تينا جلالي
پارسال همين موقع‌ها بود كه نسخه غيرقانوني فيلم «برادران ليلا» در فضاي مجازي و اينترنت منتشر و با حواشي گسترده‌اي همراه شد، حالا يك‌سال از اين ماجرا مي‌گذرد و طي يك‌سال اخير سازندگان اتفاقات زيادي را از سر گذراندند. مهم‌ترين بخش ماجرا هم احكامي بود كه براي كارگردان و تهيه‌كننده فيلم صادر شده بود كه بسيار بحث‌برانگيز بود طوري كه با واكنش رسانه‌هاي معتبر جهان و هنرمندان بزرگ دنيا نظير اسكورسيزي همراه بود. بعد از گذشت يك‌سال اما سرنوشت فيلم و سازندگان آن همچنان نامعلوم است. تهيه‌كننده مي‌گويد: «22 بهمن اس‌ام‌اس آمد كه مورد عفو قرار گرفتيم، اما اخيرا براي تمديد موسسه‌ام به وزارت ارشاد رفتم به من گفتند شما همچنان ممنوع‌الكار هستيد و ما هيچ اقدام قانوني نمي‌توانيم براي شما انجام دهيم، به آنها گفتم ما كه پرونده‌مان تمام شده، گفتند آنجا نهاد اطلاعاتي ديگر بوده، اينجا نهاد اطلاعاتي ديگر است و اين فرق مي‌كند.» ما با جواد نوروزبيگي، تهيه‌كننده فيلم «برادران ليلا» درباره كليت پرونده اين فيلم و اتفاقاتي كه در اين يك‌سال از سر گذرانده و همه حواشي آن گفت‌وگويي انجام داديم كه پيش روي شماست.
جناب نوروزبيگي براي انتشار نسخه رسمي فيلم «برادران ليلا » به نتيجه‌اي رسيديد؟
خير، ما واقعا تمام تلاش‌مان را كرديم، همه مسيرها را رفتيم تا اين فيلم به صورت رسمي اكران و پخش شود، قبل از قاچاق فيلم هم به مسوولان اطلاع داديم كه طي قراردادي كه ما با كمپاني وايلد بانچ داريم دو، سه ماه ديگر اين فيلم در فرانسه بيرون مي‌آيد.
منتها به صحبت‌هاي ما توجه نكردند، حتي مصاحبه هم كردم، از وزير خواهش كردم به اين موضوع ورود كند تا فيلم بيرون نيامده، ما پروانه نمايش آن را بگيريم. حتي تا آستانه پروانه گرفتن جلو رفتيم و به توافق رسيده بوديم.
به چه صورت؟
شوراي پروانه نمايش براي فيلم «برادران ليلا» تشكيل جلسه داد. اصلاحات فيلم را نوشتند همين كه ما آمديم اصلاحات را اجرا كنيم، نمي‌دانم در فضاي مجازي چه نكاتي مطرح شد كه باعث شد مسوولان دوباره مخالفت كردند و گفتند فعلا دست نگه داريد.
درباره تاثير فضاي مجازي بيشتر توضيح مي‌دهيد؟
اساسا به نظرم آنقدر كه دست‌اندركاران براي رفع ماجرا به فضاي مجازي مراجعه مي‌كردند و بازتاب‌ها را مي‌ديدند (قبل از پخش و قاچاق فيلم) براي اينكه با ما جلسه بگذارند تا مشكل فيلم رفع شود، تلاش نمي‌كردند. بازخوردهاي فضاي مجازي در آينده فيلم تاثير مي‌گذاشت ما بارها به آنها گفتيم كه بالاخره اتفاقي است كه افتاده و شما هم اعلام كرديد كه جلوي فيلم گرفته شده، بالاخره مشتاقان سينما دوست دارند فيلم را ببينند و متوجه مي‌شوند كه جلوي فيلم گرفته شده، طبيعي است کسانی هم در فضاي مجازي چيزي مي‌گويند اين دليل نمي‌شود آينده فيلم بي‌اهميت باشد.
به عبارتي بيشتر فضاي مجازي بر تصميم‌گيري غالب بود.
