستي به ايران سفر كرده‌اند كه مسافراني از مبدا بحرين، كويت، عراق، عربستان، تركيه، تاجيكستان، آذربايجان، ازبكستان، تركمنستان، قزاقستان، قرقيزستان، افغانستان، چين، روسيه و هند بوده‌اند. اين مقام مسوول در اشاره‌اي كوتاه گفت كه در 6 ماه ابتداي امسال 6600 سوئدي و 12 هزار آلماني هم به ايران آمده‌اند كه البته عدد مسافران اروپايي در مقايسه با آمار 4 ميليون نفري مسافراني از مبدا كشورهاي عضو اكو و خاورميانه و همسايگان شرقي و غربي و جنوبي، بايد مساوي با صفر تلقي شود. از نيمه دوم پارسال و به دنبال اعتراضات مردمي در ايران، توريست‌هاي اروپايي، كانادايي و امريكايي كه براي تمام مقاصد گردشگري جهان، مهم‌ترين مسافران فرهنگي محسوب مي‌شوند، ايران را از مقصد سفرشان حذف كردند چنانكه مسوولان حوزه تورگرداني، اوايل پاييز پارسال از لغو 90 درصد تورهاي ورودي از كشورهاي اروپايي خبر دادند و اواسط زمستان هم گفتند كه هيچ رزروي براي تعطيلات نوروز از مبدا اروپا و امريكا ندارند.
البته پيش از اين هم آمار گردشگران ورودي به ايران چندان جذاب نبوده و حداقل از سال 1397 و به دنبال برخي رخدادهاي سياسي و اجتماعي در كشور، سهم حضور توريست فرهنگي كه با انگيزه تفريح، به سفر مي‌رود در جمع گردشگران ورودي به ايران، كاهش يافته است. به عنوان نمونه، سال 1397 از مجموع 7 ميليون و 800 هزار گردشگر ورودي به ايران، حدود 687 هزار نفر (8.8 درصد از كل مسافران ورودي در اين سال) ويزاي جهانگردي داشتند، 4 ميليون نفر از قانون لغو رواديد با ايران استفاده كرده‌اند و حدود يك ميليون و 700 هزار نفر (21.6 درصد از مجموع مسافران ورودي به كشور در اين سال) ويزاي زيارتي گرفته‌اند كه اگر تعداد زائران را به گردشگران داراي ويزاي جهانگردي اضافه كنيم، مجموع توريست‌هاي ورودي به ايران در سال 1397 بيش از 30 درصد كل مسافران نبوده كه به نظر مي‌رسد دليل بالا نبودن تعداد توريست‌ها در اين سال، به خروج رييس‌جمهور امريكا از معاهده بين‌المللي برجام (ارديبهشت 1397) و بازگشت تحريم‌هاي سياسي و اقتصادي امريكا عليه ايران (آبان 1397) مربوط باشد. در سال 1398 هم از مجموع 8 ميليون و 800 هزار مسافر ورودي به كشور، 7 ميليون نفر از قانون لغو رواديد با ايران استفاده كرده‌اند، اما در اين سال تعداد مسافران داراي ويزاي زيارتي هم نسبت به سال 1397 حدود 58 درصد كاهش يافته و از 21.6 درصد، به 8 درصد (711 هزار نفر) رسيده علاوه بر اينكه تعداد مسافران با ويزاي جهانگردي هم نسبت به سال 1397 با كاهش 38.4 درصدي مواجه بوده و به 4.7 درصد (423 هزار نفر) رسيده است. با توجه به اينكه ماه پاياني سال 1398، همه‌گيري كرونا در جهان خبرساز شد، كاهش گردشگر زيارتي و سياحتي را نمي‌توان به شيوع كرونا ربط داد، چون 28 بهمن 1398 اولين اخبار از فوت و ابتلاي بيماران كرونا در ايران منتشر شد، اما به نظر مي‌رسد وقايع ديگري بر كاهش تعداد توريست‌ها در ايران تاثيرگذار بوده و از جمله مي‌توان به اعتراضات مردمي بعد از گراني قيمت بنزين (24 آبان 1398) و رخدادهاي تلخ بعد از شليك به هواپيماي اوكرايني (18 دي 1398) اشاره كرد. اما حتي در سال‌هاي 1397 و 1398 هم سيماي گردشگري ورودي به ايران چندان متنوع نبود چنانكه طبق گزارش‌هاي وزارت ميراث فرهنگي، تعداد گردشگران ورودي از اتحاديه اروپا در سال 1395 حدود 289 هزار نفر و در سال 1396 حدود 257 هزار نفر بود، اما در سال 1397 از مجموع 7 ميليون و 800 هزار مسافر ورودي به ايران، فقط 1.32 درصد معادل 86 هزار نفر از مبدا اروپا (آلمان، ايتاليا و فرانسه) بودند كه در سال 1398 تعداد اين گردشگران ورودي كاهش يافته و از مجموع 8 ميليون و 800 هزار مسافر ورودي 0.66 درصد و معادل 58 هزار نفر، از سه كشور آلمان، ايتاليا و فرانسه به ايران آمده بودند. گزارش وزارت ميراث فرهنگي نشان مي‌دهد كه در سال 1398 تعداد زيادي از مسافران ورودي به ايران، اتباع جمهوري آذربايجان، افغانستان، تركيه، پاكستان، ارمنستان، تركمنستان، عمان، بحرين، كويت، هندوستان، چين، گرجستان، روسيه، لبنان، عربستان و عراق بوده‌اند كه اتباع عراقي هم، به دليل ارزاني قيمت بسياري از مايحتاج روزانه در ايران براي خريد خرده يا عمده كالاهاي مصرفي به ايران مي‌آمده‌اند و بنابراين مسافر فرهنگي محسوب نمي‌شوند.