دقيقا، اگر هم سعيد روستايي يا عوامل و بازيگران در فضاي مجازي فعاليت مي‌كردند قطعا فعاليت آنها تاثير مي‌گذاشت.
اصلا به عقب‌تر برگرديم و زمان جشنواره كن، مشغول گپ و گفت با اداره نظارت بوديم. اصلاحاتي به ما دادند كه اسنادش موجود است، وزارت ارشاد شوراي آني تشكيل داد، فيلم را ديدند حدود هشت مورد اصلاحات دادند.
بخشي از اصلاحات را انجام داديم و بخشي از اصلاحات هم ماند و من و آقاي روستايي تعهد كتبي داديم كه از كن برگرديم حتما اصلاحات را انجام مي‌دهيم كه فيلم در شورا مورد بازبيني قرار گيرد و اكران شود.
ولي متاسفانه اتفاقاتي در كن افتاد و مسوولان هم بازتاب رفتار بچه‌ها را مدنظر قرار دادند و همين ماجرا تاثيرات خود را گذاشت .
البته من هميشه مي‌گفتم بازتاب رفتار بچه‌ها را از فيلم جدا كنيد ولي خب ماجرا به هم پيچيد.
حكمي هم كه براي شما و سعيد روستايي صادر شده بود بسيار بحث‌برانگيز بود.
عجيب براي من اين بود كه در مقدمه حكم آمده بود ارتباط با رسانه‌هاي بيگانه، گرفتن پول از آنها به قصد بر هم زدن نظام و تبليغ عليه نظام و ساخت فيلم‌هاي اينچنيني و حضور در جشنواره‌هاي معاند نظير كن.
خب پرسش من اين است كه اگر جشنواره كن معاند است، پس چرا فارابي صداوسيما مركز گسترش و حوزه هنري در اين جشنواره غرفه دارد، اين همه بودجه‌هاي دولتي صرف جشنواره معاند مي‌شود؟ اين اتهام ما بود كه همه دروغ بود.
جناب نوروزبيگي ارزيابي كارشناسان سينما و حتي پخش‌كننده و بسياري از شواهد نشان مي‌دهد فيلم برادران ليلا در ابعاد وسيعي ديده شد. تلاش شما براي انتشار رسمي از چه بابت است؟
به هر حال بايد اين فيلم به صورت رسمي پخش شود فيلم با رعايت قوانين ساخته شده و بايد به صورت قانوني پخش شود، خود ما اصلا راضي به قاچاق فيلم نبوديم، چون كل سرمايه ما از بين رفت، فيلم سينمايي ساخته شده و بايد در سينما ديده مي‌شد، نه اينكه در موبايل يا مونيتور ديده شود.
ما دوست داشتيم فيلم به صورت رسمي پخش شود و در سينما مردم ببينند، اگر برادران ليلا آن زمان در سينما پخش مي‌شد مخاطب بهتري داشت، در ميان فيلم‌هاي اجتماعي مطمئن بوديم ركورد مي‌زند.
به نظر مي‌آيد در حال حاضر هم فيلم به لحاظ محتوايي و ساختاري پتانسيل جذب مخاطب را در گيشه داشته باشد .
همان‌طور كه مي‌دانيد بیش از 80 درصد جمعيت ايران اين فيلم را ديدند هر كسي را مي‌بينيم فيلم را ديده و از فيلم استقبال كرده چه مسوول و چه غيرمسوول وقتي با من صحبت مي‌كنند، مي‌بينم فيلم را ديدند و خوش‌شان آمده. معلوم است كه فيلم به صورت بسيار گسترده ديده شده. اي كاش مي‌شد به صورت قانوني ديده مي‌شد و ما به حق وحقوق‌مان و سرمايه فيلم مي‌رسيديم.
جناب نوروزبيگي چقدر متضرر شديد، هزينه ساخت برادران ليلا چقدر بوده؟ اينكه گفته مي‌شود هزينه ساخت برادران ليلا 30 ميليارد تومان بوده، درست است؟
فيلم «برادران ليلا» در زمان خودش يكي از فيلم‌هاي سنگين و بيگ پروداكشن بود، عرف معمول فيلم‌ها اين است كه دو ماه فيلمبرداري طول مي‌كشد، اما فيلمبرداري برادران ليلا 5 ماه طول كشيد، چراكه درگير كرونا بوديم، عموم بازيگران فيلم كرونا گرفتند، كارگردان كرونا گرفت و عوامل هم همين‌طور، طولاني شدن فيلمبرداري براي همين بود كه ما در دل كرونا كار مي‌كرديم، هنرور هم زياد داشتيم، دكور فيلم هم سنگين بود، همه آن خانه دكور بود، سه خانه تجميع شده بود، بر اساس نقشه كه در فيلمنامه مشخص شده بود بايد پيش مي‌رفت، در زمان خودش ما ارزان ساختيم و بازيگران و عوامل همه همفكري بسيار مناسبي داشتند.
اگر بخواهم به ضرر بپردازم، بايد بگويم كه ضرر، ضرر بزرگي است اميدوارم شرايطي پيش بيايد كه فيلم اكران شود، چون مطمئنم اگر فيلم اكران شود، باز هم ما نتيجه مي‌گيريم.
بحث درباره منشا سرمايه فيلم هم مطرح بود، درست است؟
بله، ما به مسوولان توضيح داديم كه سرمايه‌گذار فيلم آقاي اميد اخباراتي مالك و رييس بيمارستان پاستور نو است كه سرمايه‌گذار كارآفرين آمده در حوزه سينماي اجتماعي هم فعال باشد دو فيلم ساخته، در ادامه هم مي‌خواهد فعال باشد، سازمان سينمايي با ايشان جلسه داشت، ارتباط تلفني داشتند، به آقايان گفتيم نگذاريد ايشان دلخور و دلسرد شود و از سينما بيرون برود، ولي توجهي نشد.
او هم مورد بازجويي قرار گرفت؟
بله، دو جلسه بازجويي شد، نتيجه پرونده او را نمي‌دانم، اما هر چه هست از سينما فرار كرد. يعني فراري دادند مثل بقيه سرمايه‌گذارهاي سينما و رفت كه رفت. متاسفم كه سرمايه‌گذارهاي خوب اينچنين از سينما مي‌روند، كساني كه دوست داشتند در سينماي اجتماعي حضور داشته باشند، كار كنند و در بخش بين‌الملل موفق باشند. دردناك آنجاست كه آقاي اخباراتي به من مي‌گفت حدود سي سال است در اقتصاد و صنعت ايران فعاليت مي‌كنم پايم در هيچ نهاد امنيتي باز نشده بود، اما دو فيلم ساختم با من كاري كرديد كه هميشه جواب پس مي‌دهم. واقعا از اين صحبت‌هاي او ناراحت شدم. مي‌خواهم بگويم كاري با او و امثال او كردند كه از سينما فراريش دادند. كسي كه تازه وارد و مهمان ما در سينما بود و مي‌خواست براي ما سينمايي‌ها هزينه كند اين‌طور رفتار شود، درست نيست.
در اين مدت سازمان سينمايي براي فيلم چه كرد؟
سازمان سينمايي به عنوان متولي و مديريت سينما قدم موثري براي ما برنداشت، حداقل براي من و سعيد روستايي و فيلم برادران ليلا كاري نكرد، ما تا آستانه زندان رفتن پيش رفتيم و هر چه احكام را براي آنها مي‌فرستاديم قدم موثري برنداشتند. بالاخره توقع ما اين بود كه سازمان سينمايي كاري مي‌كرد كه پاي ما به دادگاه باز نمي‌شد مرحله به مرحله با آنها صحبت مي‌كردم و آنها را در جريان ماوقع مي‌گذاشتم. سازمان سينمايي بدش نمي‌آمد ما گوشمالي شويم البته پيش‌بيني من است و به نظرم اين‌طور بود.
اين اواخر كليپي هم درباره سعيد پورصميمي منتشر شده كه از تصاوير برادران ليلا استفاده كرده است.
نكته قابل اهميت اين بود كه سازمان اوج براي گراميداشت سعيد پورصميمي از پلان‌هاي فيلم برادران ليلا استفاده كرد، از اين حيث كه چگونه از فيلم توقيف شده سازماني همچون اوج بهره‌برداري مي‌كند.