آمار ديگري كه فرضيه تاثير محدوديت‌هاي سياسي و اجتماعي بر تصميم توريست‌هاي فرهنگي براي سفر به ايران را تقويت مي‌كند، بخش ديگري از گزارش سال 1398 وزارت ميراث فرهنگي است كه طبق اين گزارش، در سال 1398 از مجموع 8 ميليون و 800 هزار مسافر ورودي به ايران، بيش از 6 ميليون مرد هستند در حالي كه تعداد زنان مسافر به ايران در اين سال حدود دو ميليون و 800 هزار نفر بوده است.
ناكافي بودن امكانات برابر با تعريف‌ها و استانداردهاي بين‌المللي هم از ديگر دلايلي است كه رغبت مسافران و توريست‌هاي فرهنگي براي سفر به ايران را كاهش مي‌دهد. صرف‌نظر از اعتراض هميشگي مسافران ايراني و غيرايراني نسبت به وضعيت فاجعه‌بار و خجالت‌آور سرويس‌هاي بهداشتي بين راهي و جاده‌اي، خدمات ارايه شده در هتل‌ها و مسافرخانه‌ها هم معمولا با استاندارد اين خدمات همخواني ندارد كه صرف‌نظر از محدوديت‌ها و ممنوعيت‌هاي مذهبي اعمال شده در مراكز اقامتي، دليل مهم اين اختلاف به‌طور مستقيم با افت و خيز قيمت ارز و نابساماني اقتصادي به دليل تغييرات روزانه و ساعتي قيمت كالاها و خدمات مرتبط است چنانكه طبق گزارش سال 1398 وزارت ميراث فرهنگي از مجموع بيش از 6000 هتل و مسافرخانه و مهمانپذير و متل و پانسيون و اقامتگاه سنتي و مجتمع گردشگري داراي مجوز و فعال، فقط حدود 420 واحد خدماتي مطابق با استاندارد ارايه داده‌‌اند.
هفته گذشته علي‌اصغر شالبافيان؛ معاون گردشگري وزارت ميراث فرهنگي از رشد ۵۲درصدي ورود گردشگران خارجي به كشور در ۱۰ ماهه سال جاري نسبت به مدت مشابه پارسال خبر داد و گفت: «در ۱۰ ماهه نخست امسال
۵ ميليون و ۴۰۰ هزار گردشگر خارجي به ايران سفر كردند.»
اعلام‌هايي از اين دست البته بي‌سابقه نيست. آبان 1397 هم علي‌اصغر مونسان؛ رييس وقت سازمان ميراث فرهنگي گفت: «در 6 ماهه اول امسال شاهد رشد 51درصدي ورود گردشگران خارجي هستيم كه اگر امسال همين روند ادامه داشته باشد به آمار حدود 7 ميليون گردشگر خارجي دست پيدا مي‌كنيم. سال گذشته هم در مجموع 5 ميليون و 100 هزار گردشگر خارجي وارد كشور شدند و در حوزه گردشگري اگرچه با كاهش ورود توريست‌هاي اروپايي مواجه شديم، اما با تمهيدات انجام شده در حوزه توريست منطقه‌اي رشد داشته‌ايم كه توريست منطقه‌اي وارد شده به كشورمان عمدتا در حوزه توريست سلامت هستند كه از توريست اروپايي ارزآورتر است.»
ايرادي كه كارشناسان حوزه سفر به آماري از اين دست وارد مي‌دانند، صرف‌نظر از مبالغه هدفمند و مستتر در اين اعداد راستي‌آزمايي نشده، اين است كه به دليل فقدان حساب اقماري، همچنان ادعاي افزايش تعداد گردشگر ورودي بي‌اساس است، چراكه گردشگر و توريست، يك تعريف مشخص دارد و الزاما هر فردي با مليت غيرايراني كه پا از مرز هوايي، زميني و دريايي ايران به داخل گذاشت را نمي‌توانيم گردشگر بدانيم درحالي كه سال‌هاست مسوولان وزارت ميراث فرهنگي، بابت هر مهر ورودي كه ازسوي پليس مرزي بر گذرنامه‌هاي غيرايراني مي‌خورد، يك عدد به تعداد گردشگران ورودي كشور اضافه مي‌كنند.
ايران مقصد جذاب توريست‌هاي فرهنگي نيست
طبق گزارشي كه اخيرا از سوي شركت تحقيقاتي «يورومانيتور» درباره پربازديدترين شهرهاي گردشگرپذير جهان منتشر شده و خبرگزاري ايسنا هم آن را بازنشر داده، در سال 2023 هيچ يك از شهرهاي ايران در فهرست 100 مقصد جذاب گردشگري دنيا نبودند.
اين فهرست برمبناي جاذبه‌هاي گردشگري و توريستي، وضعيت اقتصادي، امنيت و خدمات سلامت تهيه شده و شهرهاي پاريس، دوبي، مادريد، توكيو، آمستردام، برلين، رم، نيويورك، بارسلونا و لندن به ترتيب پربازديدترين شهرها در سال 2023 بوده‌اند و در ادامه فهرست هم نام شهرهايي همچون مونيخ، ميلان، سئول، دوبلين، وين، لس‌آنجلس، ليسبون، پراگ، استانبول، فرانكفورت، فلورانس، آتن، ميامي، ونيز، ابوظبي، استكهلم به چشم مي‌خورد.