همين كليپ را براي آقاي خزاعي و ديگران فرستادم، پلان‌هايي استفاده شده كه عموما مميزي شده بود، به آنها هم گفتم كه اوج به اين نتيجه رسيد كه از فيلم برادران ليلا براي آقاي پورصميمي بيشترين پلان‌ها را استفاده كند، درخواست ما هم اين بود حالا كه اوج اين كار را كرده حداقل زمينه اكران و مجوز را هم فراهم كند. اين را براي آقاي خزاعي نوشتم.
آقاي خزاعي چه گفت؟
پاسخي نداد، براي اوج هم پيغام دادم كه اگر فيلم را دوست داشتيد و از پلان‌ها استفاده كرديد، تلاش كنيد فيلم از اين وضعيت بيرون بيايد كه آنها هم كاري نكردند.
از شما اجازه گرفته بودند؟
درستش اين بود كه اوج از ما اجازه مي‌گرفت، چون صاحبان فيلم را خوب مي‌شناخت، اگر به ما مي‌گفت ما خودمان مشتاق بوديم به آنها كمك مي‌كرديم .
اما پرسش من اين است كه چطور قسمت ادرار در سينك كه همان پلاني بود كه ارشاد پافشاري مي‌كرد از فيلم حذف شود ولي اوج در تيزر‌ها از آن استفاده كرده است.
حرفم اين است، بيشتر از يك‌سال و نيم ما شرايط سختي را گذرانديم، بازجويي‌هاي سنگين، دادگاه و دادسرا، تجديدنظر، ديوان، همه اين مسيرها را به خاطر اين فيلم رفتيم، هيچ وقت فكر نمي‌كردم فيلمي بسازيم بابت آن، اين مقدر جواب پس دهيم، اي كاش اتهام‌هاي ديگري مطرح بود و اينقدر ما اذيت نمي‌شديم. اتهام ما فقط ساخت فيلم برادران ليلا بود و در پرونده ما چيزي جز اين نيست، همين كه مي‌بينم يك ارگاني فيلم برادران ليلا را براي انتشار استفاده مي‌كند، خوشحال مي‌شوم. واقعا اذيت شديم، شأن هنرمند اين نيست كه در دادگاه و دادسرا باشد، در بازجويي‌هاي متعدد باشد كه البته هنوز هم ادامه دارد و پرونده‌ها درست بسته نشده، ولي روزنه اميدي است كه با خود مي‌گوييم كسي پشت ما قرار گرفت، ثابت كرد ما درست رفتار كرديم.
اين صحبت‌هاي دردناك شما را چند وقت اخير تهيه‌كننده و كارگردان فيلم مارمولك هم مي‌گفتند تا جايي كه حكم ارتداد آنها صادر شده بود.
بله، من خودم مدير توليد فيلم مارمولك بودم كاملا در جريانم، همان موقع هم يادم است آقاي منوچهر محمدي و آقاي كمال تبريزي خيلي تلاش مي‌كردند كه ثابت كنند تصورات‌شان چيز ديگري است و فيلم مسير ديگري دارد، اما خب نشد. بعد از بيست سال بالاخره فيلم از تلويزيون پخش و ثابت شد كه تهيه‌كننده و كارگردان خيلي فهم‌شان بيشتر بوده و جلوتر را مي‌ديدند الان هم كه به كرات از تلويزيون پخش شده و در پلتفرم‌ها هم هست. سرنوشت برادران ليلا هم همين است، خيلي از فيلم‌هاي سينماي ايران دچار چنين سرنوشتي شدند. فيلم‌هاي ديگري هم بود كه به اين وضعيت دچار شد؛ از فيلم‌هاي توقيفي ديگر اگر بخواهيم مثالي بزنم فيلم عنكبوت كه خودمان ساختيم يا فيلم آدم برفي و فيلم‌هاي ديگر، در فاصله كمي يا بيشتر اكران شد. من زماني كه بازجويي مي‌شدم به دوستان مي‌گفتم من الان بازجويي مي‌شوم بابت فيلمي كه مطمئنم روزي پخش مي‌شود و آن موقع بد است، البته براي ما خوب است، اما اينكه بازجويي مي‌شويم بد است آن هم بابت فيلمي كه با مجوز ساختيم، قطعا من اطمينان دارم اين فيلم به صورت قانوني پخش خواهد شد، اما اميدوارم به زودي باشد.
آيا در سينماي ايران كسي تا اين حد براي ساخت فيلم مورد بازخواست شده بود؟
همين را مي‌خواستم بگويم، نكته‌اي كه وجود دارد كسي به خاطر فيلم‌ها محاكمه نشد، بدترين موضع اين بود كه ما بابت ساخت اين فيلم محاكمه شديم و تمام مسيرهاي حقوقي را رفتيم، از بازجويي‌هاي متعدد تا دادسراي اوين تا دادگاه انقلاب شعبه 26، دادگاه تجديدنظر بابت دادگاه انقلاب اعتراض كرده بوديم تا ديوان و در نهايت تبديل به عفو شد. مي‌خواهم بگويم اين مسير مي‌رود و در انتها به عفو مي‌رسد، اما من مي‌خواهم بگويم دلخوري ما تمام نمي‌شود در دل و ذهن ما ماند، در دوره‌اي محاكمه شديم كه فيلم ساختيم و فيلم را هم بيش از 80درصد مردم ديدند، هيچ كس هم به خاطر اين فيلم نه كف خيابان آمد، نه تاثيري در نظام داشت و نه اتفاق خاصي افتاد.
البته فيلم‌هاي زيادي امسال قاچاق شد.
بله، نبايد قاچاق مي‌شد ولي وقتي فيلمي در خارج از كشور اكران و در پلتفرم‌هاي خارجي نمايش داده مي‌شود نسخه آن به ايران هم مي‌رسد، اتفاقي است كه براي همه فيلم‌ها مي‌افتد.
جناب نوروزبيگي ممنوع‌الكاري شما و سعيد روستايي به كجا رسيد؟ بعضي صحبت‌ها در محافل حكايت از اين دارد كه ممنوعيت فعاليت شما رفع شده است؟
ممنوع‌الكاري هنوز رفع نشده، در مصاحبه‌هاي‌شان مي‌گويند ولي در عمل نيست، مجددا نامه‌اي خدمت وزير ارشاد و جاهاي ديگر فرستادم مبني بر اينكه اگر به صورت جدي ممنوع‌الكار هستيم و نمي‌خواهيد اين ماجرا جمع شود به ما بگوييد، ولي عملا نمي‌شود كار كرد و اجازه كار نمي‌دهند يعني اگر بخواهيم در سامانه درخواست پروانه ساخت بدهيم نمي‌شود، هر چند شرايط طوري است و رفتارهايي شد كه كل سرمايه‌گذاران از سينما دور شدند، بخش خصوصي فعال نيست. ما هم كه در بخش دولتي جايگاهي نداريم و اينكه عملا سينماي اجتماعي هم از بين رفت و همين خود به خود معناي ممنوع‌الكاري دارد حالا ممنوع‌الكاري نه ولي معناي خانه‌نشيني دارد، اما ما همچنان ممنوع‌الكار هستيم و من به وزارت ارشاد مراجعه كردم، اتفاقا همين دو هفته پيش هم مراجعه كردم، نتيجه اين بود كه به من گفتند بايد منتظر باشيم تا پاسخ‌هاي ديگر بيايد. نمي‌دانم اين ماجرا تا كي ولي همين‌طور ادامه دارد، اين احكام قضايي هم كه منجر به عفو شد 22 بهمن اس‌ام‌اس آمد اين‌ور ماجرا را نمي‌دانم، ممنوع‌الكاري دوباره از كجا درآمد واقعا نمي‌دانم و اينكه نتيجه چه مي‌شود.
به نظر مي‌آيد روزهاي سختي را براي اين فيلم سپري كرديد، تصور اين حجم سختي را داشتيد؟
واقعا نه، تصور اين همه سختي نداشتم، عموما فيلم‌هايي كه كار مي‌كرديم با سختي همراه بود ولي در حد سازمان سينمايي و وزارت ارشاد ماجرا جمع مي‌شد. اتفاقا برعكس فكر مي‌كردم بابت فيلم برادران ليلا خيلي تشويق مي‌شويم، چون كه زمان پروانه ساخت، رييس اداره نظارت وقت به ما مي‌گفت دم‌تان گرم چه فيلم خوبي مي‌سازيد و از اين دست فيلم‌ها بايد ساخته شود، مي‌خواهم بگويم وقتي قرار بود پروانه ساخت صادر شود، تشويق مي‌شديم، اما پروانه نمايش ما با اين دولت همزمان شد آن دولت تشويق كرد و اين دولت تنبيه كرد، موقع دريافت پروانه نمايش دچار سختي عجيب و غريب شديم كه ديگر همه ماجرا و اخبار را مي‌دانند، براي من سختي بسيار زياد بود براي سعيد هم همين‌طور، اصلا تصورش را هم نمي‌كرديم، فكر مي‌كرديم فيلم برود خارج از مملكت و افتخار بياورد، افتخار را از بين نمي‌برند، پشت اين افتخار مي‌ايستند، اما ديديم كه نه، فيلم رفت پشت نشانه‌گذاري‌ها و مفهوم‌هايي كه اصلا مدنظر ما نبود و از ذهن خود آنها بيرون مي‌آمد، هر قدر تلاش مي‌كرديم كه پاكش كنيم، نمي‌شد. نيت ما اين نبود، ولي به هر جهت براي اين فيلم خيلي سختي كشيديم كه فكر مي‌كنم ادامه دارد و جمع نشده. اخيرا براي تمديد موسسه‌ام رفتم نه فيلمسازي به من گفتند شما همچنان ممنوع‌الكار هستيد و ما هيچ اقدام قانوني نمي‌توانيم براي شما انجام دهيم، به آنها گفتم ما كه پرونده‌مان تمام شده، گفتند آنجا نهاد اطلاعاتي ديگر بوده، اينجا نهاد اطلاعاتي ديگر است و اين فرق مي‌كند. مي‌خواهم بگويم در مسير ديگري افتاديم، اميدوارم اين مسير را با نامه‌اي كه براي وزير نوشتيم وزير خودشان كمك كنند ماجرا جمع شود. واقعا خسته شديم دو سال مي‌دويم هنوز اتهام را دقيق نفهميديم با اينكه اين همه از خودمان دفاع كرديم. البته اين نكته را بگويم از دفتر وزير ارشاد تماس گرفتند كه دستور داديم مشكل ممنوع‌الكاري شما حل شود. حالا چه شود نمي‌دانم.
و در انتها اگر صحبتي داريد.
واقعا اميدوارم شرايط سينما به گونه‌اي كه اين مدت بود بازنگري شود، قطعا با اين وضعيت سينماي متعالي كه به آن فكر مي‌كرديم از بين مي‌رود، سينماي بين‌الملل را از دست داديم، سينماي اجتماعي كه تكليفش مشخص است و خودتان مي‌بينيد. من مخالف طنز نيستم، ولي اين حجم از طنزها نشان‌دهنده اين است كه جنس سينمايي كه مي‌خواهيم كار كنيم، معلوم است و اين فيلم‌ها حمايت مي‌شود همچنان معتقدم فيلم برادران ليلا به لحاظ محتوايي، اخلاقي، پيامي، همه چيز از خيلي از فيلم‌هايي كه روي پرده است بهتر است، بهتر به لحاظ فرهنگسازي مي‌گويم قواعد سينمايي كه سرجاي خودش. اميدوارم مسوولان سينما بازنگري در روندي كه در پيش گرفتند، كنند. سال آينده اگر به همين روند برود بهتر از اين نخواهد بود همه شاهد از بين رفتن سينماي اجتماعي خواهيم بود. همين‌جوري سينما كاملا دولتي شده، همه آثار دولتي است و بخش خصوصي فقط در فيلم‌هاي طنز حضور دارد و همين‌طور هم تعداد زيادي ساخته مي‌شود و تعدادش بالاست، آن سينمايي كه بزرگاني در آن كار مي‌كردند و اسم‌شان در جهان مطرح بود و پشت سينما بودند، كجا رفتند و ببينند الان سينما به كجا مي‌رود. اميدوارم فكري كنند و نگذارند سينما از بين برود.